Το σενάριο είναι απλούστατο. Δύο φωτογράφοι. Την ίδια χρονιά: 1955. Η ίδια επιχορήγηση: Guggenheim. Η ίδια ιδέα: να ταξιδέψουν σε όλη τη χώρα φωτογραφίζοντας.

Αν γνωρίζετε το όνομα Ρόμπερτ Φρανκ, ξέρετε ήδη. Τελειώνει με μια ακολουθία 83 φωτογραφιών, που δημοσιεύονται σε ένα βιβλίο με τίτλο «The Americans», το οποίο σημαίνει για τη φωτογραφία ό,τι το «Kind of Blue» για την τζαζ ή το «Sgt. Pepper’s» για τη ποπ μουσική: ένα σύνολο έργων που δεν είναι απλώς ξεχωριστό και πρωτότυπο, αλλά, από καλλιτεχνική άποψη, σχεδόν θεολογικό: αυτό από το οποίο δεν μπορεί να φανταστεί κανείς τίποτα μεγαλύτερο.

Φωτογραφία: Todd Webb, Clifton Ray Durham, Shawneetown, IL

Τι γίνεται λοιπόν με τον άλλον;

Γνωρίζετε το όνομα Τοντ Γουέμπ; Γιατί αν δεν το ξέρετε, έτσι τελειώνει και αυτό.

Το 1955, ο Γουέμπ ήταν μια πολύ αξιόλογη προσωπικότητα στην αμερικανική φωτογραφία. Ως προστατευόμενος του Εντουαρντ Στάιχεν και φίλος της Ντοροθέα Λανγκ, ήταν μέλος ενός εσωτερικού κύκλου εκλεκτών φωτογράφων, σταθερό μέλος σε μερικές από τις σημαντικότερες εκθέσεις της εποχής.

Πολλή από τη θλίψη που βγαίνει και από τα δύο σώματα εργασίας μπορεί να διαβαστεί ως θλίψη γι’ αυτό που η Βόλπε, στον εξαιρετικό κατάλογο της έκθεσης, αποκαλεί «τις μορφές καταστροφής, αδικίας και λυσσαλέας κατανάλωσης που διαιωνίζονται στο όνομα της αμερικανικής ελευθερίας»

Αλλά αφού πούλησε το αρχείο του σε έναν έμπορο που κράτησε το έργο του εκτός κυκλοφορίας, ο Γουέμπ εξαφανίστηκε εν μία νυκτί από το προσκήνειο. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1970 και του ’80, όταν οι επιμελητές καθόριζαν τη φωτογραφία του 20ού αιώνα, ο ίδιος ελάχιστα λαμβανόταν υπόψη. Έτσι, ενώ το «The Americans» του Φρανκ βρίσκεται παντού, οι φωτογραφίες του Γουέμπ από τα ταξίδια του 1955, ξεχάστηκαν.

Η ανυπόφορη σύγκριση

Μια υπέροχη έκθεση στην Addison Gallery of American Art στο Άντοβερ της Μασαχουσέτης διορθώνει αυτό το γεγονός. Η έκθεση, που οργανώθηκε από τη Λίζα Βόλπε, εγκαινιάστηκε στα τέλη του περασμένου έτους στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Χιούστον και θα ταξιδέψει τον Φεβρουάριο στο Μουσείο Τέχνης Brandywine στην Πενσυλβάνια.

Φωτογραφία: Todd Webb, Between Lovelock and Fernley, NV | 1956 | Todd Webb Archive

Για τη φήμη του Γουέμπ, πρέπει να πούμε ότι η έκθεση «Robert Frank and Todd Webb: Across America, 1955» δεν είναι ιδανική. Όπως δεν είναι δίκαιο για τον Αντόνιο Σαλιέρι να τον βάζουμε πάντα σε προγράμματα συναυλιών μαζί με τον Μότσαρτ, έτσι δεν είναι ακριβώς δίκαιο για τον Γουέμπ να τοποθετείται το έργο του 1955 δίπλα στο έργο του Φρανκ. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να υποφέρει από τη σύγκριση.

Οι δύο φωτογράφοι είχαν παρόμοια περιέργεια μα και πολύ διαφορετικό τρόπο αντίληψης. Και οι δύο έλκονταν περισσότερο από τους ανθρώπους παρά από τα τοπία ή τα αντικείμενα. Φωτογράφιζαν δρόμους και επιχειρήσεις στην άκρη του δρόμου, διαφημιστικές πινακίδες και ταμπέλες, μπαρ, παρελάσεις, συλλαλητήρια και μέσα μαζικής μεταφοράς. Ήταν ζωηροί απέναντι σε σημαντικά ζητήματα όπως οι ταξικές και φυλετικές σχέσεις, αλλά και στα τυχαία, παράξενα ποιητικά σχήματα που δημιουργούν τα σώματα που ξαπλώνουν σε χαλιά πικνίκ ή κατεβαίνουν από τελεφερίκ.

Φωτογραφία: Robert Frank, New York City

«Τα μέρη που με ενδιαφέρουν βρίσκονται καθ’ οδόν»

Ο Φρανκ, ο οποίος ταξίδευε σε όλη τη χώρα με ένα μεταχειρισμένο Ford Business Coupe του 1950, επέλεξε από 28.000 φωτογραφίες τις 83 που μπήκαν στο «The Americans». Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’30.

