Συχνά, η γεωπολιτική κατάσταση επηρεάζει τις μεγάλες διοργανώσεις τέχνης. Και δεν αφήνει ανεπηρέαστη την Μπιενάλε της Βενετίας, τη μεγαλύτερη παγκοσμίως εικαστική διοργάνωση. Το 2022, για παράδειγμα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία δεν άνοιξε το περίπτερό της. Η Μπιενάλε άνοιξε με μια ειδική παρουσίαση για την Ουκρανία, η οποία δημιούργησε τελικά το δικό της περίπτερο.

Το περασμένο φθινόπωρο οι διοργανωτές της Μπιενάλε έδωσαν το πράσινο φως στο Ισραήλ να προχωρήσει με το εθνικό του περίπτερο στην 60ή Μπιενάλε της Βενετίας για το 2024, ενώ η πρόταση για μια έκθεση Παλαιστίνιων καλλιτεχνών απορρίφθηκε. Στην προηγούμενη Μπιενάλε, το 2022, η έκθεση «From Palestine with Art» μπήκε στις παράλληλες εκδηλώσεις της διοργάνωσης, που σημαίνει ότι εγκρίθηκε από την Μπιενάλε ως επίσημη παρουσίαση, αλλά η Παλαιστίνη δεν συμμετείχε με εθνικό περίπτερο. Ο διευθυντής του Μουσείου Παλαιστίνης των ΗΠΑ, Faisal Saleh, ανακοίνωσε ότι το ίδρυμά του δεν θα επέστρεφε στην Μπιενάλε μετά την απόρριψη της πρότασής του.

Μέσω της δύναμης της τέχνης, η έκθεση στοχεύει στην προώθηση του διαλόγου, στην ευαισθητοποίηση και στην προώθηση της βαθύτερης κατανόησης της παλαιστινιακής αφήγησης.

Η έκθεση που πρότειναν ονομάζεται «Ξένοι στην πατρίδα τους» και «ρίχνει φως στις συνθήκες τις οποίες υφίστανται οι Παλαιστίνιοι, συμπεριλαμβανομένης της ζωής σε κατάσταση απαρτχάιντ και των σημείων ελέγχου». Η πρόταση αναφέρει ότι «η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ είχε ως αποτέλεσμα τον αναγκαστικό εκτοπισμό εκατοντάδων χιλιάδων Παλαιστινίων, μετατρέποντάς τους σε πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες και όχι μόνο». Ο Saleh ισχυρίζεται ότι η πρόταση απορρίφθηκε επειδή «όταν θέλαμε να πούμε την πραγματική παλαιστινιακή ιστορία, η Μπιενάλε αποφάσισε να συμμετάσχει σε ένα μπλακ άουτ μαζί με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις».

«Αυτό είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζουμε εμείς ως Παλαιστίνιοι», λέει. «Οι Δυτικοί θεσμοί δεν μας εμπιστεύονται να πούμε τη δική μας ιστορία. Είναι φρικτό το συναίσθημα ότι πρέπει πάντα να βρουν κάποιον που δεν είναι Παλαιστίνιος για να ηγηθεί του έργου. Αυτό είναι το μήνυμα. Μπορεί να μην είμαστε οι καλύτεροι καλλιτέχνες στον κόσμο ή οι καλύτεροι επιμελητές», προσθέτει. «Μα πώς παρουσιάζεις τα 56 χρόνια κατοχής; Έχουμε μια ιστορία να πούμε και η ιστορία μας είναι συναρπαστική. Η έκθεσή μας περιλαμβάνει 23 Παλαιστίνιους καλλιτέχνες που αντιπροσωπεύουν το περιβάλλον και τις εμπειρίες που ζουν ενώ είναι υπό κατοχή», λέει ο Saleh. «Αυτό που παρουσιάσαμε ήταν ακριβώς αυτό που είπε ότι έψαχνε ο Pedrosa».

Ghassan Abu Laban, Jidar, OOC (2022). Photo courtesy of Palestine Museum U.S.

Τελικά, η φετινή πρόταση «Foreigners in Their Homeland» ανοίγει στο Palazzo Mora στη Βενετία στις 20 Απριλίου, ενώ η περσινή πρόταση για έκθεση στην Μπιενάλε, «From Palestine with Art», παρουσιάζεται στην γκαλερί P21 του Λονδίνου έως τις 2 Μαρτίου 2024.

