«Βλέποντας την Κύπρο κατά μήκος σταθμών ζωής». Αυτός ήταν ο τίτλος της περιπατητικής διαδρομής που σκιαγράφησε ο δρ Γαβριήλ Κουρέας στον Άγιο Ανδρέα και ξύπνησε μνήμες σε μερικούς και δημιούργησε εικόνες σε μερικούς άλλους, νεότερους. Μια δράση η οποία διοργανώθηκε από το Φανερωμένης 70, το οποίο επέλεξε να «κλείσει» την πόρτα του 2023 με ένα από τα πιο ιδιαίτερα προγράμματά του, το οποίο εδώ και χρόνια δημιουργεί ένα άλλο παράθυρο μέσα από το οποίο μπορούμε να κοιτάξουμε αλλιώς την Κύπρο. Η έκδοση του τεύχους #33 του συνεχούς κοινωνιολογικού/πολιτιστικού προγράμματος «Delivering views - Delivering texts» φέρει τον τίτλο «Επιστρέφοντας από τη Διασπορά», και γι' αυτό η πρώτη δράση ταξίδεψε τους συμμετέχοντες στις γειτονιές του Αγίου Ανδρέα μέσα από τα μάτια του δρος Γαβριήλ Κουρέα που έζησε εκεί την παιδική του ηλικία.

Κτιστή μικρή πισίνα με το γεωγραφικό σχήμα της Κύπρου, σπίτι οικογένειας δρ Γαβριήλ Κουρέα, Άγιος Ανδρέας. Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

Ο ίδιος διάλεξε, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, «σταθμούς ζωής, στιγμές, γεγονότα και συναισθήματα» που σημάδεψαν τη ζωή του και διαμόρφωσαν τις απόψεις του. Προσθέτοντας, μας είπε πως πρόκειται για μια γραμμή που εκφράζει το τραύμα, τη μνήμη, τη νοσταλγία, την ουτοπία, τη σεξουαλικότητα και την έννοια του ανήκειν. Αφετηρία του περίπατού μας το δημοτικό σχολείο του Αγίου Ανδρέα, αφού ο δρ Κουρέας επέλεξε να ακολουθήσουμε τη διαδρομή που έκανε καθημερινά για να πάει στο σχολείο. Από εκεί κινηθήκαμε προς την είσοδο των Κεντρικών Φυλακών, την πράσινη γραμμή και στη συνέχεια ακολουθήσαμε το ποτάμι μέχρι την παλιά αγορά του Αγίου Ανδρέα. Σε κάθε σταθμό ο ίδιος διάβαζε ένα απόσπασμα από διάφορα κείμενα - ακαδημαϊκά, πολιτιστικά, ιστορικά, μυθιστορηματικά. Κάθε κείμενο και σταθμός ήταν συνδυασμένα ως διακριτά αντικείμενα επιθεώρησης κατά μήκος μιας νομαδικής γραμμής. Η όλη εμπειρία, όμως, θα παρουσιαστεί καλύτερα στην έκδοση του τεύχους που θα επιμεληθούν η Κυριακή Κώστα, ο Ευαγόρας Βανέζης και η δρ Μόνικα Ασημένου. Το «Π» ζήτησε από τον ίδιο και τους τρεις επιμελητές της συγκεκριμένης έκδοσης να μοιραστούν μαζί μας μερικά λόγια για τη διαμόρφωση της έκδοσης και το αρχείο που ταξιδεύει εδώ και καιρό στο παρελθόν και τις αναμνήσεις από μια άλλη Κύπρο.

Φωτογραφία από τον Άγιο Ανδρέα, περιοχή ειδικού χαρακτήρα. Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

Πώς κάνουμε «delivery» τη θέα και κατ' επέκταση την οπτική του τόπου μέσα από τη μνήμη;

Δρ Γαβριήλ Κουρέας (ΓΚ): «Συμμετέχοντας σε μια αισθητηριακή συνάντηση με τον χώρο. Για τον πολιτισμικό σχολιαστή Michel de Certeau υπάρχουν δύο δυνατότητες σε σχέση με τη θέαση του χώρου: πρώτον, η διευθέτηση των πραγμάτων σε μια εικόνα που μπορεί να εξεταστεί από απομακρυσμένα υποκείμενα- και, δεύτερον, η κατοίκηση του χώρου ή η δημιουργία πρακτικών ή τακτικών της καθημερινής ζωής σε επίπεδο εδάφους. Αυτές οι πρακτικές σε επίπεδο εδάφους ενσωματώνουν μια συναισθηματική και ενσώματη αλληλεπίδραση με τον χώρο που ξεφεύγει από τα αυστηρά όρια της οπτικής. Το περπάτημα, για παράδειγμα, που επιλέχθηκε στην πρόσφατη δράση του παρέχει μια τέτοια δυνατότητα επειδή περιλαμβάνει μια σωματική εμπλοκή σε έναν ρυθμικό χρόνο που προωθεί τη συνάντηση και την ανακάλυψη, καθώς και τον συγχρονισμό των εσωτερικών σωματικών ρυθμών του περιπατητή και των ρυθμών κίνησης του τόπου μέσα από κοινές οπτικές γωνίες, σημεία ακρόασης, συνομιλιακή συναναστροφή και κριτική μαρτυρία».

