Του Πάρη Δημητριάδη
[Κεντρική φωτογραφία από τρισδιάστατη απεικόνιση παλαιότερου σχεδίου της περιοχής]

Για την αρχιτεκτονική και πολεοδομική κοινότητα, ο ανάρχος τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε ο παραθαλάσσιος αστικός ιστός της Λεμεσού αποτελεί περιπτωσιολογική μελέτη για έρευνα. Κι αν το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που δημιουργήθηκε αμέσως μετά την τουρκική εισβολή, σε μεγάλο βαθμό αιτιολογεί τα πολεοδομικά εγκλήματα που έγιναν, τότε, στην ανατολική Λεμεσό, τι συμβαίνει στις μέρες μας, όπου, ένεκα άλλων ιδιαζουσών συνθηκών, το παραλιακό μέτωπο της πόλης βιώνει και πάλι τεκτονικές αλλαγές;

Στο επίκεντρο των συζητήσεων έχει βρεθεί τώρα η υποσχόμενη και ιστορικά φορτισμένη περιοχή ανάμεσα στα δύο λιμάνια, με τα εξαίρετης βιομηχανικής αρχιτεκτονικής εργοστάσια του περασμένου αιώνα, που βρίσκονται πλάι στη θάλασσα και τα οποία μέσω αστρονομικών αγοραπωλησιών σε ιδιώτες, σλαβικής, κατά κύριο λόγο, καταγωγής, έχουν προσφάτως αρχίσει να επαναχρησιμοποιούνται ως πολυχώροι πολιτισμού και ψυχαγωγίας. Σήμα κατατεθέν είναι ασφαλώς και οι καραβομαραγκοί στο Καρνάγιο, οι οποίοι κατά που φαίνεται μετρούν τις τελευταίες τους μέρες στην περιοχή, καθότι αναμένεται να μεταφερθούν κάπου κοντά στο Ζύγι και στο Βασιλικό.

Αναμφίβολα, το σημαντικότερο διακύβευμα για το υπό μεταμόρφωση παραλιακό μέτωπο της δυτικής Λεμεσού είναι το κατά πόσο θα μετεξελιχθεί σε μια φιλική και προσιτή σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας αστική ζώνη, με πράσινο σχεδιασμό και την υιοθέτηση ενός ανθρώπινου μοντέλου παράκτιας ανάπτυξης ή εάν οδηγούμαστε, με συνοπτικές διαδικασίες, σε έναν ακραίο «εξευγενισμό» (gentrification) μιας προνομιούχας περιοχής, που αναμένεται να βεβηλωθεί από δεκάδες χιλιάδες αυτοκίνητα και θα αποτελεί χώρο συνάθροισης μόνο για πολίτες με συγκεκριμένες τσέπες.

Να διαφυλαχθεί η βιομηχανική κληρονομιά
Το πρωταρχικό μέλημα που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει για τη σημαντική αυτή περιοχή είναι η διαφύλαξη της βιομηχανικής της κληρονομιάς, επισημαίνει στον «Π» ο τέως δήμαρχος Λεμεσού, Ανδρέας Χρίστου. «Όταν ήμουν στο δημαρχείο και με Υπουργό Εσωτερικών την Ελένη Μαύρου καταφέραμε και κηρύξαμε διατηρητέα μερικά από τα κτίρια των εργοστασίων. Αν ήταν στο χέρι μου, θα τα έκανα όλα διατηρητέα και θα γινόταν απείρου κάλλους η περιοχή. Δυστυχώς, μετά που έφυγε η κ. Μαύρου από το Υπουργείο ορισμένα κτίρια αποχαρακτηρίστηκαν, εξακολουθούμε ωστόσο να έχουμε σημαντικό κτιριακό απόθεμα που είναι διατηρητέο».

