Μια γιάφκα με έντονο πολιτικό μήνυμα εντοπίστηκε στην εντός των τειχών Λευκωσία, διαφορετική ωστόσο από αυτήν που έδραζε στους Αμπελόκηπους, στην Ελλάδα. Η τέχνη και οι καλλιτέχνες συχνά δημιουργούν και αναδεικνύουν θεματικές πριν προλάβει να τις δούμε στην επικαιρότητα. Κάπως έτσι, η τρίπτυχη περιπατητική έκθεση «In girum imus nocte et cosumimur igni» αναδεικνύει μια γιάφκα- γκαλερί, που παλαιότερα, λειτουργούσε, και μοιάζει ακόμη από έξω, ως ένα μαγαζί διάφορων ειδών.

Συνελήφθησαν, λοιπόν, οι δύο δράστες, ο εικαστικός και επιμελητής της έκθεσης Χρήστος Κυριακίδης [X] και ο συγγραφέας και συλλέκτης Τάσος Α. Γκέκας [T], ένα απόγευμα Παρασκευής, στο Swimming Birds, όπου κάθισαν και μοιράστηκαν στο «Π» το σκεπτικό της παραβατικής γοητείας μιας γιάφκας της οποίας έχουν προσδώσει ένα έντονα φιλειρηνικό και αντιπολεμικό χαρακτήρα.

Πρώτα, όμως, πρέπει να πούμε ότι τους δύο δράστες απασχολούν έντονα τα off-site πρότζεκτς, κάτι που διαφαίνεται από παλαιότερες συνεργασίες τους, όπως την έκθεση «Investment Opportunities» στο Volks.Warehouse, αλλά και την «To express the feelings of a chair when we sit on it». Μιλώντας γι' αυτό, ο Κυριακίδης μας ανέφερε ότι «ο λόγος που με ενθουσιάζει και βρίσκω πολύ ενδιαφέρον τα off-site, είναι διότι, νομίζω, η τέχνη είναι πιο συγκινητική από ό,τι όταν παρουσιαστεί σε 'άσπρους τοίχους'».

Από πλευράς του ο Γκέκας δήλωσε ότι «υπάρχει μια παραβατικότητα, όχι πάντα από αντίδραση, ελπίζω, αλλά για να προσθέσεις κάποια ιερογλυφικά που δεν γράφηκαν ακόμη και να προσπαθήσεις να ξεκαθαρίσεις ένα μονοπάτι για να πας πιο μπροστά, το οποίο θέλει πάρα πολύ κόπο. Είναι πολύ πιο κουραστικό. Έχουμε πραγματοποιήσει εκθέσεις σε πάρα πολλούς χώρες που δεν τους ξαναχρησιμοποίησαμε και ήταν λες και ήταν δικοί μας. Είναι σαν υιοθεσία παιδιού, μεγάλωμα και μετά πετάγμα».

«Ξέρεις, κάποιοι βρίζουν μετά, διότι φτιάξαμε τα χαλαμάντουρα... Για παράδειγμα, είναι σαν να θέλεις να δώσεις το φιλί της ζωής σε χώρους κοντά στην Πράσινη Γραμμή και η 'πριγκίπισσα' να μην ξυπνάει με τίποτα. Υπάρχουν πολλές δυναμικές εδώ.. Αγαπώ πάρα πολύ την Κύπρο σχεδόν εθνικιστικά, λες και είμαι Κύπριος, και δεν δέχομαι να γίνονται αλλού προσπάθειες και να είναι αλλού η προσοχή. Υπάρχουν τόσες ιστορίες να διηγηθούμε, έχουμε να δείξουμε τόσα πολλά πράγματα», πρόσθεσε ο ίδιος.

Χρήστος Κυριακίδης.

Τάσος Α. Γκέκας.

Διακρίνουμε ότι όλοι οι χώροι κινούνται στην εντός των τειχών Λευκωσία, πολύ κοντά στην Πράσινη Γραμμή, με το «The Office» να «βλέπει» τον στρατιώτη που βγάζει σκοπιά σε ένα από τα φυλάκια της Εθνικής Φρουράς…

The Slow Disappearance of Meaning and Truth, Robert Montgomery, 2023 Neon, fluorescent lights, pulsing carnival lights, steel, acrylic. 111 x cm 228 cm.

Χ: Σχεδόν μέσα στο φυλάκιο...

Τ: Ναι. Είναι ούτε 5 μέτρα. Και επίσης η JAVKA είναι πολύ κοντά στο οδόφραγμα της οδού Λήδρας. Εκεί, όπου σταμάτησε ο χρόνος. Άρχισε πριν το 1974 και συνέχισε και τέλειωσε το 1976, αν θυμάμαι καλά.

Χ: Όπως καταλαβαίνεις, είναι εκτεταμέννη η έρευνα ακόμα για το πόστερ. Προτιμήσαμε ένα πόστερ που είχε σχεδιαστεί στο χέρι πριν τη δημιουργία της Πράσινης Γραμμής. Οπότε ήταν πριν την άφιξη και εμπλοκή των Ηνωμένων Εθνών. Έτσι, επάνω στο πόστερ- πρόσκληση της έκθεσης, δεν υπάρχει καμιά διαχωριστική γραμμή. Είναι η εντός των τειχών Λευκωσία με τις πύλες της.

