Το πολυσχιδές έργο του Βασίλη Βασιλικού που μεταφράστηκε σε 33 γλώσσες

ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ Δημοσιεύθηκε 1.12.2023

Φωτογραφία αρχείου που εικονίζει τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό (Δ) να συνομιλεί με τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά (Α), στην παρουσίαση του βιβλίου του "Αυτοβιογραφία, Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατο να πας" , Αθήνα, Δευτέρα 26 Νοεμβρίου 2018. Σε ηλικία 89 ετών έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός. Πρόκειται για έναν από τους 10 πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, σύμφωνα με τα δεδομένα της UNESCO. Ο Βασιλικός έγραψε μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, θεατρικά έργα και ποίηση. Από τα πεζογραφικά έργα του γνωστότερα είναι: Η Μυθολογία της Αμερικής, Το ψαροντούφεκο, Θύματα ειρήνης, Οι φωτογραφίες, Ζ, Ο Ιατροδικαστής, Ο Θάνατος του Αμερικάνου. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες ανά τον κόσμο, καθώς και στη γραφή Μπράιγ. Το μυθιστόρημά του Ζ μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Κώστα Γαβρά. Πέμπτη 30 Νοεμβρίου 2023. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΟΡΕΣΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

Λίγα λόγια για τον σπουδαίο Έλληνα και την συγγραφική του πορεία

Ο Βασίλης Βασιλικός, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών έγραψε μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, θεατρικά έργα και ποίηση. Από τα πεζογραφικά έργα του γνωστότερα είναι: Η Μυθολογία της Αμερικής, Το ψαροντούφεκο, Θύματα ειρήνης, Οι φωτογραφίες, Ζ, Ο Ιατροδικαστής, Ο Θάνατος του Αμερικάνου.

Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες ανά τον κόσμο, καθώς και στη γραφή Μπράιγ. Το μυθιστόρημά του Ζ μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Κώστα Γαβρά.

Γεννήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1934 στη συνοικία των Ποταμουδίων Καβάλας.

Οι γονείς του κατάγονταν από τη Θάσο. Πατέρας του ήταν ο δικηγόρος Νικόλαος Βασιλικός, που πολιτεύθηκε και εξελέγη βουλευτής Καβάλας το 1936 και μητέρα του η Καίτη Βασιλικού.

Η αδελφή του, η Έλζα Βασιλικού, υπήρξε πρωταθλήτρια του πινγκ πονγκ. Αποφοίτησε από το Λύκειο Καρυωτάκη στην Καβάλα, τη Σχολή Βαλαγιάννη (Θεσσαλονίκη) και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια.

Στη συνέχεια σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και σκηνοθεσία τηλεόρασης στη δραματική σχολή του Πανεπιστημίου Γέιλ (Drama School - SRT) στο Νιού Χέιβεν του Κονέκτικατ (ΗΠΑ).

Από το 1967 μέχρι το 1994 έζησε και εργάστηκε στο εξωτερικό (Ιταλία, Γαλλία, Νέα Υόρκη, τα πρώτα επτά χρόνια εξόριστος από τη χούντα), με ένα τριετές διάλειμμα (1981-1984), κατά το οποίο ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού διευθυντή της ΕΡΤ.

Εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, σεναριογράφος, επιμελητής (Dr.) σεναρίων, εισηγητής σεναρίων στην Arte (1990-1993), δημοσιογράφος και συγγραφέας. Συνεργάστηκε με τον Νίκο Κούνδουρο και διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO. Ο Βασιλικός τοποθετήθηκε επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας της εκλογικής συνεργασίας Πράσινοι-Δημοκρατική Αριστερά στις βουλευτικές εκλογές του 2015, καθώς και στις βουλευτικές εκλογές του 2019, αυτή την φορά όμως με τον ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, με τον οποίο και εξελέγη.