Αναφορικά με την ανάγκη τα κτίρια να παραμείνουν προσβάσιμα σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού, καθότι μιλάμε για πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, ο τέως δήμαρχος αναφέρει ότι «σαφώς και είναι ευπρόσδεκτες οι πρωτοβουλίες των ιδιωτών, ηγέτιδα της προσπάθειας όμως οφείλει να είναι η πολιτεία. Όταν ένας ιδιώτης υποβάλλει αίτηση πρέπει να του επιβάλλεται στην πολεοδομική άδεια όχι μόνο η διατήρηση των κτιρίων αλλά και η πραγματοποίηση δρωμένων που να παραπέμπουν στη μακρά ιστορία του κτιρίου και της οινοβιομηχανίας. Πρέπει να σκεφτούμε, για παράδειγμα, την ιδέα ενός Μουσείου Οινολογίας και Κρασιού. Δεν γίνεται η Λεμεσός με τόση ιστορία στο κρασί και τοση οινική παράδοση να μην έχει ένα τέτοιο Μουσείο. Επίσης, το master plan της περιοχής πρέπει να ετοιμαστεί από τις κρατικές υπηρεσίες. Δεν μπορεί τόσο σημαντικά σχέδια να διαμορφώνονται από ιδιώτες και εμείς απλώς να παρακολουθούμε».

Προσοχή στους καραβομαραγκούς
«Στους ανθρώπους αυτούς βγάζω το καπέλο γιατί διατηρούν μια πανάρχαια τέχνη και προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες», υπογραμμίζει ο κ. Χρίστου για τους καραβομαραγκούς που δραστηριοποιούνται στο Καρνάγιο. «Εφόσον η Κύπρος διαθέτει λιμάνια και μαρίνες οι υπηρεσίες των καραβομαραγκών είναι ανεκτίμητες και πρέπει να συνεχιστούν. Πρότασή μου ήταν, αφού τους δοθούν γενναιόδωρα κίνητρα, να μεταφερθούν είτε στην περιοχή του Βασιλικού είτε να μπουν στο νέο λιμάνι, όπου υπάρχει προσφερόμενος χώρος. Μεγίστης σημασίας είναι ωστόσο να καλυφθούν τα έξοδα μεταφοράς τους και να τους δοθεί ταυτοχρόνως η ευκαιρία να εκσυγχρονίσουν τις εγκαταστάσεις τους. Η μετακίνησή τους να συνδυαστεί δηλαδή και με ένα σχέδιο χρηματοδότησης των εγκαταστάσεων τους. Εμένα πάντως, για να είμαι ειλικρινής, δεν με ενοχλεί καθόλου η παρουσία τους. Έτυχε να βρεθώ προσφάτως στο Γιοχάνεσμπουργκ και οφείλω να πω ότι μου άρεσε πολύ που παλιά ναυπηγεία συνυπάρχουν αρμονικά με προβλήτες περιπάτου και κέντρα εστίασης».

Σε ό,τι αφορά στον παράκτιο δημόσιο χώρο της περιοχής, που συνδυάζει τη θάλασσα με το δέλτα του ποταμού Γαρύλλη, ο τέως δήμαρχος επιθυμεί έναν μόλο ήπιας κυκλοφορίας που «να χτυπάει το κύμα στο μπετόν και να προσφέρεται για περίπατο, διευκολύνσεις για μπάνιο στη θάλασσα και ψυχαγωγία».

Με δεκάδες πύργους στα σκαριά, δύσκολη η κατάσταση
Μιλώντας στον «Π» ο αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Frederick, Βύρωνας Ιωάννου, τονίζει πως σαφώς και είναι ορθό να μην επιτραπούν αυτοκίνητα στην περιοχή, διερωτάται ωστόσο πώς μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει εφικτό, όταν σε δημοσιεύματα γίνεται ήδη λόγος για δεκάδες νέους πύργους που προωθούνται να χτιστούν εκεί. «Μαζί με τους φοιτητές μου έχουμε κάνει μελέτη για το θέμα και έχουμε καταλήξει πως για μια μεσαίου μεγέθους ανάπτυξη, που κυμαίνεται από 10 μέχρι 20 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα χρειάζονται 200 με 300 πάρκινγκ. Σκεφτείτε τι θα γίνει αν χτιστούν 30 ή 40 πύργοι, όπως γράφεται σε δημοσιεύματα. Θα υπάρξει ανάγκη για 10 χιλιάδες χώρους στάθμευσης, τουλάχιστον».

