Συνέντευξη στη Χριστίνα Λάμπρου

«Πρέπει να διερωτηθούμε τελικά, ως κοινωνία, τι ζητάμε», λέει ο επιμελητής της έκθεσης που λογοκρίθηκε, επαναλαμβάνοντας και αντιστρέφοντας την απορία του εκπροσώπου της αστυνομίας. Σχολιάζοντας τη δημόσια συζήτηση που ακολούθησε, ο Χρίστος Κυριακίδης εξηγεί:

"Με ευχαριστεί που λέξεις ταμπού επαναλαμβάνονται σε συζητήσεις. Χάνουν έτσι το νόημά τους και κατ' επέκταση απενοχοποιούνται". Το ίδιο συμβαίνει με τις εικόνες της έκθεσης, η οποία διεκδίκησε την ορατότητά τους μέσα από μια παρουσίαση που πήρε πολλαπλές μορφές.

Όταν ο Χρίστος Κυριακίδης έγραφε στο σημείωμα για την έκθεση "Διόρθωση" της Πάολας Ρεβενιώτη πως «η Πάολα είναι η γέφυρα μεταξύ της ονειρικής διάστασης και του ωμού ρεαλισμού» ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς την ανατροπή που ακολούθησε.

Η έκθεση φωτογραφιών από τις δεκαετίες '70 - '80 - '90 παρουσιάστηκε στον χώρο της Δημοτικής Αγοράς στη Λευκωσία στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Τρανς και διήρκεσε τρεις μέρες, από τις 20 μέχρι τις 23 Νοεμβρίου. Σε αυτό το χρονικό διάστημα των τριών ημερών, η μορφή της άλλαξε βίαια, όταν μετά από καταγγελία κάποιες από τις φωτογραφίες αφαιρέθηκαν από την έκθεση και κατασχέθηκαν από την αστυνομία με την κατηγορία της δημοσίευσης «αισχρών θεμάτων» σε δημόσιο χώρο. Η έκθεση άλλαξε ξανά μορφή, όταν αργότερα κάποιες από τις φωτογραφίες επιστράφηκαν και εκτέθηκαν ακριβώς όπως τις επέστρεψε η αστυνομία: η μια πάνω απ' την άλλη μέσα σε ένα μπλε πλαστικό σακούλι.

Οι υπόλοιπες οκτώ, αυτές που κατά τα αστυνομικά κριτήρια ήταν προσβλητικές ή ακατάλληλες για να εκτεθούν, βρίσκονται ακόμα στον αστυνομικό σταθμό Πύλης Πάφου... Από τις έντονες εικόνες μιας ακόμη μετάλλαξης της έκθεσης, ήταν αυτή με τις φωτογραφίες καλυμμένες με λευκά χαρτιά (από τους διοργανωτές κατά τις ώρες που λειτουργούσε η αγορά).

Η επέμβαση της αστυνομίας πυροδότησε δημόσια συζήτηση. Η κατάσχεση συνάντησε την ομόφωνη αντίδραση της καλλιτεχνικής κοινότητας, και τη γενικότερη καταδίκη της αστυνομικής πράξης λογοκρισίας. Η έκδοση γραπτών ανακοινώσεων από το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας και το Σωματείο Εικαστικών Καλλιτεχνών [ΕΙΚΑ], με τις οποίες καταδικάζεται η κατάσχεση και η λογοκρισία, ήταν άμεσες: «Ο ρόλος του έργου τέχνης στη σύγχρονη κοινωνία είναι να ενεργοποιεί και να ευαισθητοποιεί κριτικά το κοινό σε σχέση με τις εκάστοτε κοινωνικοπολιτικές πραγματικότητες» σημειώνεται στην ανακοίνωση του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών Λευκωσίας. Σε παρόμοιο ύφος και το απόσπασμα από την ανακοίνωση του ΕΙΚΑ:

«Ο ρόλος της τέχνης είναι να ασκεί κριτική και να ευαισθητοποιεί σε καίρια κοινωνικά ζητήματα. Να αποτελεί εργαλείο και να προάγει τον διάλογο για ζητήματα τα οποία δεν φωτίζονται αρκετά ή που αποσιωπούνται».

