Γράφει η Δρ Μαρία Γερολέμου, Johns Hopkins University και Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Η ομάδα Passenger σε συνεργασία με την Θεατρική Στέγη Κύπρου και σε σκηνοθεσία Ονησίφορου Ονησιφόρου παρουσιάζει αυτή την περίοδο, σε μορφή θεατρικού αναλογίου, στο Υπόγειο του Σατιρικού Θεάτρου στη Λευκωσία, το έργο του Χαράλαμπου Μιχαήλ Άζινου, από τη Φιλούσα της Πάφου, «Η αυτοκτονία δύο εραστών, της Φωτεινής και του Χριστοφή» (τρίτη έκδοση, Λευκωσία 1930). Το έργο περιγράφει το πάθος και το παιγνιώδες του νεανικού έρωτα, τη σκληρότητα της τύχης και τον θάνατο ως μόνη διέξοδος στο πάθος. Η παράσταση, μέσω της αφήγησης και τα πρόσθετα παραδοσιακά τραγούδια, καθώς και τη φωνητική σύμπραξη των ηθοποιών, αναδεικνύει την υποβλητική αμεσότητα της κυπριακής διαλέκτου και ζωντανεύει τις λεπτές ποιητικές αποχρώσεις του έργου και τα συναισθήματα των ηρώων, σχολιάζοντας παράλληλα την ίδια την εμπορική φύση της τέχνης των ποιητάρηδων. Ως γνωστόν, οι ποιητάρηδες τύπωναν τα τραγούδια τους σε φυλλάδες τα οποία πωλούσαν, τραγουδώντας τα σε πανηγύρια.

Ο έρωτας των δύο νέων εραστών, της Φωτεινής και του Χριστοφή, τον οποίο οι ταξικές διαφορές δεν άφησαν να ανθίσει, λαμβάνει χώρα τη δεκαετία του ’20 κάπου στην Κύπρο· ο ποιητής μάς αποκρύπτει αυτή την τελευταία πληροφορία. Ο Χριστοφής, ορφανός από μάνα και πατέρα, είναι στη δούλεψη της εύπορης οικογένειας της Φωτεινής. Οι δύο νέοι μεγαλώνουν μαζί και αναπόφευκτα ερωτεύονται. Ο έρωτας γίνεται γνωστός μόνο όταν υποψήφιοι γαμπροί ξεκινούν να διεκδικούν τη Φωτεινή. Και τότε, για πρώτη φορά, η Φωτεινή και ο Χριστοφής «εγλυκοφιληθήκασιν», αναφέρει το κείμενο. Το αμάρτημα των δύο εραστών ξαπλώνεται γρήγορα στο χωριό και οι δύο νέοι χωρίζονται από τους γονείς κακήν κακώς. Ανταμώνουν ξανά στο όνειρο που προμηνύει την τραγική έκβαση της ιστορίας τους, αυξάνοντας την ένταση της αφήγησης αλλά και εξάπτοντας τη φαντασία των θεατών για το τι μέλλει γενέσθαι. Το εφιαλτικό όραμα ωθεί τον Χριστοφή αρχικά να επικαλεστεί την τύχη και τον ρυθμιστικό της χαρακτήρα φοβούμενος τα τερτίπια της, όμως το επόμενο πρωί, όπως και η Φωτεινή, σχεδιάζει την επανασύνδεση με την αγαπημένη του.

Η ανάγκη της επανένωσης των εραστών και η υπόσχεση θανάτου σε περίπτωση της μη εκπλήρωσής της, εκφράζεται μέσα από δύο επιστολές. Την αρχή θα την κάνει η Φωτεινή. Η θεατρική παρουσίαση με συνδυασμό της γραπτής (τεχνητής) ομιλίας και του προφορικού (ζωντανού) λόγου, προσθέτουν βάθος στην παράσταση κι αφήνουν να διαφανεί η διαμάχη μεταξύ της προφορικής ομιλίας και της απόδοσης του γραπτού λόγου, το μήνυμα του οποίου οι θεατές έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζουν πριν από τους χαρακτήρες, και συγκεκριμένα πριν από τον Χριστοφή. Η ασυμμετρία αυτή, τόσο στην παροχή όσο και στην πρόσληψη της πληροφορίας, δημιουργεί επιπλέον αγωνία και προσμονή, καθώς το κοινό αναμένει τη στιγμή που ο νέος θα διαβάσει το γράμμα της Φωτεινής και θα αντιδράσει στα γραπτά της. Ο Χριστοφής θα ανταπαντήσει, αλλά θα αποφασίσει να πάρει ο ίδιος το γράμμα στην αγαπημένη του και έτσι οι δύο εραστές θα συναντηθούν για δεύτερη φορά.