Διακρίσεις

Μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο

Μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains) Γαλλία, (1990-1993)

Βραβεία των 12 (1954, 1962)

Κρατικό βραβείο διηγήματος (1980) - Δεν το αποδέχθηκε

Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (1 Δεκεμβρίου 2017)

Τα έργα του

(1949) Τα Σιλό, (μυθιστόρημα για την βουλγαρική κατοχή στην Καβάλα), (1976) Λαδιάς, (1983) Δωρικός, (2018) Εκδ. Gutenberg

(1950) Το καλοκαίρι του Ερωτόκριτου, (1974) εκδ. Ίκαρος

(1952) Ο άνθρωπος με το άδειο, (1976) εκδ. Καστανιώτης

(1953) Η διήγηση του Ιάσονα [Νουβέλα], ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη, (1995) εκδ. Λιβάνη, (2011) εκδ. Γκοβόστη

(1953) Αναμνήσεις από τον Χείρωνα, (1974) Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1955) Το λιμάνι της αγωνίας, (1979) Λιβάνης-Νέα Σύνορα

(1956) Θύματα ειρήνης [Ιστορικό χρονικό], ιδιωτική έκδοση, Αθήνα, (2014) εκδ. Γκοβόστη

(1957) Μια ιστορία αγάπης εκδ. Εστία, (1975) Λιβάνης-Νέα Σύνορα, (1977) Βιβλιοπωλείον της Εστίας, (1996) εκδ. Λιβάνη

(1964) Οι φωτογραφίες, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1965) Εκτός των τειχών

(1964) Η μυθολογία της Αμερικής [Ταξιδιωτικό], Βιβλιοπωλείον της Εστίας, (2012) εκδ. Γκοβόστη

(1966) Ζ, εκδ. Λιβάνη, (2008) εκδ. Ελευθεροτυπίας, (2011) Διόπτρα, (2016) Εκδ. Gutenberg

(1969) Λούνικ II

(1972) 20.20' και Φίφτυ Φίφτυ

(1973) Ο μονάρχης

(1976) Εικοσιπενταετία, εκδ. Παπαζήση

(1976) Ο ιατροδικαστής, εκδ. Ερμής, (2002) εκδ. Λιβάνη και (2017[12]) εκδ. Ιωλκός

(1981) Μαθήματα ανατομίας, εκδ. Θεμέλιο

(1982) Χρονογραφήματα, εκδ. Μπαρμπουνάκη

(1993) Μάγια, εκδ. Λιβάνη

(1994) Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ' αγγέλιασμα [Α΄ Κρατικό βραβείο της ομάδας των κορυφαίων Ελλήνων λογοτεχνών «έπαθλο Κώστας Ουράνης» το 1962], εκδ. Λιβάνη, (2007) εκδ. Τόπος

(1994) Les lotophages, εκδ. Kauffmann

(1994) Η φλόγα της αγάπης, εκδ. Λιβάνη

(1994) Το τελευταίο αντίο [Βραβεύτηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1980], εκδ. Λιβάνη

(1995) Γλαύκος Θρασάκης, εκδ. Λιβάνη

(1995) Η ατέλειωτη επιστολή, εκδ. Λιβάνη

(1995) Ο τρομερός μήνας Αύγουστος, εκδ. Λιβάνη

(1995) Υπάρχουν όνειρα, εκδ. Λιβάνη

(1996) Δεν μετανιώνω για τα δάκρυα που έχυσα για σένα, εκδ. Λιβάνη

(1997) Αισθημάτων νομίσματα, εκδ. Λιβάνη

(1997) Τα φρύγανα του έρωτα, εκδ. Λιβάνη

(1998) Θύματα ειρήνης, εκδ. Λιβάνη

(1998) Καφενείο "Εμιγκρέκ". Υποθήκες Παπ - Πατ, εκδ. Λιβάνη

(1998) Τα δώρα της αγάπης, εκδ. Λιβάνη

(1998) Το ψαροντούφεκο, εκδ. Λιβάνη

(1999) Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα, εκδ. Λιβάνη

(1999) Ο Ευρωπέος και η ωραία του υπερπέραν, εκδ. Λιβάνη

(1999) Ό Θάνατος του αμερικάνου, εκδ. Λιβάνη

(2000) Εσύ κι εγώ, εκδ. Λιβάνη

(2001) Εν πτήσει, εκδ. Λιβάνη

(2001) Τα καμάκια, εκδ. Λιβάνη

(2002) Παρίσι - Κορυδαλλός, εκδ. Λιβάνη

(2004) Έγκλημα στην Κοπεγχάγη, εκδ. Λιβάνη

(2005) Κ, Εμπειρία Εκδοτική

(2005) Οι ωραίοι Ωρεοί, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2006) 290 πρόσωπα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2006) Οι λωτοφάγοι, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2006) Τα ποιήματα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2007) Poste Restante, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2007) Η απολογία του Ζ, Εμπειρία Εκδοτική

