Το 1882, ο Γεώργιος Βιζυηνός, που μέχρι τότε γράφει μόνο ποιήματα, γνωρίζει στο Παρίσι τον Δημήτριο Βικέλα που τον προτρέπει να ασχοληθεί με το διήγημα. Ο Βιζυηνός αποφασίζει να ακολουθήσει τη συμβουλή του και το 1883 δημοσιεύει το πρώτο του διήγημα με τίτλο «Το Αμάρτημα της Μητρός μου», αρχικά μεταφρασμένο στα γαλλικά στη Nouvelle Revue (Νέα Επιθεώρηση) και μέσα στην ίδια χρονιά στο περιοδικό «Εστία» στην ελληνική γλώσσα. Στη θεατρική διασκευή που παρουσιάζεται από την ΕΘΑΛ, μαζί με το πρωτότυπο κείμενο, χρησιμοποιήθηκαν εμβόλιμα αποσπάσματα από ποιήματα και τελετουργίες της Εκκλησίας. Η Μαρίνα Βρόντη που σκηνοθετεί την παράταση και οι Νεκτάριος Θεοδώρου και Παναγιώτα Παπαγεωργίου που συμμετέχουν σε αυτήν, αναλύουν στο «Π» τις συντεταγμένες του έργου.

Ποια η σκηνοθετική προσέγγιση του κειμένου;

Μαρίνα Βρόντη (ΜΒ): H σκηνοθεσία έχει επιλέξει την αφήγηση ως όχημα για παράδοση του κειμένου και έναν ουδέτερο χωρόχρονο στον οποίο διαδραματίζονται όλα. Στην παραστατικότητά του, το έργο δημιουργεί εικόνες ενίοτε από ένα σκοτεινό παραμύθι, το οποίο κατοικούσε μέσα στο μυαλό μου και ενίοτε από γνωστούς πίνακες ζωγραφικής. Χωρίς να είναι αυτοσκοπός η αναγνώρισή τους από το κοινό.

Ποιες είναι οι προκλήσεις που παρουσιάστηκαν, σκηνοθετικά και ερμηνευτικά;

ΜΒ: Υπήρχε σίγουρα ο κίνδυνος το κείμενο να μην περάσει στο κοινό, καθώς είναι στην καθαρεύουσα και είναι δύσκολο σε μια εποχή που μιλάμε με συντομογραφίες στο ίντερνετ και με ιμότικον να έρχεσαι εσύ να παρουσιάσεις ένα τέτοιο έργο στο κοινό. Ερμηνευτικά οι ηθοποιοί έπρεπε να παλέψουν με ένα τέρας, τη γλώσσα και την ερμηνεία. Ήταν τόσο γενναίοι.

ΝΘ: Το στοίχημα ήταν να κρατήσουμε το ενδιαφέρον του θεατή που καλείται να παρακολουθήσει ένα διήγημα να ζωντανεύει μπροστά του με ενδιαφέρουσες σκηνικές εικόνες και ενδιαφέροντες ρυθμούς. Όσον αφορά την ερμηνευτική προσέγγιση, η πρόκληση ήταν να είμαστε ταυτόχρονα εντός και εκτός της δράσης, ως αφηγητές αλλά και ως χαρακτήρες, και να χειριστούμε ευέλικτα μια γλώσσα πλούσια και πυκνή σε νοήματα, σχεδόν ποιητική που δεν ακούγεται ούτε μιλιέται πια.

Πρόκειται για ένα έργο που πραγματεύεται το τραύμα, την παραμέληση, τα στάδια προς -αλλά και- τον χαμό της αδελφής, όπως και τον ρόλο της μάνας μέσα από διαφορετικές οπτικές… Τι είναι αυτό που έχει κεντρικό ρόλο στην παράσταση;

ΜΒ: Το τραύμα! Το τραύμα σε όλα τα σημεία του έργου.

ΝΘ: Θα έλεγα το συναισθηματικό ταξίδι των αγοριών της οικογένειας καθώς ενηλικιώνονται. Καταθέτουν τη δική τους εμπειρία και πρόσληψη των πράξεων της μάνας τους, που τους σημάδεψαν. Φυσικά, όλα αυτά υπό τη σκιά του «αμαρτήματος» της μητέρας, ή αυτού που βίωνε η μάνα ως αμάρτημα όπως αποκαλύπτεται όταν το εκμυστηρεύεται στο τέλος του έργου.

