Γράφει η Βέρα Λι

Ένα συννεφιασμένο απόγευμα, στο Βερολίνο, μια ομάδα επισκεπτών αντικρίζει τον ποταμό Σπρε. Βλέπει ψηλά κτήρια, ένα φεριμπότ να κυλά αργά στο νερό μεταφέροντας τουρίστες, η συννεφιά της μέρας αραιώνει δίνοντας χώρο στην πανσέληνο του Οκτωβρίου. Μέσα από ακουστικά ακούει μια ανάμνηση για έναν άλλον ποταμό, πολλά χιλιόμετρα μακριά, στις όχθες του ποταμού Οβέχας στη Κολομβία. «Όταν ήμουν μικρή, πηγαίναμε με τον παππού μου ψάρεμα. Στήναμε τις ψησταριές και βλέπαμε τον παππού μου να κοιτάει τι ώρα θα έρθουν τα ψάρια και εν τω μεταξύ, με τα μεγαλύτερα ξαδέλφια μου, ανάβαμε φωτιά με πολλά ξύλα που βρίσκαμε στην όχθη του ποταμού. Ψήναμε τα ψάρια στα κάρβουνα πάνω σε ένα φύλλο μπανανιάς. Αυτό γινόταν πολλές φορές τις νύχτες με φεγγάρι».

Η αφήγηση είναι μέρος του πρότζεκτ «Ακούγοντας τον κόσμο, 100 χρόνια ραδιόφωνο» που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο μήνα στο «Σπίτι των Πολιτισμών του Κόσμου» (Haus der Kulturen der Welt), λίγα μέτρα πιο κάτω από το σημείο του περιπάτου. Ένα πρότζεκτ με μια σειρά από δράσεις, μία από αυτές οι ηχητικοί περίπατοι «La Nostalgioteca» από την κολεκτίβα «Nois Radio», μέσα από ηχογραφήσεις, δημιούργησαν μια συνάντηση με τις αναμνήσεις. Κοινωνικά κινήματα, ταξίδια, μεταναστεύσεις, αποδράσεις, επιστροφές και διελεύσεις συνόρων.

Θέματα που το «Σπίτι των Πολιτισμών του Κόσμου» επίσης εξερευνά μέσα από τις εκδηλώσεις του. Το «Σπίτι» αποτελεί το εθνικό κέντρο της Γερμανίας για την παρουσίαση και συζήτηση της διεθνούς σύγχρονης τέχνης, με ιδιαίτερη έμφαση στους μη ευρωπαϊκούς πολιτισμούς και κοινωνίες. Φιλοξενεί εικαστικές εκθέσεις, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, συναυλίες, αναγνώσεις συγγραφέων, ταινίες και ακαδημαϊκά συνέδρια για την εικαστική τέχνη και τον πολιτισμό.

Μια αίθουσα συνεδρίων του 1957, με μια πλατεία από σκυρόδεμα και μια δραματική καμπυλωτή οροφή, το εντυπωσιακό κτήριο μοντερνισμού ήταν ένα αμερικανικό δώρο στο Δυτικό Βερολίνο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ιδρύθηκε το 1989, στην αυγή της πολυπολιτισμικότητας, και λίγους μήνες πριν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το «HKW» ακροβατούσε μεταξύ προγραμμάτων που αναδεικνύουν την ξενικότητα -για παράδειγμα εκθέσεις με επίκεντρο μια χώρα ή μουσικές και ταινίες «του κόσμου»- όπως και πιο σύνθετων προγραμμάτων.