Και ξαφνικά, ηθοποιοί, εραστές και κοινό μεταφέρονται από τις ονειροφαντασίες και τις νεανικές κρεβατοκάμαρες σε έναν κήπο, στον οποίον οι εραστές, σχεδόν ενστικτωδώς, σμίγουν. Αυτός ο κήπος, λειτουργεί στην παράσταση ως locus amoenus. Ο κήπος αποτελεί κλασικό χώρο έκφρασης του έρωτα στη λογοτεχνία και την τέχνη ήδη από την αρχαιότητα· εκτός από την αισθησιακή του φύση αποτελεί τον ιδανικό χώρο για ερωτικές συναντήσεις, καθώς εκεί οι εραστές μπορούν με ασφάλεια και, μακριά από κοινωνικούς περιορισμούς, να βιώσουν τον έρωτά τους. Κι αν ο χρόνος φαίνεται να επιμηκύνει τη διαφορά ανάμεσα στους δύο εραστές και να υπογραμμίζει τις ταξικές τους διαφορές, προστάζοντας τη Φωτεινή να διαλέξει τον κατάλληλο σύζυγο, ο χώρος, εδώ ο κήπος, αμβλύνει τούτη τη διαφορά. Παράλληλα όμως, αυτή η συνάντηση των εραστών στον κήπο και τη φθαρτή φύση, περίπου στα μέσα του έργου, λειτουργεί ως υπενθύμιση του εφήμερου της ζωής και φυσικά του έρωτα και προοικονομεί το τέλος της ιστορίας και τον τραγικό θάνατο των δύο εραστών. 

Στην παράσταση, αναμειγνύονται η ερωτική ηδονή, σαγήνη με τον τρόμο και την οδύνη. Από τη μια, η ερωτική μανία γιορτάζεται ως υπερβαίνουσα τον χώρο, χρόνο αλλά και τον λόγο υποδεικνύοντας ότι ο έρωτας υπάρχει πέρα ​​από τους περιορισμούς της λογικής και της όποιας πραγματικότητας. Από την άλλη, όμως, η ευφορία του αμοιβαίου έρωτα στερεί από τους δυο εραστές τη λογική και τον αυτοέλεγχο τους. Η έντονη κίνηση και το γέλιο των ευτυχισμένων εραστών/ηθοποιών που αντηχεί στον κήπο αλλά και το συνεχές χαμόγελο ή μειδίαμα των εραστών/ηθοποιών σχεδόν σε ολόκληρη την παράσταση, μεταφέρει στο κοινό την υποβόσκουσα καταστροφική, μανική εκδοχή του έρωτα, που μεταφράζεται άλλοτε ως έκσταση και άλλοτε ως απελπισία, μια απελπισία που εντείνεται μέσα από το χωρισμό των εραστών και την επιθυμία τους για επανασύνδεση και είναι έκδηλη στα τελευταία λόγια της Φωτεινής στο Χριστοφή της: «ο έρωτας σ᾽ εν μια κουφή, ᾽που πάνω μου και τρώει, και πλησιάζει να με φα᾽, κι, εσού να θέλεις, ηψοφά, μ᾽ έναν ινναί η όι […]».

Η αυτοκτονία των δύο εραστών στο τέλος του έργου οδηγεί στην υπέρτατη συνάντησή τους και σμίξιμο σε ένα κοινό τάφο του οποίου η επιτύμβια επιγραφή δικαιώνει την επιμονή και εμμονή των δύο νέων στον έρωτά τους. Οι γονείς της Φωτεινής με πίκρα παραδέχονται ότι «εν για λλόου τους τουν’ τα κορμιά, που ᾽θάψαν» και οι εραστές, έστω και μετά θάνατον δικαιώνονται. Ο τάφος τους είναι σήμα ή σημάδι αιώνιο και αναλλοίωτο του έρωτά τους όπως η γραπτή φυλλάδα, η οποία συνοδεύει το τραγούδι των ποιητάρηδων, είναι τεκμήριο ποιητικής ευφυίας και τέχνης και γι᾽ αυτό πρέπει να έχει εμπορική αξία. Γι’ αυτό και έργο τελειώνει με τα εξής λόγια: «Αν έχετ᾽ ευχαρίστησιν ᾽ποναν χαρτίν γοράστε, κείνην να μακαρίζετε κι εμέναν ν’ αθθυμάστε». Η παράσταση, πιστή στο πνεύμα του έργου και της παράδοσης, προτρέπει επίσης στο τέλος, σε καιρούς χαλεπούς για πολιτιστική δημιουργία, τους θεατές να πουν, αν τους άρεσε το θέαμα, και σε άλλους να έρθουν να δουν το έργο για να καταφέρουν και οι ηθοποιοί να «βκάλουν το ψουμίν τους». 

INFO: Η θεατρική πρόταση της ομάδας Passenger παρουσιάζεται για δύο ακόμα παραστάσεις στο Υπόγειο του Σατιρικού Θεάτρου στις 13 και 15 Δεκεμβρίου, ώρα 20.30. Κρατήσεις και περαιτέρω πληροφορίες για την παράσταση στο τηλέφωνο 99468382.

Βιβλιογραφία
Γιαγκουλλής Γ. Κωνσταντίνος, Οι ποιητάρηδες της Κύπρου – Προλεγόμενα – Βιο-εργογραφία (1878-σήμερα), Λευκωσία 2004.
Χριστοδούλου Ν. Μενέλαος και Ιωαννίδου Δ. Κωνσταντίνος, Κυπριακά Δημώδη Άσματα. Τόμος Πρώτος, Λευκωσία 1987.
Coleman, Kathleen, and Pascale Derron (εκδ.) Le Jardin dans l’antiquité. Entretiens sur l’Antiquité Classique. Vol. 60. Switzerland, Fondation Hardt 2014.
Rosenmeyer A. Patricia, Ancient epistolary fictions: the letter in Greek literature, Cambridge 2001.