Τ: Είναι από την περίοδο των Εγγλέζων.

Χ: Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, όμως, ότι η δυνατότητα για να πραγματοποιηθούν αυτές οι τρεις εκθέσεις δεν ξεκινούν από τους χώρους, αλλά από τη συλλογή του Τάσου. Γιατί τα κομμάτια της συλλογής του Τάσου, τουλάχιστον αυτά που χρησιμοποιήσαμε για την JAVKA, όπως και το ποίημα του Robert Montgomery, έχουν πολιτικούς συνειρμούς. Είναι φορτισμένα με ανησυχίες για τη Μέση Ανατολή, την ιστορία της, όπως και για το τι συμβαίνει πολιτικά και πολιτισμικά εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Αυτά, λοιπόν, ήταν η αφετηρία ώστε να μπορέσουν τα έργα να λειτουργήσουν και να δώσουν ενέργεια μέσα στους χώρους που τα τοποθετήσαμε, όπως ακριβώς έπρεπε, και κατ' επέκταση, τελικά, να επικοινωνήσουν μεταξύ τους.

Και η τοποθέτηση της «JAVKA»…

Τ: Ερωτοτροπούσα με την ιδέα της ασφαλούς συνάθροισης με ψιλο-μυστικιστικό τρόπο. Υπήρχαν αντιστασιακές ομάδες που είχαν ένα κρησφύγετο ή ένα ασφαλές σημείο συνάθροισης. Στα ρωσικά και στα βουλγαρικά λέγεται γιάφκα και φαίνεται πως πέρασε στην ελληνική γλώσσα. Αργότερα, χρησιμοποιήθηκε ο όρος στις εφημερίδες για διάφορες οργανώσεις, κυρίως στην Αθήνα. Συνήθως αφορούσε τρομοκρατικές οργανώσεις που είχαν διάφορα αντικείμενα, τα οποία οι μπάτσοι αράδιαζαν σε ένα τραπέζι σαν ένα τρόπαιο της αξίας τους, σαν λαγωνικά. Έτσι, έδειχναν αυτά τα τρόπαια - που πριν μπορούμε να πούμε ότι λειτουργούσαν ως το κρυφό καμάρι των ληστών ή της κάθε τρομοκρατικής οργάνωσης. Μου άρεσε, λοιπόν, αυτό, είχε μια παραβατική γοητεία, την οποία ήθελα να την αναποδογυρίσω και να αλλάξω αυτό το -τραπέζι-, μετατρέποντάς το σε κάτι άλλο. Ίσως ως ένα τραπέζι κάποιου μελετητή σε βιβλιοθήκη, ενός χημικού. Έτσι, στήθηκε αυτό το τραπέζι στην JAVKA. ​

Χ: Νομίζω ότι το πιο παραδειγματικό κομμάτι για τη συγκεκριμένη σκέψη του Τάσου ήταν το όπλο της Cornelia Parker που είχε ακριβώς την ίδια πορεία που έχουν και τα αντικείμενα μιας γιάφκας. Δηλαδή, από τα χέρια μιας συμμορίας οι οποίοι το έκοψαν για να γίνει από δίκαννο σε κοντόκαννο περνάει στα χέρια της Αστυνομίας, η οποία, μετά τη σύλληψή τους, κόβει ξανά το όπλο για να το αχρηστέψει εντελώς και τέλος καταλήγει στην Cornelia για να μετατραπεί σε έργο. Οπότε, σταματά να είναι κάτι δολοφονικό και, πλέον, το όπλο αποτελείται από μερικά μικρά κομματάκια - που εμένα μου θυμίζουν περισσότερα, πια, δαχτυλίδια παρά όπλο. Αποφορτίζεται έτσι, από τα παλιά του νοήματα και να φορτιστεί με καινούργια.

Πέραν του έργου της Parker, βλέπουμε ότι υπάρχει ένα έντονα αντιπολεμικό και πολιτικό πλαίσιο στην JAVKA…

«Ευκαρία», 2015, military helmet with bird's nest made of pine needles, dry grasses, twigs and flowers, 33 x 16 x 28 cm – Unique Piece. Photo: Antonis Minas

Χ: Αυτό που φέρνει όλα τα έργα μαζί είναι η πολιτική δυναμική που έχουν. Πώς είναι φορτισμένα, στην ουσία, τα συγκεκριμένα έργα. Π.χ. Αν και τα σχέδιά μου, σε εκείνη τη μεταλλική επιφάνεια, δείχνουν τον Άγιο Γεώργιο να κρατάει το κοντάρι, εγώ το τοποθετώ στη δεξιά πλευρά και όχι στην αριστερή. Μια μικρή λεπτομέρεια που αλλάζει, όμως, όλο το νόημα, διότι ο δράκος δεν απειλείται πια. Επιπλέον, στο έργο «Ευκαιρία» του Μεράντζα: Από ένα κράνος, το οποίο θεωρείται αντικείμενο που προστατεύει το κεφάλι από σφαίρα σε κάποιον πόλεμο, ξαφνικά, μετατρέπεται, στο πιο στοργικό πράγμα, μια φωλιά πουλιών. Βέβαια, διατηρεί την ευαισθησία, διότι από την προστασία ενός κεφαλιού προστατεύει πια μια φωλιά. Στο μεσοδιάστημα, μεταλλάσσεται επικοινωνιακά, τόσο πολύ, που καταλήγει τελικά σε ένα ειρηνικό κομμάτι.