To 2021 το «Σπίτι» αναζητούσε νέο διευθυντή και για να δώσει μια νέα δυναμική, η κυβέρνηση έκανε μια άτυπη επιλογή για ένα κρατικό ίδρυμα. Από τον Ιανουάριο του 2023 ηγείται από τον Μποναβεντούρ Σο Μπεγιένγκ Ντικούνγκ (Bonaventure Soh Bejeng Ndikung), ένα πρώην μικροβιολόγο από το Καμερούν, ο οποίος εξελίχθηκε σε επιμελητή, κριτικό και χαρισματική προσωπικότητα στην εναλλακτική καλλιτεχνική σκηνή του Βερολίνου. Ο Ντικούνγκ, ο οποίος απέκτησε γερμανική υπηκοότητα το 2006, είναι ο πρώτος μη λευκός διευθυντής του «HKW». Το ίδρυμα δεν είχε ποτέ μη Ευρωπαίο επιμελητή στο μόνιμο προσωπικό του μέχρι την άφιξη της εξαιρετικά πολυπολιτισμικής νέας ομάδας του. Η πρώτη κίνηση της ομάδας ήταν να κλείσουν το «HKW» για τέσσερις μήνες - για συντήρηση, αλλά στην πραγματικότητα για κάτι πολύ περισσότερο: μια συνολική αναθεώρηση των προγραμμάτων και του πνεύματός του.

Από την επαναλειτουργία του, το «HKW» λειτουργεί με μανιακούς ρυθμούς. Διοργάνωσε ένα φεστιβάλ για το πνεύμα της Αϊτινής Επανάστασης, ένα άλλο για την τεχνητή νοημοσύνη και τη γνώση των προγόνων. Οι ομιλίες και οι ταινίες έχουν εμβαθύνει σε θέματα όπως η κουίρ περφόρμανς και η μαύρη ιστορία του Βερολίνου. Οι χώροι σφύζουν από κόσμο από συναυλίες και DJ sets.

Αυτή τη στιγμή φιλοξενεί την έκθεση «As if we had buried the sun in the sea of ​​stories» η οποία ιχνηλατεί τους πολλούς κόσμους που υπήρχαν δίπλα-δίπλα και μεταξύ τους, συχνά παρά ή ενάντια στις καταπιεστικές ιδέες των μεταβαλλόμενων καθεστώτων που ήλεγχαν μεγάλα τμήματα της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής και Βορείου Ασίας.

Ο σπόρος

Το 2009, ο Ντικούνγκ είχε ξεκινήσει τον χώρο τέχνης «Savvy Contemporary» με μερικούς συναδέλφους του, αρχικά σε μια μικρή βιτρίνα στη γειτονιά Neukölln, στην οποία κατοικούν πολλοί μετανάστες. Αργότερα, μετακόμισε στο «Wedding», μια συνοικία με έντονη εργατική-συνδικαλιστική ιστορία. Το «Savvy» απέκτησε δυναμική, καθώς οι εκθέσεις και οι εκδηλώσεις του συνέδεαν καλλιτέχνες και μελετητές με τοπικές οικογένειες και προσωπικότητες της γειτονιάς, με έμφαση στη συναναστροφή.

Η επιτυχία του στο «Savvy» ήταν καθοριστικός παράγοντας, όπως είχε δηλώσει ο Αντρέας Γκοέργκεν, γενικός γραμματέας του γερμανικού Υπουργείου Πολιτισμού. «Έχει αποδείξει ότι είναι σε θέση να κατευθύνει έναν χώρο ως επίκεντρο της κοινότητας», δήλωσε ο Γκοέργκεν για τον Ντικούνγκ. «Τώρα του ζητάμε να συγκεντρώσει αυτές τις δεξιότητες και να υποστηρίξει την κοινοτική οικοδόμηση της Γερμανίας ως κοινωνίας μεταναστών».

Savvy Contemporary, Berlin, Germany.

Η γκαλερί «Savvy» συνεχίζει να αποτελεί μια πλατφόρμα διαλόγου, έναν χώρο για συναναστροφή και πολιτιστική πολυφωνία. Ως δημόσιος και ανεξάρτητος οργανισμός σε διαρκή εξέλιξη ζωογονείται αυτή τη στιγμή από περίπου 25 μέλη και ένα δίκτυο συνεργατών, συνδημιουργώντας την κοινότητα και τις κοινότητες από τις οποίες αναπνέει.