«Delivering Views - Delivering Texts». Πώς θεωρείτε ότι συμβάλλει στην καταγραφή της ιστορίας σε ένα διαπολιτισμικό πλαίσιο;

Γ.Κ.: «Το αρχείο που δημιουργεί είναι κατά τη γνώμη μου ένα αρχείο συναισθημάτων. Μια διερεύνηση των πολιτισμικών κειμένων, εικόνων, αναπαραστάσεων ως αποθετήρια συναισθημάτων και συγκινήσεων, τα οποία κωδικοποιούνται όχι μόνο στο περιεχόμενο των ίδιων των κειμένων αλλά και στις πρακτικές που περιβάλλουν την παραγωγή και την πρόσληψή τους. Η εστίασή τους στις οπτικές γωνίες χρησιμεύει ως σημείο εισόδου σε ένα τεράστιο αρχείο συναισθημάτων, στις πολλές μορφές αγάπης, οργής, οικειότητας, θλίψης, ντροπής και άλλων που αποτελούν μέρος της ζωντάνιας των διαπολιτισμικών αναμνήσεων». ​

Εγκαταλελειμμένη κατοικία στον Άγιο Ανδρέα, περιοχή ειδικού χαρακτήρα. [Άνηκε σε Τουρκοκυπριακή οικογένεια πριν από το 1974.] Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

​Πώς η εμπειρία της διασποράς, όπως και το συγκεκριμένο αρχείο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί;

Γ.Κ.: «Από τη σκοπιά της διασποράς, και πιο συγκεκριμένα από τη βιωμένη εμπειρία της επιστροφής στις ρίζες, η επιστροφή έχει τουλάχιστον αποπροσανατολιστική επίδραση. Η διασπορά θέτει ζητήματα του ανήκειν και της ταυτότητας, της πατρίδας και της εθνικότητας, ενώ ορισμένοι υποστηρίζουν την εξειδίκευση του τόπου καταγωγής ή/και της εθνικότητας, ενώ άλλοι ενθαρρύνουν προσεγγίσεις που δεν επιβεβαιώνουν τα όρια, αλλά αντίθετα επιτρέπουν μεγαλύτερη ρευστότητα και ρεαλισμό. Αυτές οι δύο θέσεις φαίνεται συχνά να παρουσιάζουν μια μονόπλευρη κατάσταση. Αντί να θεωρείται εθνότητα, η διασπορά μπορεί εναλλακτικά να θεωρηθεί ένα πλαίσιο για τη μελέτη μιας συγκεκριμένης διαδικασίας σχηματισμού κοινότητας μέσα από την πολλαπλότητα και την πολυκατευθυντικότητα των διαπολιτισμικών διαδρομών που ακολουθεί η διασπορά. Τα 'διασπορικά' συναισθήματα της επιθυμίας, της απώλειας, της νοσταλγίας και του μη ανήκειν μπορούν να λειτουργήσουν θετικά για να φιλοξενήσουν πολλαπλές ταυτότητες και να λειτουργήσουν ενάντια στις κανονιστικές συμπεριφορές που βασίζονται στον ρατσισμό και σε άλλες μορφές βίαιης κατηγοριοποίησης».​

Εγκαταλελειμμένη αρμένικη κατοικία στον Άγιο Ανδρέα, περιοχή ειδικού χαρακτήρα. Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

​Περισσότερες από 30 εκδόσεις έχουν επιμεληθεί και δημοσιευθεί με βάση μία εμπειρία. Ένας περίπατος που ταξιδεύει στον χρόνο και τη μνήμη και τον άνθρωπο. Τι ιδιαιτερότητες έχει αυτή η έκδοση;