Την ίδια ώρα, μια περιβαλλοντική επίπτωση που προκύπτει από την οργιώδη οικοδομική ανάπτυξη, υπογραμμίζει ο κ. Ιωάννου, είναι ότι η παρθένα, για την ώρα, περιοχή κινδυνεύει να μείνει χωρίς ασφράγιστο έδαφος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. «Το ΣΒΑΚ δεν εξέτασε με λεπτομέρεια την περιοχή, όπως έκανε με το κέντρο της Λεμεσού. Ούτε έχει γίνει ποτέ λεπτομερής κυκλοφοριακή μελέτη. Ένας νέος μόλος σίγουρα πρέπει να γίνει και καθυστερεί αδικαιολόγητα» συμπληρώνει ο κ. Ιωάννου προσθέτοντας πως χρειάζεται να γίνει master plan της περιοχής και κυκλοφοριακή μελέτη. «Λόγω του ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους για αυτά τα ζητήματα είναι πολλές και διάφορες, αυτός που πρέπει να κυνηγήσει το ζήτημα και να το συντονίσει είναι η τοπική Αρχή και εν προκειμένω ο Δήμος Λεμεσού», επισημαίνει.

Στο θέμα της διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς των εργοστασίων, όπου για δεκαετίες δραστηριοποιούνταν εμβληματικές κυπριακές βιομηχανίες όπως η ΚΕΟ, η ΣΟΔΑΠ, η ΕΤΚΟ και η ΛΟΕΛ, ο κ. Ιωάννου δηλώνει πιο αισιόδοξος καθότι «παρά τα λάθη που έγιναν το νομοθετικό πλαίσιο είναι ευνοϊκό», πιστεύει. «Παρόλο που από τα περίπου 30 κτίρια που είχαν κηρυχθεί επί δημαρχίας Ανδρέα Χρίστου, πλέον μόνο 13 έμειναν διατηρητέα, το σχέδιο περιοχής δίνει πολλά κίνητρα για να κηρυχθούν ξανά». Επιπλέον, συμπληρώνει «τα θαυμάσια βιομηχανικά αυτά κτίρια μάλλον θα καταλήξουν να είναι προσβάσιμα στο κοινό, λόγω του ότι εκ φύσεως τους δύσκολα μπορούν να γίνουν γραφεία ή κατοικίες. Το πιθανότερο είναι ότι τα περισσότερα από αυτά θα αποκτήσουν δημόσιες χρήσεις» καταλήγει ο κ. Ιωάννου.

Πολιτιστικοί φορείς και διοργάνωση περιπάτου
Χωρίς αυτοκίνητα και χωρίς αποκλεισμούς οραματίζεται την περιοχή η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του «Λεμεσός 2030», Ελεάνα Αλεξάνδρου. Μιλώντας στον «Π», η κ. Αλεξάνδρου τονίζει ότι «η βιομηχανική και πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο όταν συζητάμε για το ποια είναι η Λεμεσός σήμερα» συμπληρώνοντας πως «πρέπει να θεωρείται αυτονόητη η χωρίς αποκλεισμούς πρόσβαση αλλά και διάδραση και ενσωμάτωση της βιομηχανικής κληρονομιάς στην καθημερινότητα και πολιτιστική ζωή της πόλης.