(2007) Μάθημα ανατομίας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2007) Ο Βάγγος απ' τα Φάρσαλα έγινε αρχιγκάγκστερ, εκδ. Τόπος

(2008) Γλαύκος Θρασάκης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2008) Μπαλέτα λαϊκών χορών Ντόρας Στράτου, εκδ. Τόπος

(2008) Ντίβα, εκδ. Ηλέκτρα

(2009) Ανάπλους, Βιβλιοπωλείο "Η Θόλος"

(2009) Ο μονάρχης, εκδ. Μπαρτζουλιάνος Ι. Ηλίας

(2009) Οι φωτογραφίες, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2009) Τρεις γυναίκες, εκδ. Άγκυρα

(2010) Foco d' amor (Η φλόγα της αγάπης), εκδ. Τόπος

(2010) Οι γάτες της Rue d' Hauteville, εκδ. Πατάκη

(2011) Εκτός των τειχών, εκδ. Ιβίσκος

(2011) Μνήμη από μελάνι, εκδ. Διόπτρα

(2011) Τα χαζά μπούτια, εκδ. Τόπος

(2011) Το τελευταίο αντίο, εκδ. Διόπτρα

(2012) 8 ½, εκδ. Παπαζήση

(2012) Έρως ανίκατε μάχαν, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες

(2012) Οι φωτογραφίες, Δ. Ο. Λαμπράκη

(2012) Όναρ ημερόφαντον, εκδ. Ι. Σιδέρης

(2013) Το ελικόπτερο, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες

(2014) Θύματα ειρήνης, εκδ. Γκοβόστη

(2014) Περί Λογοτεχνίας και Άλλων Δαιμονίων, εκδ. Gutenberg

(2015) Ημερολόγιο Θάσου, εκδ. Gutenberg

Όταν ο εαυτός ρίχνει στο συλλογικό τη σκιά του

Με τα δύο πρώτα μυθιστορήματά του, τη Διήγηση του Ιάσονα και τα Θύματα ειρήνης, που κυκλοφορούν εν έτει 1953 και 1956 αντιστοίχως, όπως και με τις νουβέλες του Το φύλλο, Το πηγάδι, Τ' αγγέλιασμα, που δημοσιεύονται υπό μορφήν τριλογίας το 1961, για να συμπληρωθούν με τη συλλογή αφηγημάτων Η μυθολογία της Αμερικής (1964) και με τα μυθιστορήματα Οι φωτογραφίες (1964) και Ζ. Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος (1966), ο Βασιλικός θα ξεκινήσει από έναν κόσμο όπου τα πάντα δείχνουν μεταβατικά και μετέωρα.

Οι ήρωές του αγωνίζονται εν προκειμένω να διαρρήξουν το κέλυφος της καθημερινότητάς τους, η οποία το μόνο που κάνει, είναι να αναπαράγει μια κοινωνία νωθρή και απαξιωμένη σε όλα τα επίπεδα: από τις καταναλωτικές της προτιμήσεις μέχρι τη σεξουαλική της συμπεριφορά. Εκείνο το οποίο κυριαρχεί σε ένα τέτοιο, ασφυκτικά ναρκοθετημένο πεδίο είναι η επιτακτική ανάγκη για έξοδο, η αγωνιώδης αναζήτηση ενός εσώτερου, αυθεντικού εαυτού.

Η ελληνική μυθολογία, το σύμβολο, συνδυασμένο με το υπερβατολογικό και το παράλογο, το εξομολογητικό στιλ, οι άτακτες, συνειρμικές κινήσεις της μνήμης και η πληθώρα των παραισθήσεων, που θα ανοίξουν τον δίαυλο για την παρείσδυση του φανταστικού στην πραγματικότητα, αποτελούν για τα πέντε πρώτα βιβλία του Βασιλικού το όχημα δια του οποίου θα εξατομικευτεί η πολιτικοκοινωνική επικαιρότητα της εποχής, αποκτώντας κάποτε και καθαρώς υπαρξιακές διαστάσεις: διαστάσεις που θα τονίσουν μέσα από την απογύμνωση τού εγώ την υποκειμενικότητα όχι μόνο των προσώπων αλλά και των πραγμάτων.