Ταυτόχρονα, η καλλιτεχνική κοινότητα ανταποκρίθηκε ανεβάζοντας στο διαδίκτυο ανοικτή επιστολή διαμαρτυρίας με τίτλο «Όχι λογοκρισία στην τέχνη», όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Θεωρούμε τρομακτικό το ενδεχόμενο η ελεύθερη έκφραση να περιορίζεται, αντί να προστατεύεται, από οποιονδήποτε κρατικό θεσμό. Η ανάγκη υπεράσπισης αυτών που θεωρούμε αυτονόητα, όπως η ελευθερία της έκφρασης, έφερε περισσότερα από χίλια άτομα να υπογράφουν την επιστολή (μέχρι την Πέμπτη) και μια ομάδα κινητοποίησης μέσα από την οποία συντονίζεται η αντι-δράση σε σχέση με τη λογοκρισία. Ο εκπρόσωπος Τύπου της αστυνομίας, Αντρέας Αγγελίδης, απάντησε στις επικρίσεις λέγοντας πως 'η αστυνομία ενήργησε μέσα στα νόμιμα πλαίσια, χωρίς να επιδείξει υπερβάλλοντα ζήλο' και διερωτήθηκε "τελικά, ως κοινωνία, τι ζητούμε»!

Η έκθεση "Διόρθωση" επικοινώνησε με το κοινό (με διάφορους τρόπους) και έκανε αυτό που (πρέπει να) κάνουν τελικά οι εκθέσεις: μας έκανε να κοιτάξουμε. Μιλήσαμε με τον επιμελητή της, Χρίστο Κυριακίδη.

Τι ήταν αυτό που ενόχλησε κατά την άποψή σου; Η αδυναμία κατανόησης του περιεχομένου. Το χάσμα που προκύπτει, σε συνάρτηση με αλήθειες που αφορούν την καθημερινότητα και το σύνολο της διαφορετικότητας των ανθρώπων που συναποτελούν το κοινωνικό σύνολο στο οποίο ζούμε. Δεν είναι η πρώτη έκθεση η οποία συνάντησε λογοκρισία, συζητήθηκε όμως σε ένα πολύ ευρύ πλαίσιο με επίσημες τοποθετήσεις (όπως αυτή του ΑΚΕΛ: www.akel.org.cy/?p=4269).

Πως έγινε η επιλογή του χώρου; Γιατί επιλέξατε τη Δημοτική Αγορά αντί  ένα χώρο τέχνης;

Η αγορά υπήρξε το μέρος όπου μπορούσες δημοκρατικά, να εκφέρεις γνώμη, να συζητήσεις και να συνεβρεθείς. Η εκπαίδευση, η φιλοσοφία ακόμα και η οικονομία, στέγαζαν εκει το κέντρο τους. Ιδανική πλατφόρμα φιλοξενίας, της μέρας μνήμης διαφυλικών ατόμων. Επιπλέον με κέντρισε το ιδιαίτερο της αρχιτεκτονικής του χώρου, όπως επίσης και η ιστορικότητα του. Εξάλλου τα έργα είναι εκείνα που μεταθέτουν την αναγωγή του οποιουδήποτε χώρου σε πλατφόρμα εικαστικής τέχνης.

Ποια είναι η σημασία αυτών των τοποθετήσεων για σένα ως επιμελητής;

Η ανταπόκριση της μάζας σε ό,τι αφορά τον κοινωνικό διάλογο είναι μια αδιαμφισβήτητη διαπίστευση του ρόλου μου ως επιμελητής. Και απόδειξη αυτού είναι ότι σύσσωμος ο κόσμος της παιδείας και του πολιτισμού, σε Κύπρο, Ελλάδα και Ευρώπη, ένιωσε την ανάγκη να εκφράσει και να εκφέρει με τον δικό του τρόπο την ενίσχυση και την επικρότηση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης μέσω της τέχνης.Από την άλλη, με αφορμή το ατυχές αυτό συμβάν, δυστυχώς ή ευτυχώς, η ανάμιξη και η εμπλοκή πολιτικών παραγόντων στάθηκε αναπόφευκτη. Ας ελπίσουμε ότι θα διατηρηθεί αμερόληπτη και ειλικρινής η στάση απέναντι στο φαινόμενο της 'λογοκρισίας' και της ευαισθητοποίησης του ζητήματος χωρίς να αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση περαιτέρω πολιτικοδιπλωματικών σκοπιμοτήτων.