Να σημειωθεί πως η πόλη έχασε ήδη την ευκαιρία να κρατήσει ορισμένα σημαντικά βιομηχανικά κτίρια της περιοχής υπό τον έλεγχό της και αυτό έχει ήδη ανοίξει πληγές, προσθέτει η Ελεάνα Αλεξάνδρου. «Τα δεδομένα σήμερα είναι αυτά που είναι. Νιώθω, ακούω και αντιλαμβάνομαι πως η πόλη απαιτεί να διασφαλιστεί μια συνέχεια στη σχέση της με την περιοχή, με λειτουργίες και χρήσεις συμπεριληπτικές, που να προσκαλούν και να εμπνέουν τους πολίτες» καταλήγει.

Από την πλευρά της, με σχεδιασμό ειδικού περιπάτου στην περιοχή έχει προχωρήσει η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΜΙΤΟΣ, Έλενα Αγαθοκλέους.

«Το βλέμμα προς το Καρνάγιο στράφηκε με αφορμή τις ανακοινώσεις για ανάπτυξη της περιοχής και οπωσδήποτε προκαλεί ανησυχία ο δρομολογούμενος επανασχεδιασμός της, χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών της Λεμεσού. Σήμερα, εάν πας να περπατήσεις και περιηγηθείς εκεί πρόκειται για μια αθέατη και περιθωριοποιημένη πλευρά της πόλης, με μεγάλο ωστόσο ενδιαφέρον για τη βιομηχανική μας ιστορία. Νομίζω ότι ο περίπατος που διοργανώνουμε στην περιοχή, σε συνεργασία με τον οργανισμο Βιβλιοτρόπιο καθώς και με τη νεοσύστατη Ομάδα για Διεκδίκηση του Δημόσιου Χώρου ΠΟΛΗΜΠΙΦ εστιάζει στη δυνατότητα να αφουγκραστούμε τη δυναμική και τη μοναδικότητα της περιοχής, αποχαιρετώντας την, όπως τη γνωρίσαμε».

«Μαζί με τους ακτιβιστές από την ομάδα ΠΟΛΗΜΠΙΦ περπατήσαμε, κουβεντιάσαμε και η καθεμία και ο καθένας έφερε πληροφορίες και εμπειρίες, συζητήσαμε τι θυμόμαστε και τι ξέρουμε για την ιστορία της βιομηχανικής περιοχής κ.λπ. Ευτυχώς τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια φαίνεται πως δεν θα κατεδαφιστούν. Προσωπικά έχω ιδιαίτερη σύνδεση με την περιοχή, επειδή είμαι παιδί των δυτικών συνοικιών. Οι δικές μου γιαγιάδες και παππούδες ήταν κάτοικοι της περιοχής η οποία ακριβώς εξαιτίας των εργοστασίων είχε αναπτυχθεί».

Την εμπειρία και τις πληροφορίες της βόλτας με την ομάδα ΠΟΛΗΜΠΙΦ η Έλενα Αγαθοκλέους τη μετέφερε στην ομάδα των συγγραφέων με τους οποίος συνεργάζεται και με τους οποίους βρέθηκε, όπως εξηγεί, ξανά στην περιοχή του Καρνάγιου. «Αυτό οδήγησε σε ένα εργαστήρι δημιουργικής γραφής, αφού προέκυψαν πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις που τροφοδότησαν κείμενα. Ο περίπατος έχει προγραμματιστεί να γίνει στις 5 Ιουνίου, την ερχόμενη Τετάρτη και προσκαλούμε το κοινό να έρθει και να περπατήσει μαζί μας. Θα έχει να κάνει με ζητήματα μνήμης και σύγχρονης ταυτότητας, γεγονός που οι συγγραφείς τα φέρνουν πολύ στα κείμενα τους. Είναι εξαιρετικά σύγχρονο και κρίσιμο ζητούμενο η διατήρηση και η διαχείριση της κληρονομιάς μας» τονίζει η Έλενα Αγαθοκλέους.

