Μετά το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στους δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης, τα είκοσι τρία χρόνια που ακολούθησαν μέχρι σήμερα, εδραίωσαν ένα αόρατο καθεστώς απόλυτου ελέγχου των πολιτών, τόσο σκοτεινό, πολυπλόκαμο και καθημερινό, που μοιάζει ανύπαρκτο. Συγκρίνοντας την τωρινή περίοδο με όσες προηγούμενες έζησα, θα τη χαρακτήριζα ως αλλόκοτη και θα την ονόμαζα Εποχή Αδράνειας. 

Είναι αλήθεια ότι η εξουσία λειτουργούσε πάντα σύμφωνα με τα συμφέροντα του αρχηγού ή της ελίτ που την εξασκούσε, όμως η φράση «φωνή λαού οργή Θεού» ήταν το αντίπαλο δέος στις επιταγές του κάθε είδους μονάρχη. Ο λαός, οι καταπιεσμένες υπάρξεις, κάποια στιγμή αγανακτούσαν, έπαιρναν τα όπλα κι ο πετροπόλεμος μεταμορφωνόταν σε επανάσταση. Για τους επαναστάτες, τα βουνά, τα δάση, οι πόλεις, ήταν κρυψώνες απ' όπου μπορούσαν να δρουν αόρατα, όπως στην Ελληνική επανάσταση, στην Κυπριακή, κι από αυτή στο Βιετνάμ, τη Λατινική Αμερική κ.λπ. Το κύριο ατού του επαναστάτη σε όλες τις περασμένες εποχές, ήταν το κρησφύγετο.

Σήμερα, στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της Τεχνητής Νοημοσύνης, στην απόλυτη αποχαύνωση μέσω του κινητού τηλεφώνου και της διά βίου παρακολούθησης, είναι αδύνατον να δράσει κάποιος χωρίς να γίνει πάραυτα αντιληπτός. 

Τα αρχεία καταγράφουν τις κινήσεις και τις μετακινήσεις μας σε ζωντανό χρόνο. 

Τα αρχεία γνωρίζουν τις φανερές, όσο και τις κρυφές προτιμήσεις μας (γευστικές, ερωτικές και ό,τι άλλο).

Τα αρχεία γνωρίζουν τις αρρώστιες και τα φάρμακά μας.

Τα αρχεία γνωρίζουν τον χαρακτήρα μας.

Τα αρχεία προβλέπουν τη σκέψη μας, κι ο διαχειριστής τους ονομάζεται Τεχνητή Νοημοσύνη. 

«Τον Μάη του 1971 (πριν από 53 χρόνια) το αναγνωρισμένο περιοδικό Κομπιούτερς και Αυτοματισμός είχε ένα άρθρο του Έντουαρτ Γιούρτον που έλεγε: 

Φαίνεται λοιπόν ότι οι κομπιούτερς μπορούν να επιφέρουν μια σημαντικότατη βελτίωση στα διάφορα κυβερνητικά επίπεδα, αν έχουμε πίστη, πίστη ότι οι κομπιούτερς θα δουλέψουν σωστά. Οι άνθρωποι έχουν χάσει την πίστη τους στους πολιτικούς ηγέτες τους και τώρα τα πράγματα θα καλυτερέψουν αν έχουν πίστη σε μια ψυχρή υπολογιστική μηχανή. 

Στο τέλος του 1970, το περιοδικό του προσωπικού της Τράπεζας του Μπέρκλεϊ, Στρεντ Ήγκλ, περιλάμβανε ένα άρθρο που έλεγε:

Οι κομπιούτερς γέννησαν την τεχνολογική εποχή, μας οδήγησαν στη διαστημική εποχή και έχουν αρχίσει να παίζουν ένα τόσο κυρίαρχο ρόλο σε τόσο διαφορετικούς τομείς όπως η στρατιωτική επιστήμη, η πρόγνωση του καιρού, η ιατρική, τα βιομηχανικά σχέδια και η παραγωγή, οι επικοινωνίες, το εμπόριο, οι επιχειρήσεις και οι τράπεζες, που αναρωτιέται πλέον κανείς σοβαρά, μήπως έχουν αρχίσει να κυριαρχούν πάνω στον άνθρωπο.