Ευαγόρας Βανέζης & Δρ Μόνικα Ασημένου (Ε.Β. & Μ.Α.): «H συγκεκριμένη έκδοση εδράζεται πάνω σε μια δράση εν συνεχεία, στην οποία η έκδοση είναι η ίδια ένας χώρος για ανταλλαγή, καταγραφή διαδικασιών, σκέψεων… ένας παροντικός χώρος που ελπίζουμε ότι θα συντείνει σε μια 'ανοιχτότητα'. Η έκδοση θέτει ένα κοινό σημείο 'συνάντησης': την καταγραφή της εμπειρίας Κυπρίων από τον χώρο των τεχνών που άφησαν την Κύπρο για να ζήσουν κάπου αλλού. Κάποιοι έχουν επιστρέψει, κάποιοι πηγαινοέρχονται, ενώ κάποιοι άλλοι δεν έχουν πλέον λόγο επιστροφής ή το αποφεύγουν. Καλούνται όλοι, με αφορμή την έκδοση αυτή λοιπόν, να μοιραστούν τις δικές τους σκέψεις για την Κύπρο και να τις εκφράσουν μέσα από περιπάτους, συζητήσεις και εικαστικά έργα. Η πρώτη ιδιαιτερότητα είναι αυτή. Ότι, δηλαδή, δημιουργούμε ένα άνοιγμα στη βασική δομή του 'Delivering views - Delivering texts', που ασχολείται κυρίως με τις εμπειρίες των επισκεπτών στο νησί, αφού στην προκειμένη συμβαίνει το αντίθετο: Καλούμε Κύπριους της διασποράς να μεταφέρουν τις εμπειρίες τους για την Κύπρο. Η σημασία του πρότζεκτ έγκειται όχι μόνο στις ίδιες τις παρεμβάσεις και την έκδοση αλλά πρωτίστως στις συζητήσεις μεταξύ μας: μέσα από αυτές δίνεται χώρος για ένα σπάνιο μοίρασμα και μια ανταλλαγή προσωπικών δεδομένων, ενδόμυχων, που προέρχονται κυρίως από έναν τόπο παρωχημένο. Δεύτερη ιδιαιτερότητα της δράσης είναι η ανάγκη που προκύπτει για τη διοργάνωση κάποιων δράσεων σε πραγματικό ή ψηφιακό χώρο, κάτι που επιτρέπει την ουσιαστική ανταλλαγή και επεκτείνει το φορμάτ της έκδοσης. Είμαστε λοιπόν στη θέση να αποτυπώσουμε το φευγαλέο της ανταλλαγής».

Στα χέρια σας η καταγραφή του… Πώς εκλαμβάνετε τη διαδικασία;

Ε.Β. & Μ.Α.: «Δεν καταγράφουμε αρχειακό υλικό, δημιουργούμε μάλλον σε ένα πλαίσιο αντίδρασης ως προς την αξίωση της αρχειακής πρακτικής να αποδεικνύει ή να παγιοποιεί αφηγήματα. Το 'Delivering views - Delivering texts' το εκλαμβάνουμε και το απολαμβάνουμε σαν απείθαρχο αρχείο, γεμάτο γραμμές πλεύσης, αντιφάσεις και ιστορίες που μας επιτρέπουν να συνδεόμαστε. Για παράδειγμα, τη διαδικασία που κάνουμε τώρα με τον κόσμο της διασποράς την εκλαμβάνουμε ουσιαστικά σαν μια αποαποικιοποίηση του χρόνου και του πώς τον αντιλαμβανόμαστε σε σχέση με έναν 'τόπο' που ουσιαστικά αναδεικνύεται οπτασία».

Κτίριο Δημοτικής Αγοράς Αγίου Ανδρέα, το οποίο φιλοξενεί την Στέγη Χορού Λευκωσίας. Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

Πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το αρχείο του «Delivering views - Delivering texts» και πόσο σημαντικό θεωρείτε ότι αποτελεί για την Κύπρο;

Ε.Β. & Μ.Α.: «Είναι πραγματικά ένα διαμάντι και αυτό οφείλεται στην αφοσίωση της Κυριακής Κώστα και του Φανερωμένης 70. Το να δίνεις χώρο στην έρευνα και να παράγεις αυτά τα βιβλία είναι κάτι που χρειάζεται πίστη, χρόνο και ελπίδα ότι η εμπειρία του τόπου δεν αναλώνεται και δεν τελειώνει με την κατανάλωση και εξάπλωση κυρίαρχων αφηγημάτων που μας αφήνουν πλέον αμήχανους, αλλά όχι αδιάφορους, αφού ζούμε δυστυχώς μέσα τους και όχι ανάμεσά τους. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι πολλοί ερευνητές, καλλιτέχνες κ.λπ. χρησιμοποιούν ήδη τα βιβλία και εμπνέονται από αυτά. Εμείς προσκαλούμε το κοινό στις δράσεις του πρότζεκτ μας και ευελπιστούμε ότι θα γνωρίσουν και αυτήν την πλευρά της 'Κύπρου'».