Πώς λειτουργεί η μουσική στην παράσταση;

ΜΒ: Η μουσική του Καλογήρου, η κίνηση της Χλόης, το σκηνικό του Γιάννου, η βοήθεια της Γιάννας και τα φώτα του Βασίλη είναι ίσα με τη σκηνοθεσία και τις ερμηνείες. Τίποτα δεν θα γινόταν όπως είναι, αν δεν υπήρχαν όλα αυτά.

Πώς προσεγγίζεται ο ρόλος της μάνας;

Παναγιώτα Παπαγεωργίου (ΠΠ): Οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα που μου γέννησε η καθημερινή επαφή με τον συγκεκριμένο χαρακτήρα ήταν πολλά και ακραία. Στην έναρξη του έργου βλέπουμε το πορτρέτο της μάνας ανήσυχο πίσω από μια κορνίζα. Το αμάρτημά της τη βασανίζει ακόμα και μετά τον θάνατό της. Και το τραύμα που προκάλεσε στον γιο της Γιωργή θα παραμείνει μια ανοιχτή πληγή καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του. Βλέπουμε τη μάνα μέσα από τα μάτια του πληγωμένου γιου της, ο οποίος αφηγείται και μοιράζεται με το κοινό το τραύμα που έζησε σε μικρή ηλικία. Η μητέρα στην αρχή της αφήγησης παρουσιάζεται σαν μια σκιά -όπως η γκρίζα σκιά που δημιούργησε στην ψυχή του παιδιού της- και σιγά-σιγά τη βλέπουμε να ζωντανεύει, να φροντίζει, να ξεσπάει, να δουλεύει, να πληγώνεται και να πληγώνει μέχρι να βρεθεί στην ανάγκη να κάνει την εξομολόγησή της, να μοιραστεί το αδίκημά της με τον γιο της και τους θεατές. Το μαύρο χρώμα στο σκηνικό του Γιώργου Γιάννου υποδηλώνει αυτό το τραύμα, υποδηλώνει το πένθος αλλά πάνω απ’ όλα υποδηλώνει το χρώμα που είχε αυτή η θύμηση για τον Γιωργή.

Πώς θεωρείτε ότι αγγίζει την πραγματικότητα του σήμερα;

ΝΘ: Το γενεαλογικό τραύμα είναι ένα ζήτημα διαχρονικό ενώ, οι συζητήσεις γι' αυτό, τα τελευταία χρόνια έχουν απενεχοποιηθεί, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για τη θεραπεία του. Πιστεύω πως, όποια και αν είναι η πηγή και οι αιτίες που τραυματίζουν έναν άνθρωπο ψυχολογικά, μπορεί να μπει ένας φραγμός στη διαιώνιση του τραύματος προς τις επόμενες γενιές, όταν και εφόσον γίνει αντιληπτό και ενσυνείδητα το σταματήσουμε. Μπορούμε να θεραπεύσουμε τις πληγές μας και να προστατέψουμε τις σχέσεις με τους γύρω μας.

ΠΠ: Μέσα από το πρόσωπο της μάνας το κοινό θα έρθει αντιμέτωπο με μια σκληρή αλήθεια, θα συνειδητοποιήσει πως κανένας άνθρωπος δεν είναι μόνο θύμα. Είναι και θύτης. Όλοι θυμόμαστε ένα τραυματικό γεγονός που επηρέασε τη ζωή μας, αλλά ξεχνάμε πως κι εμείς με τη σειρά μας έχουμε προκαλέσει αναμφίβολα κάποιο τραύμα σε κάποιον άλλον. Κι αυτή η γυναίκα, έστω κι αν άθελά της προκάλεσε τον θάνατο του νεογέννητου παιδιού της, παράλληλα άφησε τους γιους της ψυχικά ανάπηρους από έλλειψη φροντίδας και αγάπης. Η μάνα, μέσα στην απελπισία της να σώσει την ετοιμοθάνατη κόρη της, ζητά από τον Θεό να της χαρίσει το κορίτσι και να πάρει κοντά του ένα από τα αγόρια της. Σίγουρα αυτή η παράκληση συγκλονίζει και τον θεατή και κυρίως τον ίδιο τον Γιωργή. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η μάνα δεν θέλει να χάσει κανένα από τα παιδιά της, όμως ο φόβος της απώλειας και η απελπισία την οδηγούν να ξεστομίσει λόγια που δεν τα εννοούσε. Και ένας λόγος σκληρός θα βοά μέσα μας σε όλη μας τη ζωή. Γι’ αυτό και τα περισσότερα ψυχικά τραύματα δημιουργούνται συνήθως σε πολύ μικρή ηλικία από τους πιο αγαπημένους μας ανθρώπους και κυρίως από τους γονείς. Τους ανθρώπους δηλαδή που σε αγαπούν περισσότερο από οποιονδήποτε στον κόσμο και που -άθελά τους μέσα από την κούραση, τον θυμό ή την προσπάθειά τους να σε συνετίσουν, να σε προστατεύσουν και να σε ταρακουνήσουν- μπορούν να ξεστομίσουν λόγια τα οποία άμεσα καταγράφονται στην ψυχή του παιδιού τους. Οι ανάγκες της ζωής επισκιάζουν τις ανάγκες των ανθρώπων. Η λεκτική βία θερίζει τις ψυχές δεκάδων γυναικών εδώ και χρόνια. Τα ζευγάρια είναι αποστασιοποιημένα και τα παιδιά έχουν πρότυπα τους αποξενωμένους γονείς, έρχονται αντιμέτωπα με κάθε είδους λεκτική και ψυχολογική βία. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα κείμενα του Γεωργίου Βιζυηνού εδώ και 150 χρόνια απασχολούν και συνεχίζουν να κεντρίζουν το ενδιαφέρον κάθε είδους μελετητή με την ιδιαιτερότητα της γραφής τους και της θεματολογίας τους.

