Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του ευρωπαϊκού καλλιτεχνικού κόσμου, η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, πήρε αναβολή μετά την παραίτηση της επικεφαλής καλλιτεχνικής επιμελήτριας του θεσμού Iwona Blazwick, της οποίας ο διορισμός έσπειρε διχόνοια ανάμεσα στο Ίδρυμα Πολιτισμού και Τεχνών της Κωνσταντινούπολης (İKSV) και στην κοινότητα των καλλιτεχνών. Οι τελευταίοι, μάλιστα, μάζεψαν υπογραφές και έστειλαν αίτημα προς το ίδρυμα ζητώντας διαφανείς διαδικασίες και τα κριτήρια της απόφασης.

Το παρασκήνιο

Εδώ και μήνες, δημιουργήθηκε σάλος γύρω από την έκθεση και τις διαδικασίες διορισμού καλλιτεχνικού διευθυντή και επιμελητή. Συγκεκριμένα, ο προβληματισμός της κοινότητας των καλλιτεχνών προέκυψε από το γεγονός ότι η Blazwick, πρώτα απ' όλα, ήταν μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής τεσσάρων προσώπων που εξέταζε τις αιτήσεις για τη συγκεκριμένη θέση. Και κατ' δεύτερο, η εν λόγω επιτροπή δεν συνέστησε το μέλος της (την Blazwick) αλλά την Τουρκάλα επιμελήτρια Defne Ayas. Πρόταση την οποία απέρριψαν οι διοργανωτές, το İKSV, και τον Αύγουστο του 2023 εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία διόριζε την Blazwick ως επιβλέπουσα της επόμενης έκδοσης της Μπιενάλε, η οποία φέτος θα ήταν η 18η.

Η Blazwick μία σημαντική προσωπικότητα στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης, η οποία διηύθυνε την γκαλερί «Whitechapel» στο Λονδίνο για 20 χρόνια, φαίνεται πως φάνταζε στα μάτια των διοργανωτών ως η ιδανική για τη θέση αφού η ίδια είχε εμπειρία στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, κάτι που φάνηκε ιδανικό για τη θέση της Κωνσταντινούπολης. Η Βρετανίδα, πρέπει να πούμε επίσης πως είναι πρόεδρος μιας βασιλικής επιτροπής στη Σαουδική Αραβία, η οποία είναι επιφορτισμένη με την ανάπτυξη δημόσιων έργων τέχνης στη χώρα.

Ωστόσο, η δυναμική της Blazwick επισκιάστηκε από τις κινήσεις του ιδρύματος, όταν η «The Art Newspaper» ανέφερε σε ρεπορτάζ, τους όρους επιλογής της, συμπεριλαμβανομένου του παραγκωνισμού της Ayas. Έτσι, Τούρκοι καλλιτέχνες άρχισαν να επικρίνουν τις ενέργειες της διοργανώτριας.

Τον Οκτώβριο, λοιπόν, δεκάδες καλλιτέχνες που συμμετείχαν σε προηγούμενες εκδόσεις της Μπιενάλε υπέγραψαν ηλεκτρονικό αίτημα που ζητούσε από το Ίδρυμα Πολιτισμού και Τεχνών της Κωνσταντινούπολης να αναθεωρήσει τη διαδικασία επιλογής επιμελητών. «Ποιος είναι αυτός που αποφασίζει στην Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης;» και «ποια είναι τα κριτήρια και οι δεοντολογικές οδηγίες για τη διαδικασία επιλογής;», ήταν δύο από τα ερωτήματα που έθεσαν οι υπογράφοντες καλλιτέχνες.

Μέσα σε λίγες μέρες, το Ίδρυμα Πολιτισμού και Τεχνών της Κωνσταντινούπολης ανακοίνωσε ότι θα κάνει τη διαδικασία επιλογής πιο διαφανή για τις μελλοντικές εκδόσεις και θα επιλέγει μόνο μεταξύ των υποψηφίων που θα προτείνει η συμβουλευτική του επιτροπή. Παρά την υπόσχεση αυτή, όμως, τέσσερις Τούρκοι καλλιτέχνες που είχαν προσκληθεί να συμμετάσχουν στην Μπιενάλε ανακοίνωσαν αργότερα τον ίδιο μήνα σε μια ανάρτηση στο Instagram ότι αρνούνται την πρόσκληση επειδή η εκδήλωση δεν αντιπροσώπευε πλέον «ένα ευνοϊκό έδαφος για παραγωγή και κοινή χρήση τέχνης».

