Στην οικία του Αμερικανού αρχαιολόγου Τζορτζ ΜακΦάντεν, του επικεφαλής των αρχαιολογικών ερευνών του Κουρίου [1934-1953], παιδιά ηλικίας 6-12 ετών είχαν την ευκαιρία να βιώσουν τη διαδικασία ανασκαφής και συντήρησης αρχαιολογικών ευρημάτων αυτό το καλοκαίρι. Το «Π» βρέθηκε στην Επισκοπή, όπου βρίσκεται το Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο Κουρίου (Μουσείο Επισκοπής), στο αρχοντικό του ΜακΦάντεν για να παρακολουθήσει τη δράση «Μικροί Αρχαιολόγοι» του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Η αρχαιολόγος του Τμήματος Αρχαιοτήτων Έλενα Στυλιανού, η οποία είχε την πρωτοβουλία, μίλησε για τη δράση και τη σημασία της.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μουσείο στεγάζεται στο ισόγειο της οικίας του ΜακΦάντεν, ως ένας διαμορφωμένος εκθεσιακός χώρος από τον Δεκέμβριο του 1969, αφότου μεταβιβάστηκε στο Τμήμα Αρχαιοτήτων μετά τον θάνατό του. Ο Τζορτζ ΜακΦάντεν απεβίωσε στις 19 Απριλίου 1953 όταν, βγαίνοντας για βαρκάδα με έναν φίλο του, πνίγηκε ανοιχτά της Λεμεσού. Η σορός του δεν βρέθηκε ποτέ. 

Το σπίτι χτίστηκε γύρω στο 1937 και χρησιμοποιείτο και ως εργαστήρι του αρχαιολόγου, ενώ όσοι έζησαν εκείνη την περίοδο έχουν να λένε, πως το επισκέπτονταν συχνά και το ένιωθαν σαν σπίτι τους. Στον χώρο, μπορείτε να δείτε την έκθεση «Χέρια που μιλούν» που αφορά τους ανθρώπους που εργάστηκαν ή είχαν διάφορες εμπειρίες από τις ανασκαφές εκείνης της περιόδου και συνδέθηκαν με το αρχοντικό.

Μία δράση που έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό να «πλάθει» μικρούς αρχαιολόγους…

Ξεκίνησε πριν από έναν ή δύο χρόνια, στο πλαίσιο διαφόρων δράσεων που πραγματοποιεί το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Για παράδειγμα, κάθε καλοκαίρι λαμβάνουν χώρα πολλές πρωτοβουλίες στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Αρχαιολογίας, ενώ στη Διεθνή Ημέρα Μνημείων ή Μουσείων γίνονται άλλες για να έρθουν σε επαφή τα παιδιά ή και μεγαλύτεροι με την αρχαιολογία. 

Οι «μικροί αρχαιολόγοι» ξεκίνησαν, πρώτα, ως μία πιο οργανωμένη δράση στο Μουσείο Λεμεσού που έγινε για τη Διεθνής Ημέρα Μουσείων με στόχο να έρθουν τα παιδιά στα μουσεία και να δούνε τι είναι το μουσείο, τα αντικείμενα, ενώ είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε μία ανασκαφή και κατ' επέκταση στη διαδικασία που προηγείται της τοποθέτησης των αντικειμένων στα μουσεία. Στο παρελθόν, βέβαια, είχε παρουσιαστεί και στο πλαίσιο των Βραδιών του Ερευνητή, στη Λευκωσία, ωστόσο την επόμενη χρονιά «χτύπησε» την πόρτα ο κορωνοϊός.  

Φέτος το καλοκαίρι, την επαναφέραμε και έχει ήδη λάβει χώρα δύο φορές. Πραγματοποιήθηκε ένα Σαββατοκύριακο και τη δεύτερη φορά έγινε στο πλαίσιο ενός καλοκαιρινού σχολείου της Επισκοπής, διότι ήθελαν τα παιδιά να δουν το μουσείο και δεν είχαν την ευκαιρία προηγουμένως. Άρεσε στα παιδιά και έχουμε σκοπό να συνεχίσουμε όσο περισσότερο μπορούμε, διότι φαίνεται να υπάρχει ενδιαφέρον και από παιδιά άλλων πόλεων.