Ο Γουέμπ, ο οποίος ταξίδεψε με τα πόδια, με σχεδία και με ποδήλατο, έκανε τις επιλογές του από ένα σύνολο 10.000 επιλογών. Επομένως, είναι δίκαιο να πούμε ότι ο Γουέμπ ταλαιπωρήθηκε περισσότερο με τις φωτογραφίες του. Είναι πιο μελετημένες και εσκεμμένες. Είναι επίσης πιο στατικές.

Οι φωτογραφίες του Φρανκ, αντίθετα, είναι «εν κινήσει».

Φωτογραφία: Todd Webb, Cowboy, Lexington, NE, 1956

«Τα μέρη που με ενδιαφέρουν βρίσκονται καθ’ οδόν», δήλωσε. Έχουν κάτι μυστικό και ερωτικό, σαν μια μετανοιωμένη ανταλλαγή βλεμμάτων ανάμεσα σε ματαιωμένους εραστές πάνω από ένα θορυβώδες τραπέζι εστιατορίου. Με κλίση και περικοπή, οι φωτογραφίες του σπαρταρούν με ζωώδη εγρήγορση.

Πράγματι, συχνά ήταν. Ο Φρανκ έδειξε τις ασημένιες λαμπερές λωρίδες του δρόμου που εκτείνονταν χιλιόμετρα μακριά. Το ίδιο το αυτοκίνητο ήταν συχνά το τρίποδό του. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, πολλοί από τους δρόμους στους οποίους ταξίδευε ήταν καινούργιοι. Έτσι ο Φρανκ, μπορούσε να μεταφερθεί σε νέα μέρη.

Συν ότι οι νέοι δρόμοι δημιούργησαν νέα είδη φαινομένων: εστιατόρια στην άκρη του δρόμου, πινακίδες, διαφημιστικές πινακίδες, βενζινάδικα.

Ανθρώπινη θλίψη

Ο Φρανκ τοποθετούσε τη φωτογραφική του μηχανή χαμηλά για ορισμένα σκηνικά, έτσι ώστε να ξεπροβάλλουν πάνω από το κεφάλι του σαν μυστηριώδεις ενήλικες που γίνονται αμυδρά αντιληπτοί από την παιδική κούνια. Εναλλακτικά, φωτογράφιζε από ένα υπερυψωμένο σημείο: Η εικόνα που θα προέκυπτε θα εξέφραζε επίπεδα ισχύος, βαθμούς διαχωρισμού, ατομική μοναξιά.

Το 1955, ο Γουέμπ ήταν 49 ετών. Όπως και ο Φρανκ, είχε μια έμφυτη συμπάθεια για τους ανθρώπους που ήταν περιθωριοποιημένοι, παραγκωνισμένοι, παραμελημένοι, παραμερισμένοι. Η απόφασή του να αποφύγει τις μετακινήσεις με αυτοκίνητο ήταν προφανώς συνεπακόλουθη, αλλά δεν ήθελε το περπάτημα και η ποδηλασία να γίνουν το ζητούμενο.

Τα πορτρέτα του σφύζουν από ανθρώπινη συμπόνια. Αλλά είναι επίσης σχετικά συμβατικά – το αποτέλεσμα υπολογισμένων, πολύ σκόπιμων συναντήσεων. Συγκρίνετε τα με τις φωτογραφίες ανθρώπων του Φρανκ και αντιλαμβάνεστε ότι έχετε να κάνετε με δύο διαφορετικές ιδέες για την προσωπογραφία. Του Φρανκ ήταν εγγενώς φωτογραφική. Είχε τις ρίζες της, δηλαδή, σε μια βαθύτερη αίσθηση για τις συνέπειες της παρεμβατικότητας της φωτογραφικής μηχανής.

Robert Frank, Rodeo, New York City, 1955-1956

Η δική του αγαπημένη φωτογραφία από το «The Americans» τραβήχτηκε σε ένα κατηφορικό πάρκο στο Σαν Φρανσίσκο. «Καθόμουν -στο γρασίδι- πίσω από αυτούς τους ανθρώπους, τότε [ο άνδρας] κοίταξε πίσω. Είναι το βλέμμα που παίρνεις συχνά ως φωτογράφος όταν παρεμβαίνεις».

Πολλή από τη θλίψη που βγαίνει και από τα δύο σώματα εργασίας μπορεί να διαβαστεί ως θλίψη γι’ αυτό που η Βόλπε, στον εξαιρετικό κατάλογο της έκθεσης, αποκαλεί «τις μορφές καταστροφής, αδικίας και λυσσαλέας κατανάλωσης που διαιωνίζονται στο όνομα της αμερικανικής ελευθερίας».

Αλλά από την άλλη, είναι επίσης απλά ανθρώπινη θλίψη. Και μερικές φορές δεν είναι καν θλίψη: Είναι η μοναξιά, η απορρόφηση, η λήθη. «Ο κόσμος κινείται πολύ γρήγορα και όχι απαραίτητα σε τέλειες εικόνες», δήλωσε ο Φρανκ. Αυτή δεν είναι από μόνη της μια θλιβερή δήλωση, απλώς μια αληθινή.

*Με πληροφορίες από: The Washington Post | Sebastian Smee | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Robert Frank, «Parade, Hoboken, New Jersey» 1955-1956 | Museum of Fine Arts, Houston, Target Collection of American Photography/June Leaf and Robert Frank Foundation | Πηγή: in.gr