Πέρα από τις περιοδικές εικαστικές εκθέσεις, φιλοξενεί ένα συμμετοχικό αρχείο για τη γερμανική αποικιακή ιστορία, ένα κέντρο τεκμηρίωσης των παραστατικών τεχνών, μια βιβλιοθήκη, ένα πρόγραμμα φιλοξενίας, μια σειρά βιβλίων «Savvy», τη δισκογραφική εταιρεία «Savvy records», μια ραδιοφωνική πλατφόρμα με την ονομασία «Savvyzλr» καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία. Ο χώρος τέχνης συνεργάζεται με διάφορα ακροατήρια διευκολύνοντας τη μετάφραση και τη διαμεσολάβηση των συζητήσεων, των κοινωνικοπολιτικών πραγματικοτήτων και των δύσκολων ιστοριών.

Αυτήν την περίοδο φιλοξενεί το πρότζεκτ «It go have to adjust. On language as parasite». Το έργο ξεδιπλώνεται μέσα από ταξίδια, έρευνα και συνεργασία, μια σειρά ασκήσεων και πειραματικών εργαστηρίων σε ανοιχτές και συνεργατικές μορφές και καταλήγει σε εκθέσεις, δημόσια προγράμματα και εκδόσεις που προβληματίζονται για την ανατρεπτική δύναμη της γλώσσας και της μετάδοσής της.

Ο τίτλος του έργου προέρχεται από το έργο «Pantomime» του Derek Walcott και δανείζεται από τα κρεολικά λόγια του μαύρου υπηρέτη «Jackson» από το Τρινιντάντ, ο οποίος, αφηγούμενος την εμπειρία του να ακούει έναν παπαγάλο να χρησιμοποιεί «μολυσμένη» γλώσσα στον κ. Trewe, ερωτά πώς ένας παπαγάλος μπορεί να είναι προκατειλημμένος, και απαντά ότι ο παπαγάλος είναι απομεινάρι της «προαποικιακής εποχής» και αν θέλει να επιβιώσει στο Τρινιντάντ «θα πρέπει να προσαρμοστεί».

Το πρότζεκτ ξεκίνησε με ένα ταξίδι στην πόλη Χαργκέισα της Σομαλίας με μια συνεργασία με τον νεανικό χώρο τέχνης «Fankeenna», ο οποίος δρα σε μια περιοχή με έντονη την ιστορία της προφορικής αφήγησης που έδωσε στους Σομαλούς ομιλητές το επίθετο «Έθνος ποιητών». Εκεί, η ομάδα εξέτασε τα ερευνητικά κεφάλαια του έργου στο πλαίσιο των τρόπων μετάδοσης. Η συνεργασία κατέληξε σε μια διαγενεακή συνάντηση και συζήτηση σχετικά με τη μεταφορική άπνοια που χαρακτηρίζει τις υφέσεις στην πολιτιστική διακίνηση κατά τη διάρκεια και μετά τις συγκρούσεις και τον τρόπο με τον οποίον αυτά τα κανάλια έχουν φροντιστεί και αναστηθεί.

Το δεύτερο ερευνητικό κεφάλαιο εξετάζει το νερό ως τρόπο μετάδοσης και είναι μια συνεργασία με τον χώρο τέχνης «Alice Yard», με έδρα το Port of Spain στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο. Εκεί, ο χαρακτήρας «Jackson» του Walcott λειτουργεί ως σημείο εκκίνησης από το οποίο θα διερευνηθούν οι κινήσεις πάνω και μέσα σε υδάτινα σώματα που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της κρεολικής γλώσσας.

Στο κεφάλαιο της έκθεσης στο Savvy Contemporary που αποτελεί το σώμα του πρότζεκτ, συγκεντρώνονται έργα καλλιτεχνών, μελετητών και ερευνητών οι οποίοι μέσω της πρακτικής τους μελετούν και επεκτείνουν την παρασιτική φύση της γλώσσας μέσα στα διάφορα συμφραζόμενά τους. Με έργα καλλιτεχνών με έδρα το Βερολίνο και διεθνών καλλιτεχνών, η έκθεση προσφέρει μια πολυπρισματική μετάφραση της κεντρικής ιδέας του πρότζεκτ και ανατρέχει σε πτυχές της έρευνας που έγινε στη Χαργκέισα καθώς και σε συλλογισμούς που αναπτύχθηκαν με τη δεύτερη συνεργασία στο Port of Spain.