Δηλαδή;

Για παράδειγμα, έχουμε παιδιά που θα έρθουν από τη Λευκωσία και τη Λάρνακα, εδώ, στην Επισκοπή για να συμμετάσχουν στους «μικρούς αρχαιολόγους». Δεν αφορά, δηλαδή, μόνο παιδιά της περιοχής ή γενικότερα της Λεμεσού. Παρόμοια δράση, πρέπει να πούμε, έγινε και στην Πάφο και άρχισε περίπου τον ίδιο καιρό. Εκεί, η συνάδελφος δημιούργησε μία δράση για παιδιά σε συνεργασία με τους γονείς, σε αντίθεση με εμάς που δεν εμπλέκουμε τους γονείς στη διαδικασία.  

Για ποιο λόγο πάρθηκε η απόφαση να μεταφερθεί η δράση στο Μουσείο Επισκοπής;

Το Μουσείο Επισκοπής δεν έχει μεγάλη επισκεψιμότητα, δυστυχώς δεν γνωρίζει αρκετός κόσμος την ύπαρξή του και ήταν ένας τρόπος να γνωρίσουν το Μουσείο Επισκοπής και κατ' επέκταση να εκτιμήσουν την αρχαιολογία της περιοχής που αφορά και το Κούριο και πιθανόν, μετά από εδώ, να θέλουν να επισκεφθούν και τον αρχαιολογικό χώρο του Κουρίου. Με τέτοιες δράσεις δίνεται η ευκαιρία να ανοίγει για κάποια Σαββατοκύριακα ή απογεύματα, κάτι που αυξάνει την πιθανότητα να το επισκεφθεί περισσότερος κόσμος. Να σημειωθεί, όμως, ότι χρειάζεται αρκετό προσωπικό, πρώτα για να έρθουν τα σκάμματα εδώ, να υπάρχουν υπεύθυνοι για την παρουσίαση, τα τραπέζια συντήρησης κ.ο.κ. 

Ποια η διαδικασία που ακολουθείται;

Αρχικά, υπάρχει κάποια προεργασία για να γεμίσουν τα σκάμματα με άμμο, να τοποθετηθούν τα αντικείμενα για το μέρος όπου γίνεται η προσομοίωση ανασκαφής ή συντήρησης και τα απαραίτητα που χρειάζονται για την παρουσίαση ή άλλα βήματα. Τα πιάτα, π.χ., τα φτιάξαμε εμείς. Είναι αντικείμενα που μας έδωσε ένας κεραμέας και ήταν σκέτα πιάτα. Τα ζωγραφίσαμε και τα σπάσαμε για να μπορέσουν να βιώσουν τα παιδιά τη διαδικασία συντήρησης. Να μάθουν, δηλαδή, ότι στην ανασκαφή τα βρίσκουμε σπασμένα σε κομμάτια και σιγά-σιγά πρέπει να δουλέψουμε για να τα ενώσουμε και να βγει όλο το αγγείο ή όποιο άλλο εύρημα. Κάποτε δε, αυτό δεν είναι εφικτό, αφού μπορεί να μην έχουμε βρει ή σώσει όλα τα μέρη του. Σε αυτή την περίπτωση, τους δείχνουμε ότι αναγκαστικά ο συντηρητής θα τα φτιάξει ξανά από την αρχή, ώστε να παρουσιαστεί ένα δείγμα του πώς ήταν το αντικείμενο που ανευρέθηκε. 

Ξεκινούμε με μία παρουσίαση για την αρχαιολογία, στην οποία εξηγούμε τι είναι, τα εργαλεία του αρχαιολόγου και τα διάφορα στάδια - μεταφορά στο εργαστήριο, πλύση, διαδικασία συντήρησης, φωτογράφηση, έκδοση και δημοσίευση. Επιπλέον, μιλάμε στα παιδιά και για την οστεολογία, αφού οι ανασκαφές αφορούν ταφές. Π.χ. Ένας οστεοαρχαιολόγος μπορεί να διακρίνει εάν ένας σκελετός ανήκει σε άνθρωπο ή ζώο... ακόμα και να αναγνωρίσει το φύλο ή την ηλικία του. Έτσι, τα προετοιμάζουμε πως το σκάμμα ενδεχομένως μπορεί να έχει και σκελετό μέσα, εκτός από αντικείμενα. Βέβαια, διευκρινίζουμε πως δεν πρόκειται για αυθεντικά αντικείμενα, διότι τα ευρήματα πάνε στο μουσείο και μένουν εκεί, όμως εμείς δημιουργήσαμε αυτά που θα βρουν για να βιώσουν τη διαδικασία. 