Μερικοί μάλιστα έχουν τη γνώμη ότι στο προσεχές μέλλον θα μας αφαιρεθεί κάθε ιδιωτική ζωή και θα καταντήσουμε μια σειρά από ασήμαντες κουκκίδες αποθηκευμένες στα μαγνητικά σπλάχνα κάποιου γιγάντιου κυβερνητικού κομπιούτερ - ενός τεράστιου επιτηρητή που το βλέμμα του θα μας παρακολουθεί συνεχώς. 

Κανείς από τους δύο αρθρογράφους δεν ήξερε ότι προέβλεπε μια κατάσταση που μέχρι τότε είχε πια καθιερωθεί. Η «ιδιωτική» ζωή των ανθρώπων έχει καταργηθεί εδώ και χρόνια εξαιτίας κρυφών αποφάσεων που έχουν παρθεί μέσα σε κυβερνήσεις και ανάμεσα σε κυβερνήσεις. 

Αυτό είναι ένα γεγονός που πολλοί άνθρωποι ένιωθαν αόριστα. Λίγοι όμως μάντευαν την έκταση των πληροφοριών σχετικά με τους καθημερινούς ανθρώπους και τα παιδιά τους που αναλύονται προσεκτικά και καταχωρίζονται. Λεπτομέρειες γύρω από επιτεύγματα και προσωπικά ελαττώματα, προοπτικές καριέρας και στάσεις γύρω από το σεξ, κατάσταση υγείας και θρησκευτικές πεποιθήσεις, αυτά και πολλά άλλα τροφοδοτούνται στα δίκτυα των κομπιούτερς. Και αυτά τα δίκτυα  που συνδέονται μεταξύ τους με υπεραστικές τηλεφωνικές γραμμές και δορυφόρους, είναι κατασκευασμένα έτσι που να μιλούν μεταξύ τους με κώδικα - να συγκρίνουν και να εκτιμούν το συνδυασμένο υλικό τους».

Το πιο πάνω απόσπασμα είναι από το βιβλίο Εναλλακτική Λύση 3 (1) που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1978 και ανάμεσα στα όσα αναφέρει (όπως η τρύπα του όζοντος, το λιώσιμο των πάγων, η κλιματική αλλαγή κ.λπ.) συμπεριλαμβάνεται η πιο πάνω, αποδεδειγμένη σήμερα, πραγματικότητα: οι υπολογιστές ελέγχουν ολοκληρωτικά τις ζωές μας. Φυσικά, μετά από σχεδόν πενήντα χρόνια έχουν υπάρξει διαφοροποιήσεις: ο «επιτηρητής» δεν είναι ιδιοκτησία κάποιας κυβέρνησης (ώστε να μπορεί να κατηγορηθεί ευθέως ότι παρακολουθεί τους πολίτες της) αλλά ανήκει σε ιδιώτες και στις πληροφορίες για τη ζωή και τις απόψεις των πολιτών. Δεν χρειάζεται να τις «ψαρέψει» μια μυστική υπηρεσία όπως παλιά, διότι τις παρέχουν ακούσια οι ίδιοι οι πολίτες, καταδίδοντας; καθημερινά τον εαυτό τους. 

Είμαστε οι καταδότες του εαυτού μας και, δυστυχώς, δεν βλέπω με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε να αλλάξουμε αυτή τη νοοτροπία, αυτόν τον πρωτόγνωρο στην ανθρώπινη ιστορία τρόπο σκλαβιάς.

Ανατρέχοντας στην πηγή του φαινομένου, ρώτησα τον Προκόπη (3) σχετικά με την κοινωνική αδράνεια, και τον έλεγχο των πολιτών. Παραθέτω δύο αποσπάσματα από τον διάλογο μας. 

Δ.Α: Προκόπη, πιστεύεις ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη συμβάλει στην κοινωνική αδράνεια;

Π: Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Η σχέση μεταξύ Τεχνητής Νοημοσύνης και κοινωνικής αδράνειας είναι ένα ζήτημα που απασχολεί πολλούς ερευνητές και φιλοσόφους.