Φτάνοντας στη διεθνή επιτυχία του Ζ (εδώ θα στηριχτεί η ομότιτλη ταινία του Κώστα Γαβρά, σε σενάριο Χόρχε Σεμπρούν, που θα προβληθεί στις αίθουσες εν έτει 1969), ο Βασιλικός θα γράψει για τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη το 1963 με φόντο μιαν Ελλάδα, η οποία οδεύει με γοργό βήμα από τον εμφύλιο στη χούντα. Ο συγγραφέας θα χρησιμοποιήσει μια σειρά μυθοπλαστικών ή μυθοποιημένων τεκμηρίων, που θα ενισχύσουν τον πολιτικό χαρακτήρα της δράσης, οδεύοντας προς το non fiction novel. Παρόλα αυτά, το έντονα ατομικό και υπαρξιακό στοιχείο των προηγούμενων έργων του Βασιλικού θα κάνει ολοφάνερη την παρουσία του και στο Ζ, ιδίως αν σκεφτούμε τη στάση την οποία θα υιοθετήσει απέναντι στα δεινά της πολιτικής του περιπέτειας ο πρωταγωνιστής, ένας αδέκαστος και έτοιμος για όλα μέχρι το τέλος δικαστής.

Από τον τεράστιο αριθμό τίτλων της μεταπολιτευτικής πεζογραφικής παραγωγής του Βασιλικού ξεχωρίζει το μυθιστορηματικό τους απαύγασμα, ο Γλαύκος Θρασάκης.

Σε εκδοτικό επίπεδο, ο Γλαύκος Θρασάκης θα αρχίσει να κυκλοφορεί από το 1974, οπότε και θα δημοσιευτεί ο πρώτος ομώνυμος τόμος. Θα ακολουθήσουν, το 1975, τα Γλαύκος Θρασάκης, Η επιστροφή και Γλαύκος Θρασάκης, Μπερλίνερ Ανσάμπλ. Το 1978 στην τριλογία θα προστεθεί ένα τέταρτο μέρος υπό τον τίτλο Τα Απόκρυφα του Γλαύκου Θρασάκη. Έπονται, το 1990 και το 1996, δύο συνολικές εκδόσεις ενώ το 2008, θα κυκλοφορήσει μια επιπλέον έκδοση, αυτή τη φορά ξαναδουλεμένη και αναθεωρημένη. Τόσο στις πρώτες όσο και στις κατοπινές του εκδόσεις, ο Γλαύκος Θρασάκης αναπαράγει ρητώς πέντε ακόμα βιβλία του Βασιλικού: τη νουβέλα Το φύλλο και το μυθιστόρημα Φωτογραφίες, για τα οποία έχουμε ήδη κάνει λόγο, τις συλλογές διηγημάτων 20΄: 20΄ (1971) και Η κάθοδος (1974) και τη συλλογή αφηγημάτων Φίφτυ φίφτυ (1972).

Το πρόσωπο του Γλαύκου Θρασάκη, που είναι συγγραφέας και χρησιμοποιεί το «Γλαύκος Θρασάκης» ως λογοτεχνικό ψευδώνυμο, θα το συναντήσουμε στο Φύλλο και στις Φωτογραφίες με το όνομα Λάζαρος Λαζαρίδης. Η εισαγωγή της τετραλογίας είναι τμήμα διηγήματος παρμένου από το 20΄: 20΄ενώ το πρώτο μέρος της έχει φιλοξενηθεί στην Κάθοδο. Τέλος, ο πρόλογος της έκδοσης του 1990 είναι αποσπασμένος από το Φίφτυ φίφτυ.

Ο Γλαύκος Θρασάκης, όμως, θα διασταυρωθεί και μέσω άλλων, περιφερειακών διαδρομών με το προγενέστερο (προδικτατορικό και μεταδικτατορικό) έργο του Βασιλικού. Ως αυτοβιογραφία θα συνομιλήσει με τα επίσης αυτοβιογραφικά Το ημερολόγιο του Ζ (1966), Τα σιλώ (1976), Ο τρομερός μήνας Αύγουστος (1979), Το γράμμα της αγάπης (1979), Τέσσερις προσανατολισμένες πόλεις. Βαρσοβία, Βουδαπέστη, Πράγα, Μόσχα (1981), Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα (1997), Post Restante. 1967-1974 (2007), Οι γάτες της Rue d΄Hauteville. Παρισινό ημερολόγιο (2010) και Μνήμη από μελάνι (2011).