Μοιάζει λίγο ειρωνική η απόφαση να μη συμπεριληφθούν στην Μπιενάλε Παλαιστίνιοι καλλιτέχνες φέτος, που η κύρια διεθνής έκθεση έχει τίτλο «Foreigners Everywhere», αλλά φαίνεται πως κανένας καλλιτεχνικός διευθυντής δεν θέλει να συγκρουστεί με την πολιτική ατζέντα της ιταλικής κυβέρνησης, που είναι ο βασικός χρηματοδότης του θεσμού.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα ευρωπαϊκό πολιτιστικό ίδρυμα αλλάζει τον προγραμματισμό του ως αποτέλεσμα της ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ. Λίγες ημέρες μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, το Institut du Monde Arabe στο Παρίσι ανακοίνωσε την ακύρωση πολλών εκδηλώσεων γύρω από την έκθεσή του με τίτλο «What Palestine Brings to the World».

Νωρίτερα, δύο πίνακες του Λιβανέζου ζωγράφου Ayman Baalbaki είχαν αποσυρθεί από μια δημοπρασία των Christie's στο Λονδίνο, επειδή συνδέθηκαν (λανθασμένα) με τη Χαμάς και την ισλαμική τρομοκρατία. Τον πίνακα με τίτλο «Al Moulatham», πορτρέτο ενός χωρικού του οποίου το πρόσωπο είναι τυλιγμένο σε ένα κόκκινο keffiyeh για να τον προστατεύσει από τον ήλιο, τον ζωγράφισε ο καλλιτέχνης το 2012. Ο δεύτερος πίνακας δείχνει έναν διαδηλωτή στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου, ο οποίος φοράει αντιασφυξιογόνα μάσκα και έχει την αραβική επιγραφή «tha'iroun», που σημαίνει «επαναστάτες», στο μέτωπό του. Ο Baalbaki έσπευσε να απαντήσει δημόσια στα μέσα ενημέρωσης ότι αυτές οι «αφαιρέσεις» του θύμιζαν τη ναζιστική αντίδραση στην «εκφυλισμένη» τέχνη.

Ένας από τους πίνακες που παρουσιάζονται στην έκθεση του Λονδίνου είναι της σημαντικής ζωγράφου και μελετήτριας Samia Halaby, η οποία έγινε πρωτοσέλιδο τον περασμένο μήνα όταν το Μουσείο Τέχνης Εσκενάζι του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα ακύρωσε ξαφνικά την πρώτη της αναδρομική έκθεση στις ΗΠΑ, η οποία προετοιμαζόταν τα τρία προηγούμενα χρόνια. Το ειρωνικό είναι ότι ένα έργο της Halaby θα συμπεριληφθεί στην κεντρική έκθεση της Μπιενάλε 2024.

Samia Halaby, Venetian Red (2021). Photo courtesy of Samia Halaby.

Το Μουσείο Τέχνης Εσκενάζι του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα ακύρωσε την έκθεση της Παλαιστίνιας καλλιτέχνιδας με τίτλο «Samia Halaby: Centers of Energy» και ο διευθυντής του μουσείου, David Brenneman, της έστειλε μια επιστολή δυο γραμμών στην οποία επικαλούνταν την τεταμένη πολιτική ατμόσφαιρα. Ο Brenneman στο παρελθόν είχε εγκωμιάσει τη Halaby για την τέχνη της, αλλά υπέκυψε στη βούληση του Ρεπουμπλικανού βουλευτή της Ιντιάνα Jim Banks ο οποίος είχε απειλήσει το πανεπιστήμιο ότι κινδυνεύει να χάσει την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση αν δεν κάνει αρκετά για να αντισταθεί στον «αντισημιτισμό». Οι άνθρωποι του πανεπιστημίου δήλωσαν ότι ακύρωσαν την έκθεση επειδή ανησυχούσαν σχετικά με τη διασφάλιση της ακεραιότητας των έργων της Samia Halaby κατά τη διάρκειά της. «Είναι σαφές ότι η ελευθερία της έκφρασής μου είναι αυτή που τίθεται υπό αμφισβήτηση στην προκειμένη περίπτωση», δήλωσε η 88χρονη Halaby που ζει στις ΗΠΑ από το 1951 και είναι απόφοιτος του πανεπιστημίου που θα διοργάνωνε την έκθεσή της. Έχει εκφράσει την υποστήριξή της στην Παλαιστίνη γράφοντας στον λογαριασμό της στο Instagram: «Κατάπαυση του πυρός, ανοίξτε όλες τις εξόδους, ελεύθερη μετακίνηση. Στείλτε βοήθεια κάθε είδους». Η εγγονή της και διαχειρίστρια του ιδρύματος που διαχειρίζεται το έργο της έγραψε: «Το πανεπιστήμιο ακυρώνει την έκθεση για να κρατήσει αποστάσεις από την υπόθεση της παλαιστινιακής ελευθερίας. Εδώ και πενήντα χρόνια, η Samia είναι μια ειλικρινής ακτιβίστρια με αρχές, που υπερασπίζεται την αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την αυτοδιάθεση του παλαιστινιακού λαού». Πικραμένη, η Halaby είχε δηλώσει: «Νόμιζα ότι μπορούσα να αποκαλώ σπίτι μου την Ιντιάνα, και αποδείχτηκε ότι έκανα λάθος».