Στο βίντεο «Paramètres», ο καλλιτέχνης Τζίμι Ρόμπερτ προσπαθεί να προσαρμόσει διάφορα γεωμετρικά μοτίβα κομμένα από χαρτί στο πρόσωπό του. Για κάθε γεωμετρική μορφή διαβάζει μια πρόταση. Η υλική πτυχή του σώματος ως αναπόσπαστου συστατικού μέσα σε διαφορετικές χωρικές διαμορφώσεις.

Στα ελικοειδή σχέδια της Lerato Shadi, «Gaufi» και «Kgakala» (που σημαίνουν «Κοντά και Μακριά»), η Shadi έγραψε στον καμβά μια ακολουθία από αποσπάσματα από τα ημερολόγιά της, γραμμένα πρώτα από αριστερά προς τα δεξιά, και στη συνέχεια διπλωμένα πάνω από τα ίδια με κατοπτρική γραφή. Οι γραπτές λέξεις υπάρχουν, αλλά η κυριολεκτική τους ανάγνωση είναι πλέον αδύνατη, έτσι καλεί τον θεατή να χρησιμοποιήσει άλλους τρόπους ανάγνωσης. Άλλοι τρόποι ανάγνωσης μπορεί να είναι: πεδίο μάχης, ποτάμι, τοπίο ή παρτιτούρα.

Ένας διαφορετικός κόσμος

«Η αγάπη έχει να κάνει με όλα αυτά», δήλωσε ο Ντικούνγκ σε συνέντευξή του τον Ιούλιο. «Πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε την κοινωνία με την αγάπη ως θεμέλιο; Αυτό είναι πραγματικά το έργο που προσπαθούμε να κάνουμε εδώ». Οι πρώτες εντυπώσεις είναι θετικές. Το «HKW» καταγράφει ρεκόρ σε αριθμό επισκεπτών.

Bonaventure Soh Bejeng Ndikung, Haus der Kulturen der Welt, Berlin, Germany

Ο Ντικούνγκ είπε ότι δεν είχε νιώσει καμία έλξη για το «HKW» όταν έφτασε στο Βερολίνο ως φοιτητής στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Μετά την είσοδό του στον κόσμο των τεχνών, σεβάστηκε τη σοβαρότητα του ιδρύματος, αλλά τον ενοχλούσε η νοοτροπία του. «Ήμουν πολύ επικριτικός απέναντί του», δήλωσε. «Έγραψα επικριτικά κείμενα για το othering που θεωρούσα ότι συνέβαινε εδώ».

Αλλά, όπως είπε, έκανε αίτηση για τη θέση όταν ανακοινώθηκε το 2021, επειδή «δεν μπορούμε για πάντα να μένουμε στην άλλη πλευρά και να διαμαρτυρόμαστε ότι τα ιδρύματα πρέπει να αλλάξουν».

Μέρος της αναθεώρησης του «HKW» ήταν η ονομασία κάθε χώρου εις μνήμην γυναικείων προσωπικοτήτων στις τέχνες ή στα κοινωνικά κινήματα με επεξηγηματικά πλακάτ. Ο επισκέπτης μπορεί να εισέλθει από την είσοδο «Nawal El Saadawi», να διασχίσει το φουαγιέ «Sylvia Wynter» ή να ανεβεί τις σκάλες «Gloria Anzaldúa». Η αίθουσα συνεδρίων είναι τώρα το «Miriam Makeba Auditorium».

Όπως και η τελετουργία βουντού που πραγματοποιήθηκε στα εγκαίνια επαναλειτουργίας, η μετονομασία των χώρων είναι τελετουργική και συμβολική. Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Ντικούνγκ αναφέρθηκε σε «κάλεσμα άλλων πνευμάτων» και «επανακατοικία» του θεσμού για εξεύρεση ειρηνικής συνύπαρξης με όλα τα «έμψυχα και άψυχα όντα».

«Θέλουμε να οικοδομήσουμε έναν διαφορετικό κόσμο», είπε. «Θέλουμε να σκεφτόμαστε τον κόσμο διαφορετικά», πρόσθεσε, «και κάθε βήμα έχει σημασία. Κάθε σταγόνα νερό έχει σημασία».