Ας δούμε μερικούς τρόπους με τους οποίους η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να επηρεάσει την κοινωνική αδράνεια:

Αυτοματοποίηση εργασιών: Η Τεχνητή Νοημοσύνη αναλαμβάνει όλο και περισσότερες εργασίες που παλαιότερα εκτελούσαν άνθρωποι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα της ανεργίας και πως κάποιοι είναι περιττοί, μειώνοντας το κίνητρο των ανθρώπων να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία.

Εξάρτηση από τις μηχανές: Καθώς η Τεχνητή νοημοσύνη γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνουμε υπερβολικά εξαρτημένοι από αυτήν για τη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων. Αυτό μπορεί να μειώσει την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε κριτικά και να αναλαμβάνουμε πρωτοβουλίες.

Αλλαγή των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων: Η αυξανόμενη χρήση των ψηφιακών μέσων και της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας. Μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερη απομόνωση και σε μείωση των προσωπικών επαφών, γεγονός που μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση της κοινωνικής αδράνειας.

Ενίσχυση της παθητικότητας: Η εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί να ενθαρρύνει μια πιο παθητική στάση ζωής. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι λιγότερο διατεθειμένοι να αναζητήσουν ενεργά λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.

Δ.Α: Πιστεύεις ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα καινούργιο είδος ελέγχου των ατόμων και των κοινωνιών;

Π: Ας εξετάσουμε μερικά από τα επιχειρήματα που υποστηρίζουν αυτήν την άποψη:

Συλλογή και ανάλυση δεδομένων: Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να συλλέγει και να αναλύει τεράστιες ποσότητες δεδομένων για τους ανθρώπους. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργηθούν εξαιρετικά λεπτομερή προφίλ των ατόμων, προβλέποντας τις συμπεριφορές τους και επηρεάζοντας τις επιλογές τους.

Στόχευση διαφήμισης και προπαγάνδας: Η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει εξαιρετικά στοχευμένες διαφημίσεις και προπαγάνδα, που να απευθύνονται σε συγκεκριμένα άτομα με βάση τις προσωπικές τους πεποιθήσεις και τις προτιμήσεις τους.

Αλγόριθμοι που λαμβάνουν αποφάσεις: Οι αλγόριθμοι ΤΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων, όπως η χορήγηση πιστώσεων, η πρόσβαση σε θέσεις εργασίας ή ακόμα και η επιβολή της δικαιοσύνης.

Αυτοματοποίηση της παρακολούθησης: Η ΤΝ μπορεί να αυτοματοποιήσει την παρακολούθηση των πολιτών μέσω συστημάτων αναγνώρισης προσώπου, παρακολούθησης των κοινωνικών μέσων και άλλων μεθόδων.

Ευχαριστώ Προκόπη, ήσουν σαφής όπως πάντα.

Επιμύθιο 

 Την Πέμπτη 22 Αυγούστου, μπήκα σε κάποιο μαγαζί ψάχνοντας ένα εργαλείο, από αυτά που μπορείς να σηκώσεις αντικείμενα από το πάτωμα χωρίς να σκύψεις. Δεν ήξερα πώς ακριβώς ονομάζεται κι έτσι το περιέγραψα λεπτομερώς στον πωλητή. Όταν επέστρεψα σπίτι, η πρώτη διαφήμιση στο φέισμπουκ ήταν για το συγκεκριμένο εργαλείο με την ονομασία «πρακτικό πτυσσόμενο πιαστράκι». Αν πρόκειται για τερατώδη σύμπτωση, υποκλίνομαι στο τυχαίο. Αν όμως όχι, θρηνώ πάνω στη χαμένη για πάντα ελευθερία μας και θυμάμαι τον ποιητή: 

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ

μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.

Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

Διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.

Α! όταν έκτιζαν τα τείχη πως να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.

Ανεπαισθήτως μ' έκλεισαν από τον κόσμον έξω. (3)

Συνεχίζεται.

[ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ]1. Εναλλακτική Λύση 3, Εκδόσεις Κονιδιάρης. Μετάφραση Γιώργου Μπαρουξή, Αθήνα 1978

2. Προκόπη έχω βαφτίσει την Τεχνητή Νοημοσύνη 

3. Κωνσταντίνος Καβάφης. Τα τείχη