Ως βιογραφία, πάλι, γραμμένη από το χέρι ενός ανώνυμου βιογράφου, θα παραπέμψει στις επώνυμες μυθιστορηματικές βιογραφίες του Βασιλικού Το πορτραίτο ενός αγωνιστή. Νίκος Ζαμπέλης (1973) και Η ζωή μου όλη. Στέλιος Καζαντζίδης (1978). Ο Γλαύκος Θρασάκης, εντούτοις, δεν είναι μόνο βιογραφία και αυτοβιογραφία, αλλά και μια μήτρα στο εσωτερικό της οποίας θα εγγραφούν όλα τα θεματικά μοτίβα, οι εκδοτικές στρατηγικές και οι αφηγηματικές τεχνικές του Βασιλικού: από τον έρωτα, την πολιτική και την Ιστορία εν τη γενέσει της μέχρι τις αδιάκοπες επανεκδόσεις και αναθεωρήσεις των αρχικών κειμένων, τη χρήση του ρεπορτάζ και του ντοκουμέντου εις βάρος της μυθοπλασίας, τον διακειμενικό διάλογο, το ειδολογικό παιχνίδι και τη συνεχή πάλη του καλλιτέχνη με τα υλικά του.

Υπό αυτή την έννοια, ο Γλαύκος Θρασάκης συνιστά ένα λογοτεχνικό πανόραμα: ένα πανόραμα που θα αποτυπώσει το κοσμοείδωλο και την αρχιτεκτονική της πεζογραφίας του Βασιλικού όχι μόνο ανακαλώντας τα προηγούμενα βιβλία του, αλλά και προαναγγέλλοντας όσα πρόκειται να ακολουθήσουν: διηγήματα, αφηγήματα, μυθιστορήματα, βιογραφίες και αυτοβιογραφίες, νουβέλες, ακατηγοριοποίητα πεζά και σύμμεικτα.

Κεντρικό θέμα του Γλαύκου Θρασάκη, τουλάχιστον σε μια πρώτη προσέγγιση, είναι οι περιπλανήσεις ενός συγγραφέα ανά την ταραγμένη υδρόγειο. Πρόκειται για έναν άνθρωπο που εμφανίζεται ως ένα καυτό και συνάμα εξαιρετικά ρευστό προϊόν του καιρού του. Και σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο ήρωας του Βασιλικού μπορεί να είναι τα πάντα: υπότροφος της UNESCO, κατά παραγγελίαν ταξιδιώτης, αφοσιωμένος κομμουνιστής, αλλά και ύποπτος για κάθε λογής πρακτοριλίκι, αυτοεξόριστος από τη χώρα του για πολιτικούς λόγους ή και ποινικός φυγάς. Η απάντηση για το τι όντως είναι ο Γλαύκος Θρασάκης δεν θα έλθει ποτέ γιατί ο ίδιος είναι από την πρώτη στιγμή της αφήγησης άφαντος - κάτι χειρότερο: νεκρός που δεν γίνεται να ανοίξει το στόμα του. Ο εξωτερικός κόσμος αυτού του νεκρού παρουσιάζεται καταρχάς σε ολογραφικό ανάπτυγμα: είναι ο κόσμος του Ψυχρού Πολέμου και των πυρηνικών εξοπλισμών και παράλληλα ο κόσμος εντός των κόλπων του οποίου θα γεννηθεί η δυτικοευρωπαϊκή ευμάρεια, που θα παραγάγει με τη σειρά της, ως αντίπαλο δέος, τα κινήματα της νεολαίας στη Γηραιά Ήπειρο και στην Αμερική.

Τίποτε από όλα αυτά, όμως, δεν θα αποκτήσει γαιώδη χαρακτηριστικά αφού είμαστε αναγκασμένοι να παρακολουθήσουμε τον ήρωα με τα δεκανίκια ενός τρίτου βλέμματος - με τα δεκανίκια της ματιάς του βιογράφου του. Αλλά έτσι η πολιτική και η Ιστορία θα γίνουν σκιώδεις: θα μάθουμε για τα συλλογικά πεπραγμένα όχι μέσα από τα λογοτεχνικά γραπτά του Γλαύκου Θρασάκη, αλλά μέσα από το τι μας λέει ο ερευνητής του βίου του για τον ίδιο. Εδώ, ωστόσο, θα μεσολαβήσει αίφνης ένα ακόμα φίλτρο: το υποκείμενο του ερευνητή, που θα μείνει απαρηγόρητο ενώπιον της αδυναμίας του να κατανοήσει τις οβιδιακές μεταμορφώσεις του πρωταγωνιστή του και να αγγίξει, βασισμένο σε μιαν ορθολογική διαδικασία, την αλήθεια του.