Πώς ξεκίνησε το ταξίδι με το «Delivering views - Delivering texts» και πώς προσεγγίζετε τον κόσμο ή έρχονται αυτοί σε εσάς;

Κυριακή Κώστα (Κ.Κ.): Ξέρεις απασχολούν τις σκέψεις μου καθ' όλη τη διάρκεια του πρότζεκτ (2014-σήμερα) πολλά ερωτήματα, μερικά από αυτά είναι: Πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο; Πώς βιώνουμε το περιβάλλον; Είναι το αποτέλεσμα μιας γνωστικής διαδικασίας; Μήπως η εμπειρία μας βασίζεται περισσότερο σε μια άμεση αντίληψη; Τελικά, η αντίληψη της εμπειρίας μας βασίζεται σε μια διαφορετική προσέγγιση; Πώς δημιουργούμε το όραμά μας για τον τόπο, το όραμά μας για τον χώρο; Aυτά, λοιπόν, ήταν μερικές από τις προσωπικές μου ανησυχίες και ήθελα να τα μοιραστώ ώστε να ανοίξω μια συζήτηση που εστιάζει στο βλέμμα του άλλου, του ξένου, του περαστικού. Χωρίς να υπάρχει όμως ξεκάθαρη πρόθεση, το πρότζεκτ ξεκίνησε με μια αναρτημένη πινακίδα στην τζαμαρία του 'Φανερωμένης 70', καλώντας τους περαστικούς να 'δωρίσουν οπτικές' του τόπου: φωτογραφίες και κείμενα. Υπήρξε άμεση η ανταπόκριση προσωπικών ιστοριών και φωτογραφιών από περαστικούς, αγνώστους αλλά και από τον κόσμο της κυπριακής διασποράς. Οπόταν, προέκυψε και η ανάγκη του 'μοιράσματος' και της συζήτησης του υλικού με θεωρητικούς και ερευνητές οι οποίοι και αυτοί με ενθουσιασμό το αγκάλιασαν, όπως η Κυριακή Σιοπαχά και ο Νίκος Φιλίππου, οι οποίοι από την πρώτη στιγμή είδαν την προοπτική του πρότζεκτ.

Τι ξεχωρίζετε όλα αυτά τα χρόνια; Πώς βλέπετε το πρότζεκτ τώρα από τη μέρα που το ξεκινήσατε;

Κ.Κ.: «Μοιράζομαι έναν ισχυρό δεσμό με το κυπριακό τοπίο, τόσο το φυσικό όσο και το αστικό, και αυτός ο δεσμός διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης μου καθώς και την καλλιτεχνική μου πρακτική. Μέσω του 'Delivering views - Delivering texts' έμαθα να διεισδύω στη ματιά του 'εξωτικού άλλου', να κοιτάζω, να εκπλήσσομαι και να συζητώ αυτά που εν κινήσει μας διαφεύγουν. Αυτή η δευτερεύουσα/έμμεση προσέγγιση, μια προσέγγιση μέσα από τα μάτια των άλλων, είναι ίσως το μεγαλύτερο όφελος, το όφελος να κοιτάξουμε και να καταγράψουμε έναν τόπο μέσω των 'άλλων'».

Σημειώνεται ότι το πρότζεκτ βασίζεται σε ανταλλαγές εικόνων και κειμένων με επίκεντρο τη Λευκωσία και την Κύπρο. Τα τελευταία χρόνια συλλέγονται φωτογραφίες και κείμενα που στέλνουν κυρίως τουρίστες που επισκέφθηκαν την Κύπρο, τα οποία βοηθούν στη δημιουργία μιας νέας προσέγγισης και ερμηνείας της χώρας μας μέσα από τη ματιά του άλλου. Το αρχειακό υλικό που συντάσσεται παραδίδεται περιοδικά σε συντάκτες, ακαδημαϊκούς ή καλλιτέχνες ώστε να σχολιάσουν κατ' επιλογή οτιδήποτε τους συγκινεί. Τις εκδόσεις που έχουν κυκλοφορήσει οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να τις βρουν στον χώρο του Φανερωμένης 70 αλλά και διαδικτυακά στον παρακάτω σύνδεσμο:https://phaneromenis70shop.com/collections/phaneromenis70-publications?page=1

Αξίζει να πούμε επίσης ότι στα μέσα Φεβρουαρίου αναμένεται να πραγματοποιηθεί και μία δεύτερη δράση στο πλαίσιο του προγράμματος και της συγκεκριμένης έκδοσης με γνωστά πρόσωπα της διασποράς της Κύπρου.