Ντανίλα Παρνιούκ: Θέλουμε να στηρίξουμε τους ντόπιους

Μετά την πώληση δύο σημαντικών εργοστασίων της περιοχής, που τώρα επανασυστήνονται ως πολιτιστικοί πολυχώροι, της πρώην Coca Cola και της πρώην Αποθήκης Χαρουπιών, ο λευκορωσικής καταγωγής κ. Ντανίλα Παρνιούκ, έχει εργοδοτηθεί ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής του νεοσύστατου PSI foundation, το οποίο θα δραστηριοποιείται εντός των κτιρίων.

Σε δηλώσεις του στον «Π» ο κ. Παρνιούκ, αναφερόμενος στην περίφημη Αποθήκη Χαρουπιών, που επαναλειτουργεί ως χώρος πολιτισμού στις αρχές Ιουνίου, λέει πως αισθάνεται εξαιρετικά ευτυχής που εγκαινιάζεται αυτό το θαυμάσιο μέρος για τους πολίτες της Κύπρου. «Σκοπός μας είναι να στηρίξουμε τους ντόπιους καλλιτέχνες και να προωθήσουμε παραγωγικό διάλογο ανάμεσα στις διαφορετικές κοινότητες του νησιού. Επιθυμούμε ταυτόχρονα να προστατεύσουμε και να αναδείξουμε το μοναδικό αρχιτεκτονικό αυτό μνημείο, που για πολλά χρόνια ήταν εγκαταλελειμμένο. Αυτήν την εβδομάδα εγκαινιάζουμε εντός του κτιρίου την πρώτη από τις πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις που πρόκειται να ακολουθήσουν. Περισσότεροι από 40 Κύπριοι καλλιτέχνες και περισσότερα από 120 έργα τέχνης θα εκτεθούν σε μια σπουδαία έκθεση τέχνης, που ανοίγει για το κοινό στις 2 Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο» .

Την ίδια ώρα, προσθέτει ο κ. Παρνιούκ στο «Κόλλα» (πρώην Coca Cola) θα πραγματοποιηθεί αυτή την Κυριακή, 2 Ιουνίου και με δωρεάν είσοδο το Cyberness market με ντόπιους καλλιτέχνες και οικολογική θεματική. «Γενικώς στο Κόλλα αναπτύσσουμε και πραγματοποιούμε ποικίλα δρώμενα, ορισμένα εκ των οποίων απευθύνονται στο ευρύ κοινό και άλλα είναι εταιρικά. Για παράδειγμα, αυτήν την εβδομάδα φιλοξενούμε στις εγκαταστάσεις μας το φεστιβάλ τεχνολογίας και καινοτομίας Reflect».

Το PSI foundation, συμπληρώνει ο Ντανίλα Παρνιούκ «είναι μια νέα πολιτιστική πρωτοβουλία που θα δραστηριοποιείται εντός των εμβληματικών Αποθηκών Χαρουπιών, ενός μοναδικού μνημείου της μοντερνιστικής και μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής στο νησί. Για εμάς, ο μοντερνισμός στην αρχιτεκτονική συνδέεται ξεκάθαρα με τις καινούριες και νεωτεριστικές ιδέες που επικράτησαν στην ανεξάρτητη Κύπρο μεταξύ του 1960 και του 1974 και είναι ισχυρή μας επιθυμία και βούληση να προστατεύσουμε την κληρονομιά εκείνης της περιόδου».

Σχετικά, τέλος, με τον τρόπο που θα ήθελε να δει την ευρύτερη περιοχή μεταξύ των δύο λιμανιών να αναπτύσσεται, ο κ. Παρνιούκ λέει ότι στην Κύπρο υπάρχει επείγουσα ανάγκη να δημιουργηθούν εντός των πόλεων χώροι με πράσινο και ζώνες αποκλειστικά για πεζούς.

Πόστερ έκθεσης που διοργανώνεται από τον νεοσύστατο οργανισμό PSI Foundation στην παλιά Αποθήκη Χαρουπιών