Με αφορμή την κατάσχεση φωτογραφιών της Πάολας από την αστυνομία, το θέμα της έκθεσης αποτέλεσε σημείο συζήτησης, σύγκρουσης και διαφωνίας. Με άλλα λόγια, έχουν όλοι άποψη για την έκθεση. Σε ευχαριστεί αυτό;

Η βίαιη πράξη κατάσχεσης εκ μέρους της αστυνομίας τη μέρα μνήμης διαφυλικών ατόμων. Το θέμα της έκθεσης. Η σεξουαλική ταυτότητα και ο προσανατολισμός της Πάολας. Η τρανς κοινότητα.Όλα αυτά έγιναν πόλοι έλξης για συζητήσεις. Όλα αυτά έγιναν θέματα σε επίσημες και ανεπίσημες συζητήσεις. Αυτό είναι ευχάριστο, προωθείται ο διάλογος, παρόλο που οι ισορροπίες σε τέτοια θέματα είναι λεπτές και τα όρια ελαφρώς απροσδιόριστα προς το παρόν. Με ευχαριστεί επίσης που λέξεις ταμπού επαναλαμβάνονται σε συζητήσεις. Χάνουν έτσι το νόημά τους και κατ' επέκταση απενοχοποιούνται. Γίνονται μέρος της καθημερινότητας. Κατά τ' άλλα, όλες οι απόψεις είναι σεβαστές.

Ένα από τα θέματα που απασχόλησε τις συζητήσεις σε ένα ευρύ κοινό είναι οι αισθητικές αξίες των έργων της έκθεσης. Θέλεις να το σχολιάσεις;

Συγκρίσεις με μουσειακά αρχαιολογικά εκθέματα και λοιπές αναφορές δεν νομίζω ότι είναι σχετικά με το θέμα της έκθεσης. Η Πάολα Ρεβενιώτη έχει ήδη δείξει τη δουλειά της σε χώρους μοντέρνας τέχνης. Η αρτιότητα στο έργο της, η σωστή κατανομή των σωμάτων και αντικειμένων στον χώρο πίσω από τον φακό της κ.λπ. δεν νομίζω ότι χρήζουν οποιασδήποτε αμφιβολίας. Επίσης αντικατοπτρίζουν τέλεια την παροντική κοινωνικοπολιτική κατάσταση στον ελληνοκυπριακό χώρο. Το σημαντικά ερωτήματα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πώς συνεχίζουμε. Ποιες νομοθεσίες πρέπει να τροποποιηθούν για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στο παρόν; Είναι δυνατή η λογοκρισία στην τέχνη; Τα ανθρώπινα δικαιώματα της τρανς κοινότητας; Τέλος, για να επιστρέψουμε στα λόγια του κύριου Αγγελίδη, πρέπει να διερωτηθούμε τελικά, ως κοινωνία, τι ζητάμε.

Σας έχουν επιστραφεί οι φωτογραφίες;

Όχι όλες. Οκτώ φωτογραφίες έχουν κρατηθεί σαν τεκμήρια πολιτισμού στο αστυνομικό τμήμα της Πύλης Πάφου.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΝΩ: Λίγο πριν την κατάσχεση των φωτογραφιών, το πρωί της Παρασκευής, στη Δημοτική Αγορά Λευκωσίας. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Η εγκατάσταση με τις φωτογραφίες που επιστράφηκαν από την αστυνομία. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ACCEPT-ΛΟΑΤ ΚΥΠΡΟΥ