Τ: Επίσης, ο Αρθούρ Ρεμπώ, ο οποίος πέρασε από την Κύπρο, στο βιβλίο του «Μια Εποχή σε Κόλαση», είχε πει «Εγώ είμαι ένας άλλος», κάτι που θεωρώ ότι υπομνηματίζει την έκθεση, μιας και τα έργα μεταλλάσσονται σε κάτι άλλο. Π.χ. Οι στήλες της Nazgol Ansarinia δεν είναι αρχαιότητες από την Περσέπολη, έχουν μέσα τους άρθρα από το νέο ιρανικό Σύνταγμα. Το έργο της, «Metal Chair» επίσης, συνομιλεί με το τραπέζι, διότι δείχνει και μια άλλη προσέγγιση. Τοποθετεί αντικείμενα, στο πίσω μέρος του καθίσματος, ενώ εμείς τα βάζουμε επάνω στο τραπέζι.

NAZGOL ANSARINIA, ’Metal Chair’, from the ‘Private Assortment’ series, 2011-2013, Mixed media, 80 x 46 x 50 cm –Unique Piece, Photo: Antonis Minas, Courtesy of Green Art Gallery and the Artist.

Χ: Επίσης, η συνομιλία συνεχίζεται στα σκαλιά, στο σημείο που αφαίρεσα το ένα ξύλινο σκαλί και τοποθέτησα ένα έργο μου φτιαγμένο με εποξικό, όπου χάραξα «To Be Out Of Love For You Completely». Ένα νέο σκαλί, έργο πια, το οποίο μοιάζει σαν διάφανη επιφάνεια σαπουνιού και αποκαλύπτει την υποδοχή της σκάλας η οποία μοιάζει με έναν σταυρό. Έτσι, αβίαστα, επικοινωνεί με τον «Σκοτεινό Σταυρό» του Χρήστου Μποκόρου. Ένα έργο που παραπέμπει ίσως σε κάποια χριστιανική εκτέλεση σταυρού σε πόρτα που κάνουμε το Πάσχα όταν παίρνουμε τη λαμπάδα από την εκκλησία. Σαν μαύρη μούζα. Μετά, έχουμε τη μάσκα που έφτιαξα το 2020, «The Death Mask», η οποία συνόδευε την ποιητική μου συλλογή σε σόου στην Αθήνα - και είναι φυσικά εμπνευσμένη από τη γλώσσα ενός νεκρού στην Αρχαία Ελλάδα που περιμένει το νόμισμα για να περάσει στην απέναντι όχθη. Συνδιαλέγεται έτσι με το νόμισμα της Cornelia Parker που είναι πάνω στο τραπέζι, ένα εξαιρετικά πολιτικό έργο που έχει δύο όψεις. Στη μία αναγράφεται «We know who you are» και στην άλλη «We know what you've done», τοποθετημένο σε ένα δερματίνο γάντι, του Carol Christian Poell, κάτι πολύ συνηθισμένο να βρεις σε μια γιάφκα, αν και έχει εσοχές για 4 δάχτυλα. Κατευθυνόμαστε, μετά, στο έργο του Φάνου Κυριάκου, που απεικονίζει ένα χέρι.

Τ: Κάποιος θα μπορούσε να το δει και ως λοστό, αλλά είναι ο αγκώνας του Φάνου, ας πούμε.

Χ: Γι' αυτό το αφήσαμε στο πάτωμα, συσχετίζοντάς το έτσι με όλο το κόνσεπτ της έκθεσης στην JAVKA.

Τ: Στο μεσοπάτωμα του κτηρίου έχουμε την επιγραφή «A knife without a blade that has lost its handle» των Adam Brooberg και Oliver Chanarin, η οποία χρησιμοποιεί όλες τις λέξεις που χρειάζεσαι για να περιγράψεις ένα μαχαίρι, αλλά ταυτόχρονα παρουσιάζονται σαν φάντασμα ή σύννεφο. Παρουσιάζεται, ακόμη, το κλαδευτήρι του Κουμίδη, όπως και το περσικό χαλί στο οποίο η Nazgοl αφαιρεί τη μέση που συνήθως περιγράφει κάποια ιστορία ή μύθο και ενώνει τα δύο άκρα, ένα πολύ μάχιμο έργο.

[Πληροφορίες για την όλη την έκθεση: https://parathyro.politis.com.cy//features/poli-eksochi/860872/-in-girum-imus-nocte-et-cosumimur-igni-erga-diasimon-kallitechnon-stin-entos-ton-teichon-lefkosia]