Τι παρουσιάζουν οι Παλαιστίνιοι καλλιτέχνες στο Λονδίνο

Η έκθεση «From Palestine with Art» έχει στόχο να μοιραστεί την κουλτούρα, την κληρονομιά και τους αγώνες του παλαιστινιακού λαού μέσα από διάφορες καλλιτεχνικές εκφράσεις. Επιδιώκει να ρίξει φως στις εμπειρίες, την ιστορία και τις φιλοδοξίες των ταλαντούχων Παλαιστίνιων καλλιτεχνών και να δώσει στο κοινό την ευκαιρία να βιώσει την πλούσια παλαιστινιακή ιστορία μέσα από τον φακό της τέχνης.

Η γκαλερί P21 είναι γνωστή για την πρόθεσή της να προβάλει τη διεθνή σύγχρονη τέχνη με επίκεντρο τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να εξερευνήσουν ένα ευρύ φάσμα μορφών τέχνης, όπως ζωγραφική, γλυπτά, εγκαταστάσεις, κεντήματα και παρουσιάσεις πολυμέσων. Η έκθεση στοχεύει στην προώθηση του διαλόγου, στην ευαισθητοποίηση και στην προώθηση της βαθύτερης κατανόησης της παλαιστινιακής αφήγησης, μέσω της δύναμης της τέχνης. «Αυτή η έκθεση χρησιμεύει ως πλατφόρμα για την προώθηση του διαλόγου, την αμφισβήτηση των στερεοτύπων και τη δημιουργία συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων» σημειώνουν οι διοργανωτές.

Nabil Anani, In Pursuit of Utopia (2020). Photo courtesy of Nabil Anani.

Ταπισερί, μια παραδοσιακή μορφή ενδυμασίας, ένα τοπίο του ζωγράφου Nabil Anani από τη Δυτική Όχθη, το οποίο απεικονίζει την Παλαιστίνη όπως θα έμοιαζε πριν από έναν αιώνα, γεμάτη ελαιώνες και κυπαρίσσια, ένα μοντάζ με πορτρέτα Παλαιστίνιων διανοούμενων, καλλιτεχνών και συγγραφέων, όπως ο Mahmoud Dawish και η Susan Abulhawa, έργο της καλλιτέχνιδας Jacqueline Bejani, συγκροτούν ένα μέρος της έκθεσης. Οι πίνακες της Bejani έχουν τα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας που, όπως λέει, «δεν επιτρέπεται συχνά να τα δείξουμε. Όμως είναι η πολιτιστική μας κληρονομιά. Είναι η ταυτότητά μας».

Ένα έργο του Ghassan Abu Laban, ένας αφηρημένος καμβάς, παρουσιάζει τον φράχτη της Δυτικής Όχθης που έχει σκιστεί και από μια φανταστική τρύπα επιτρέπει στους ανθρώπους να κοιτάζουν μέσα.

Το παγκόσμιο θέμα της μετανάστευσης απασχολεί τον καλλιτέχνη Mohammed Alhaj από τη Γάζα, που αναγκάστηκε πρόσφατα να φύγει με την οικογένειά του από τα βόρεια της Γάζας, αναζητώντας ασφάλεια. Αυτήν τη στιγμή ζουν σε μια σκηνή κοντά στη νότια πόλη Ράφα.

Στην έκθεση περιλαμβάνεται και ένα ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου Roshdi Sarraj από τη Γάζα, ο οποίος σκοτώθηκε σε αεροπορική επιδρομή τον Οκτώβριο, το οποίο καταγράφει βομβαρδισμούς και κτίρια που γίνονται ερείπια.

Με πληροφορίες από NYT, artnews, artnewspaper, P21 gallery/Eπιμέλεια: Αργυρώ Μποζώνη