Ποιο είναι το αμάρτημα της μητρός τελικά;

ΝΘ: Εγώ θα έλεγα οι ενοχές που κουβαλά και τη βασανίζουν και που άθελά της επηρεάζουν τη ζωή των ίδιων των παιδιών της.

ΠΠ: Η μητέρα κουβαλάει την ευθύνη πως σε μια στιγμή αδυναμίας προκάλεσε τον θάνατο του νεογέννητου παιδιού της. Ένα αμάρτημα που αφενός θα αλλάξει όλη της τη ζωή και αφετέρου θα κυοφορήσει μια σειρά άλλων «αμαρτημάτων». Ωστόσο, το πρώτο της αμάρτημα είναι απρομελέτητο και αβούλητο. Στην προσπάθεια να απαλλαγεί από τις ενοχές της, να τιμωρηθεί και να λυτρωθεί με διάφορους τρόπους προκαλεί φθορά στις ψυχές των αγοριών της που αποζητούν τη φροντίδα, την αγάπη και τη μητρική παρουσία. Ίσως, αυτό να είναι το μεγαλύτερο αμάρτημά της. Ο σύζυγός της αμέσως μετά τον θάνατο του παιδιού τους την αποκαλεί «βόδι». «Τι φωνάζεις έτσι, ρε βόδι». Μια τέτοια αντιμετώπιση σε μια τόσο ευαίσθητη και δύσκολη στιγμή -αμέσως μετά τον θάνατο του παιδιού τους- τι της προκάλεσε; Πόσο αλλοιώθηκε μέσα της ζώντας τη γείωση, τον εξευτελισμό και τη λεκτική κακοποίηση του άντρα της τη στιγμή που χρειαζόταν τη συμπαράστασή του; Αυτή η κακοποίηση από τον άνθρωπό της πόσο επηρέασε τη συνύπαρξή της με το αντρικό φύλο, τα αγόρια της; Τα ερωτήματα πολλά. Κάποιες απαντήσεις δίνονται κατά τη διάρκεια της παράστασης, κάποιες απαντήσεις τις κουβαλάει σιωπηλά η μητέρα της δικής μας ανάγνωσης και κάποιες άλλες απαντήσεις και αλήθειες τις κράτησε η μητέρα του Βιζυηνού μέσα της και δεν θα τις μάθουμε ποτέ.

INFO:

Σκηνοθεσία/Διασκευή: Μαρίνα Βρόντη, δραματουργία: Κωνσταντίνος Μελίδης, σκηνικά/κοστούμια: Γιώργος Γιάννου, μουσική σύνθεση/σχεδιασμός ηχητικού τοπίου: Γιώργος Καλογήρου, κίνηση/χορογραφίες: Χλόη Μελίδου, σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Πετεινάρης, βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννα Γεωργιάδου

Επί σκηνής: Γιώργος Ευαγόρου, Νεκτάριος Θεοδώρου, Θανάσης Ιωάννου, Κωνσταντίνα Ξενοφώντος, Παναγιώτα Παπαγεωργίου και ο μουσικός Γιώργος Καλογήρου

Λεμεσός - Θέατρο ΕΘΑΛ: 7, 10 και 14 Δεκεμβρίου, ώρα 8:30μ.μ. 1, 8 και 15 Δεκεμβρίου, ώρα 6:30μ.μ.

Λευκωσία - Σατιρικό Θέατρο: 3, 4, 5 και 6 Δεκεμβρίου, ώρα 8:30μ.μ.