Καθώς ο 19ος αιώνας πλησίαζε στο τέλος του, η τέχνη του Πολ Σεζάν, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα, 19 Ιανουαρίου το 1839, διευρυνόταν σε βάθος, χρωματικό πλούτο και συνθετική ικανότητα. Ο πρωτοποριακός Γάλλος ζωγράφος, το έργο του οποίου αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από τον ιμπρεσιονισμό στο κίνημα του κυβισμού, ένιωθε ικανός να δημιουργήσει ένα μοναδικό όραμα και το πέτυχε.

Πολ Σεζάν, Mont Sainte-Victoire, 1885-1887 Λονδίνο, Ινστιτούτο Τέχνης Κουρτώ

Παρότι αναγνωρίζεται ευρέως ως καθοριστική φυσιογνωμία της ιστορίας της τέχνης και το έργο του εξακολουθεί να αψηφά τους νόμους της φθοράς, ο Σεζάν τράφηκε με ψίχουλα καταξίωσης στο μεγαλύτερο διάστημα του βίου του ζώντας αποτραβηγμένος και αφοσιωμένος στη μοναδική συντροφιά που συχνά διαθέτουν οι μεγαλοφυΐες: Τις εμπνεύσεις του χρωστήρα του.

Ο Πικάσο προσέφερε την ίσως πιο συνοπτική αξιολόγηση της επίδρασης του Σεζάν στη ζωγραφική αλλά και στις επόμενες γενιές καλλιτεχνών, δηλώνοντας ενδεικτικά: «Ήταν ο πατέρας όλων μας».

Αυτοπροσωπογραφία με ροζ φόντο, 1875, Παρίσι, Μουσείο Ορσέ

Αυτοπροσωπογραφία με άσπρο τουρμπάνι,1881-1882, Μόναχο, Neue Pinakothek

Πολ Σεζάν: Η ζωή και το έργο του

Ο Σεζάν γεννήθηκε στην Αιξ-αν-Προβάνς της Γαλλίας όπου και πέρασε τα πρώτα του μαθητικά χρόνια. Ο πατέρας του ήταν πλούσιος τραπεζίτης που σε όλη τη ζωή του καλλιτέχνη του παρείχε οικονομική ασφάλεια που δεν ήταν διαθέσιμη για τους περισσότερους συγχρόνους του καλλιτέχνες και τελικά του κληροδότησε μια μεγάλη περιουσία.

Οι χαρτοπαίκτες, 1892-1895 Courtauld Institute of Art

Την περίοδο 1859 - 1861 σπούδασε νομικά ενώ παράλληλα παρακολουθούσε και μαθήματα ζωγραφικής. Παρά τις αντιδράσεις του πατέρα του, αποφάσισε να ακολουθήσει το καλλιτεχνικό στάδιο και για τον σκοπό αυτό, το 1861 επισκέφτηκε το Παρίσι μαζί με τον συγγραφέα Εμίλ Ζολά, με τον οποίο συνδεόταν φιλικά.

Ο Πολ Αλέξις διαβάζει στον Εμίλ Ζολά, 1869 - 1870, Σάο Πάολο, Museu de Arte

Το Estaque όταν λιώνει το χιόνι, 1871, Ζυρίχη, Stiftung Sammlung E. G. Bührle

Σεζάν και ιμπρεσιονισμός

Κατά την παραμονή του στο Παρίσι, γνωρίστηκε με τον Καμίλ Πισαρό και άλλους καλλιτέχνες που ανήκαν στο κίνημα του ιμπρεσιονισμού. Ο Σεζάν επηρεάστηκε σημαντικά από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους, ωστόσο πρόσθεσε και προσωπικά χαρακτηριστικά στους πίνακες του. Σύμφωνα με τον ίδιο, ήθελε να μετατρέψει τον ιμπρεσιονισμό «σε κάτι στέρεο που διαρκεί όσο και η τέχνη που εκτίθεται στα μουσεία».

Η μεγαλύτερη συνεισφορά του στον ιμπρεσιονισμό θεωρείται η πρόσθεση καθαρών γεωμετρικών στοιχείων, που αργότερα επηρέασαν και το κίνημα του κυβισμού.

Η κυρία Σεζάν σε κόκκινη πολυθρόνα, 1877 Βοστώνη, Museum of Fine Arts

Ο έμπορος τέχνης Ambroise Vollard, 1899 Παρίσι, Petit Palais

Ο πατέρας του καλλιτέχνη διαβάζοντας την Événement, 1866, Ουάσινγκτον, National Gallery of Art

Η ώριμη εποχή του Σεζάν και η κοινωνική απομόνωση

Από το 1890 έως το 1905 δημιούργησε σειρά αριστουργημάτων, το ένα μετά το άλλο: Ανάμεσά τους, δέκα παραλλαγές του «Mont Sainte-Victoire», τρεις εκδοχές του «Αγόρι με κόκκινο γιλέκο», αμέτρητες εικόνες νεκρών φύσεων και τη σειρά «Λουόμενοι», στην οποία προσπάθησε να επιστρέψει στην κλασική παράδοση του γυμνού και να διερευνήσει τη σχέση του με το τοπίο. Είχε εμμονή με τη δουλειά του, η οποία ήταν χρονοβόρα καθώς ζωγράφιζε αργά.

Οι μεγάλες λουόμενες, 1906, Φιλαδέλφεια, Museum of Art

Ο Σεζάν ανέκαθεν δυσκολευόταν να τα πάει καλά με τους ανθρώπους και, βαθιά αναστατωμένος από τον θάνατο της μητέρας του το 1897, αποσύρθηκε σταδιακά από τη γυναίκα του και από τους φίλους της νιότης του.