Η αναβολή
Σύμφωνα με τη New York Times, την Παρασκευή, μια εκπρόσωπος του Ιδρύματος Πολιτισμού και Τεχνών της Κωνσταντινούπολης δεν απάντησε σε ερώτηση μέσω email σχετικά με το γιατί απορρίφθηκε η Ayas, αλλά στους κύκλους του κόσμου της τέχνης θεωρείται ότι αυτό οφείλεται στο ότι η επιλογή της θα ήταν πολιτικά «εμπρηστική» στην Τουρκία. Το 2015, η Ayas επιμελήθηκε το τουρκικό περίπτερο στην Μπιενάλε της Βενετίας και ο κατάλογος περιλάμβανε μια σύντομη αναφορά στη γενοκτονία των Αρμενίων, καθώς και τη δολοφονία περίπου 1,5 εκατομμυρίου Αρμενίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Τουρκία αρνείται τις συγκεκριμένες αναφορές, όσον αφορά τη γενοκτονία των Αρμενίων.

Adrián Villar Rojas, The Most Beautiful of All Mothers, 2015. Site-specific installation. Organic and inorganic materials. Photo by Sahir Ugur Eren. Courtesy the artist and Istanbul Biennial.

Ως εκ τούτου, φτάσαμε την Παρασκευή, οπότε και οι εντάσεις στον κόσμο της τέχνης με την επιλογή της Βρετανίδας επιμελήτριας Iwona Blazwick, είχαν κάνει «αδύνατο» να πραγματοποιηθεί η Μπιενάλε, όπως είχε προγραμματιστεί τον Σεπτέμβριο, αναφέρει σε δελτίο Τύπου το Ίδρυμα, και έτσι οδηγήθηκε η διοργάνωση για το 2025. Εκπρόσωπος του ιδρύματος είπε σε τηλεφωνική δήλωση ότι η Blazwick παραιτήθηκε μετά την απόφαση για αναβολή. Σε δήλωση στην «The Art Newspaper», το İKSV, είπε: «Η απόφαση να μην διοργανωθεί η 18η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης το 2024 ελήφθη μαζί με την Iwona Blazwick. Τώρα, ένα νέο συμβουλευτικό συμβούλιο θα σχηματιστεί από το İKSV το συντομότερο δυνατό, υπό την ηγεσία του διευθυντή της Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης Kevser Güler, ο οποίος ανέλαβε αυτή τη θέση (νωρίτερα αυτόν τον μήνα). Στο πλαίσιο των νέων κανονισμών, που ανακοινώσαμε πέρσι, θα επιλεγεί ένας νέος επιμελητής και θα φέρουμε ξανά την Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης στο κοινό το 2025».

Σχετικά με την αναβολή της έκθεσης, η ανακοίνωση του İKSV αναφέρει: «Έχουμε δει την εμφάνιση ανεπιθύμητων διαχωρισμών στους καλλιτεχνικούς κύκλους που επηρεάζουν αρνητικά τους καλλιτέχνες που είχαν ήδη συμφωνήσει ή θα μπορούσαν να είχαν συμφωνήσει να συμμετάσχουν στην Μπιενάλε καθώς και άλλου είδους συνεργασίες και συνεργάτες. Δυστυχώς, αυτή η κατάσταση κατέστησε αδύνατη τη διεξαγωγή της Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης όπως είχε προγραμματιστεί».

Το ίδρυμα λέει ότι εργάζεται από τον Μάρτιο του περασμένου έτους με περίπου 58 καλλιτέχνες παγκοσμίως για την πραγματοποίηση της 18ης Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης. «Το επιμελητικό πλαίσιο που προτείνεται για αυτήν την μπιενάλε εξερευνώντας τον ρόλο της τέχνης στον απόηχο της απώλειας και του τραύματος, διευκολύνοντας την παραγωγή δεκάδων νέων έργων τέχνης και γόνιμες νέες τοπικές και διεθνείς συνεργασίες», προσθέτει η δήλωση.

Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης

Η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης ξεκίνησε το 1987 και λαμβάνει χώρα σε χώρους σε όλη την πόλη, καθώς έχει μπει σε εξέχουσα θέση από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Πρόκειται για ένα πολύτιμο παράθυρο για διεθνείς επιμελητές και συλλέκτες ως προς τις ανησυχίες των Τούρκων καλλιτεχνών. Πολλοί από τους οποίους ισχυρίζονται ότι αυτολογοκρίνεται για να αποφύγουν την αναστάτωση της κυβέρνησης του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και των συντηρητικών υποστηρικτών του. Η φετινή έκδοση επρόκειτο να επικεντρωθεί στον «ρόλο της τέχνης στον απόηχο της απώλειας και του τραύματος», ενώ οι προηγούμενες εκδόσεις είχαν θέματα γύρω από θέματα όπως η περιβαλλοντική αλλαγή.

Με πληροφορίες από The Art Newspaper, New York Times