Στη συνέχεια, χωρίζονται σε δύο ομάδες, στους αρχαιολόγους και τους συντηρητές και αργότερα αλλάζουν ρόλους για να έχουν εμπειρία και από τις δύο διαδικασίες. Έτσι, έχουν την ευκαιρία, μετά την παρουσίαση, να κάνουν στην πράξη όσα έμαθαν. Μετά συζητάμε για τα ευρήματα ή τι αντιλαμβανόμαστε από τα αντικείμενα που βρέθηκαν γύρω από τον σκελετό.

Πείτε μας περισσότερα για το σκάμμα και την προσομοίωση ανασκαφής.

Το κάθε σκάμμα γεμίζει με άμμο και αντικείμενα, στη συνέχεια το χωρίζουμε σε τετράγωνα διότι ο κάθε αρχαιολόγος στην ανασκαφή έχει τον δικό του χώρο που εργάζεται και έξω από το σκάμμα, σε κάθε τετράγωνο, τοποθετούμε έναν κουβά με ένα μικρό φτυάρι και ένα πινέλο. Πρέπει να πούμε επίσης, πως εξηγούμε στα παιδιά πως ό,τι βρεθεί στην ανασκαφή μένει στο μέρος όπου ανευρέθηκε διότι πρέπει να δούμε πρώτα πώς συσχετίζεται με άλλα αντικείμενα που θα βρεθούν δίπλα. 

Γιατί επιλέξατε να τοποθετηθεί ένας σκελετός και να παρουσιαστεί, ας το πούμε, ένας τάφος;

Πρώτα από όλα επειδή τους τάφους τους μελετούν οι αρχαιολόγοι και μπορούν να διακρίνουν σε αυτούς, αρκετά στοιχεία για τη ζωή προηγούμενων εποχών. Επιπλέον, στο Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο Κουρίου στην Επισκοπή, έχουμε ένα πολύ σημαντικό έκθεμα, μία οικογένεια που πέθανε σε κάποιο σεισμό ενώ βρισκόταν στο κρεβάτι και βρέθηκαν αγκαλιασμένοι. Σε προηγούμενη επίσκεψη, για παράδειγμα, ένα παιδάκι είπε πως εκείνος ο άνθρωπος πέθανε στην κουζίνα, διότι όλα τα αντικείμενα ήταν υλικά που εντοπίζουμε σε κουζίνα.

Γιατί επιλέξατε αυτή την ηλικιακή ομάδα 6-12 ετών;

Είναι η ιδανική ηλικία διότι μπορούν να εργαστούν μόνα τους, να κατανοήσουν καλύτερα τα στοιχεία και όσα λέμε. Πιστεύω, επίσης, ότι χρειάζεται, από νωρίς, να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με την αρχαιολογία και τον πολιτισμό μας.

Ίσως θέλουν να δουν τη διαδικασία σε κάποιο πραγματικό ανασκαφικό χώρο…

Ναι.. κάτι που έχουμε κάνει ξανά στο παρελθόν. Παιδιά δημοτικού, μάλιστα, έχουν έρθει και παρακολουθήσει τι κάνουν οι αρχαιολόγοι σε ανασκαφή. Χωρίς, φυσικά, να εργαστούν. Είναι μία εμπειρία να αντιληφθούν τις συνθήκες, τα εργαλεία και πώς ακριβώς εργάζονται οι αρχαιολόγοι.

Σημειώνεται ότι, τον επόμενο χρόνο, το συγκεκριμένο μουσείο θα κλείσει για να γίνει η απαραίτητη ανακαίνιση του χώρου, ενώ θα ανοίξει και ο πρώτος όροφος που παραμένει κλειστός εδώ και πολλά χρόνια. Όπως πληροφορηθήκαμε, όταν ανοίξει ξανά, το μουσείο ενδέχεται να έχει κάτι από την προηγούμενη του χρήση, ως εργαστήρι του αρχαιολόγου McFadden. Επιπλέον, μεταξύ άλλων, φαίνεται πως θα υπάρχει χώρος ειδικά για τα εκθέματα-σκελετούς, βιβλιοθήκη, καθώς θα γίνουν αίθουσες ειδικά διαμορφωμένες για εκπαιδευτικά προγράμματα. Επομένως, πριν κλείσει συστήνουμε να επισκεφθείτε το χώρο για να δείτε την οικία του Τζορτζ ΜακΦάντεν, το μουσείο, και τα μικρά παιδιά να λάβουν μέρος στη δράση «Μικροί Αρχαιολόγοι», που θα πραγματοποιηθεί για ακόμη μία φορά, στις 27 Αυγούστου.