Στις αρχές του αιώνα η φήμη του είχε αρχίσει να εξαπλώνεται και, καθώς τον έβλεπε σπάνια κανείς, απέκτησε διαστάσεις θρυλικής φιγούρας. Εξέθεσε στο ετήσιο Salon des Indépendants με μεγάλη επισκεψιμότητα το 1899 και στην Παγκόσμια Έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το 1900, ενώ τα έργα του έγιναν επιτέλους περιζήτητα από τις γκαλερί.

Νεκρή φύση με ροδάκινα και αχλάδια, 1888-90, Μόσχα, Μουσείο Πούσκιν

Νεκρή φύση με ροδάκινα και αχλάδια, 1888-90, Μόσχα, Μουσείο Πούσκιν

Οι νέοι καλλιτέχνες τον εκτιμούσαν. Το 1901, ο νεαρός συμβολιστής Μορίς Ντενί ζωγράφισε το «Homage à Cézanne», μια εικόνα καλλιτεχνών που θαυμάζουν μια από τις νεκρές φύσεις του.

Η τελευταία περίοδος του Σεζάν, καρπός του έντονου διαλογισμού σε καθεστώς μοναξιάς, έφτασε στα ύψη του εικαστικού λυρισμού, πετυχαίνοντας στην αναπαράσταση της ζωής στη φύση αυτό που μόνο οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες μπορούν να κατορθώσουν στη ζωή τους. «Το τοπίο», έλεγε, «γίνεται ανθρώπινο, γίνεται σκεπτόμενο, ζωντανό ον μέσα μου. Γίνομαι ένα με την εικόνα μου… Συγχωνευόμαστε σε ένα ιριδίζον χάος».

Mont Sainte-Victoire, 1904, Φιλαδέλφεια, Museum of Art

Στη φαινομενική ακινησία της επαρχίας της Προβηγκίας, ο Σεζάν βρήκε γεωλογικές δυνάμεις παγιδευμένες στα βράχια, ζωτικούς χυμούς να διαχέονται από τα δέντρα. Με μερικές ελαφριές πινελιές, αυτός ο άρρωστος και μισάνθρωπος ηλικιωμένος, κλεισμένος στο ατελιέ του, μπόρεσε να δώσει πνοή στους τελευταίους πίνακες του Mont Sainte-Victoire και στη θέα του Château-Noir.

Στον τελευταίο από τους μεγάλους πίνακες των «Λουόμενων», πέτυχε να ενσωματώσει μνημειώδη γυμνά σε ένα τοπίο υπό τη δική του δομική οπτική της πραγματικότητας.

Λουόμενες 1894-1905, Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη

Ο διαβήτης από τον οποίο έπασχε ο Σεζάν για πολύ καιρό έγινε πιο σοβαρός και τον Οκτώβριο του 1906 τελικά υπέκυψε στην πνευμονία που τον έπληξε ενώ εργαζόταν στα χωράφια. Πέθανε λίγες μέρες αργότερα και τάφηκε στην Αιξ-αν-Προβάνς.

To ατελιέ του Σεζάν στην Αιξ-αν-Προβάνς, όπου εργάστηκε από το 1902 έως τον θάνατό του το 1906 © Wikimedia Commons

Το καλλιτεχνικό κληροδότημα του Σεζάν

Αν και κατέκτησε την κριτική και δημόσια αποδοχή μόλις την τελευταία δεκαετία της καριέρας του, η δουλειά του πάντοτε προκαλούσε θαυμασμό στους συναδέλφους του. Η ελπίδα του ότι οι πίνακές του θα χρησίμευαν ως μορφή εκπαίδευσης για άλλους καλλιτέχνες πραγματοποιήθηκε, καθώς διάφοροι σημαντικοί ζωγράφοι αγόρασαν έργα του, συμπεριλαμβανομένων των Πολ Γκογκέν, Πάμπλο Πικάσο, Πιέρ Μπονάρ, Κάζιμιρ Μάλεβιτς, Ανρί Ματίς και Μαρσέλ Ντυσάν.

Στροφή του δρόμου στο Montgeroult, 1898, Νέα Υόρκη, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

Νεκρή φύση με τουλίπες και μήλα, 1890-94, Σικάγο, Art Institute

Το 1907, μια αναδρομική παρουσίαση έργων του στην οποία εκτέθηκαν 56 πίνακες πραγματοποιήθηκε στο Salon d'Automne στο Παρίσι και του προσέφερε σημαντική αναγνώριση. Την ίδια χρονιά, ο Πικάσο δημιούργησε το θεμελιώδες «Γυναίκες της Αβινιόν», σαφώς εμπνευσμένο από τους πρωτοποριακούς «Λουόμενους» του Σεζάν.

Καστανιές στο Jas de Bouffan, 1885-1887 Μινεάπολη, Institute of Arts

Η ζωγραφική προσέγγιση του Σεζάν έθεσε τα θεμέλια για τις επακόλουθες εξερευνήσεις του Πικάσο και άλλων καλλιτεχνών με τον κυβισμό, ενώ οι έρευνές του για το χρώμα και τα πινέλα επηρέασαν τον Ματίς και άλλους δημιουργούς κατά την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα.

Με τα χρόνια, το κοινό αγκάλιασε επίσης το έργο του και ο Σεζάν αναγνωρίζεται πλέον ως ο πιο σημαντικός πρόδρομος της αφαίρεσης στη ζωγραφική του 20ου αιώνα.

Αρλεκίνος, 1890, Ουάσινγκτον, National Gallery of Art

Σήμερα, τα έργα του Σεζάν φυλάσσονται μεταξύ άλλων στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, στο Μουσείο Ορσέ στο Παρίσι, στο Μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη και στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Με πληροφορίες της Britannica