Γράφει η Μερόπη Μωυσέως

Μια όμορφη χώρα που τώρα γεννά τον φόβο, αλλά και τη διαρκή αγάπη για το κάλλος και το πνεύμα. Οι απίστευτες περιπέτειες του πολιτισμού στο Αφγανιστάν και ο άλλος Βενιζέλος.

Με τον Ομάρ Σουλτάν, υφυπουργό Πολιτισμού του Αφγανιστάν μέχρι το 2012, συναντηθήκαμε στο πλαίσιο μιας συζήτησης στρογγυλής τραπέζης με θέμα το παράνομο εμπόριο έργων τέχνης και τους τρόπους επαναπατρισμού τους.

Η συζήτηση ήταν μια διοργάνωση του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Walk of Truth, με έδρα τη Χάγη και ιδρύτρια την Αμμοχωστιανή Τασούλα Χατζητοφή, μια γυναίκα που εδώ και πολλά χρόνια δίνει προσωπικούς αγώνες για την επανάκτηση των λεηλατημένων θησαυρών της Κύπρου.

Το συνέδριο έγινε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και εκεί συζητήθηκαν μεταξύ άλλων τα παραδείγματα της Κύπρου και του Αφγανιστάν ως δύο χωρών των οποίων η πολιτιστική κληρονομιά λεηλατήθηκε σε καιρό πολέμου.

Στο περιθώριο των εργασιών της συζήτησης, ο Ομάρ Σουλτάν μίλησε στον «Π» για τον πολιτισμό του Αφγανιστάν και τις έντονες επιδράσεις του από την ελληνιστική περίοδο, αλλά και για τον Ευάγγελο Βενιζέλο, πολύ καλό του φίλο στη διάρκεια των φοιτητικών τους χρόνων, ο οποίος ως από μηχανής θεός έσωσε εκατοντάδες αφγανικές αρχαιότητες στη διάρκεια του πολέμου!

Μεγαλέξανδρος και Βούδες

Ο Ομάρ Σουλτάν μιλά άπταιστα ελληνικά. Σπούδασε κλασική αρχαιολογία στην Ελλάδα, αγάπησε τη χώρα και την επισκέπτεται τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο.

«Είχα καλούς βαθμούς. Έδωσα εξετάσεις και μπήκα στη σχολή ιατρικής στην Καμπούλ. Στον δεύτερο χρόνο, όταν χρειάστηκε να κόψω πτώματα, είπα ‘αυτό το πράγμα δεν είναι για μένα’. Και έφυγα. Η Ελλάδα ήταν πάντα στα όνειρά μου. Και όταν μου δόθηκε η ευκαιρία να σπουδάσω εκεί, την άρπαξα».

Σύμφωνα με τον ίδιο, «η επίδραση του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν καταλυτική στην κουλτούρα της χώρας», ακριβώς γιατί ο πολιτισμός του Αφγανιστάν είναι βαθιά επηρεασμένος από την ελληνιστική περίοδο.

Στην παρουσίασή του στη Χάγη, με θέμα την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του Αφγανιστάν, ο κ. Σουλτάν μίλησε για τους βομβαρδισμένους Βούδες στην κοιλάδα του Μπαμιγιάν, αλλά και για το λεηλατημένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καμπούλ.

«Μέχρι το 1987, το Μουσείο φιλοξενούσε έως και 10.000 αρχαία αντικείμενα, προερχόμενα στην πλειοψηφία τους από την Ελληνιστική εποχή», σημειώνει.

Γι’ αυτό και στην τέχνη του Αφγανιστάν θα βρείτε τον... Ηρακλή ως προστάτη του Βούδα, αλλά και τον Μέγα Αλέξανδρο στα νομίσματα της χώρας.

Πριν και μετά: Τα αγάλματα του Βούδα στην κοιλάδα του Μπαμιγιάν έστεκαν λαξευμένα στους βράχους για 1.500 χρόνια. Μοναδικά στο είδος τους, τα αγάλματα ήταν τα μεγαλύτερα παγκοσμίως -53 και 35 μέτρα- που αναπαρίσταναν τον Βούδα ιστάμενο. Τον Μάρτιο του 2001, οι Ταλιμπάν αποφάσισαν πως τα αγάλματα είναι «είδωλα» και τα ανατίναξαν με δυναμίτη.

Προστάτης αρχαιοτήτων

Ο Ομάρ Σουλτάν είναι ένας από τους πολύ ενεργούς ανθρώπους, οι οποίοι τρέχουν κυριολεκτικά να προστατέψουν την πολιτιστική κληρονομιά του Αφγανιστάν.

Με τις συντονισμένες προσπάθειες του ιδίου αλλά και ενός άλλου «μέγα» προστάτη των αρχαιοτήτων της χώρας, του διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Ομάρα Καν Μασούντι, το Αφγανιστάν κατάφερε να ανακτήσει 10.000 αντικείμενα τα οποία κλάπηκαν κατά τη μακρά περίοδο του εμφυλίου πολέμου στη χώρα.

Απ’ αυτά, τα 843 προήλθαν από τη Μεγάλη Βρετανία, χώρα η οποία ως γνωστόν διατηρεί μια πολύ αυστηρή νομοθεσία στο θέμα του επαναπατρισμού αρχαιοτήτων (δες μάρμαρα του Παρθενώνα).

Ο επαναπατρισμός του εντυπωσιακού αριθμού αντικειμένων ήταν το αποτέλεσμα συνδυασμένης σκληρής δουλειάς και επιμονής σε πολλά σημεία του κόσμου.

Ο κ. Σουλτάν θεωρεί πως βοήθησε και το κλίμα της περιόδου: «Ποιος θα ήθελε να κρατήσει αρχαιότητες προερχόμενες από μια λεηλατημένη χώρα;», σημειώνει.

Ωστόσο, το κλίμα που ευνόησε την επιστροφή των αφγανικών αρχαιοτήτων δημιουργήθηκε εν μέρει και από τους ίδιους τους Αφγανούς, οι οποίοι αντέδρασαν πολύ γρήγορα, ευαισθητοποιώντας ολόκληρο τον κόσμο για τις λεηλασίες στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς τους χώρους.

Αν επιχειρήσουμε μια σύγκριση με το παράδειγμα της Κύπρου, το Αφγανιστάν αφήνει απόλυτα εκτεθειμένη τη δική μας πλευρά, καθώς η Κυπριακή Δημοκρατία προσπαθεί εδώ και 40 χρόνια να ανακτήσει τους θησαυρούς της, στην πλήρη απουσία επίσημης πολιτικής δράσης, παρά μόνο με την ιδιωτική πρωτοβουλία της Τασούλας Χατζητοφή.

Με τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων και την μερική αποκατάσταση του Μουσείου, η κληρονομιά του Αφγανιστάν εκτίθεται σε μια μόνιμη συλλογή, την οποία επισκέπτονται περί τους 400 Αφγανούς κάθε μέρα. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ AP/Ahmad Jamshid

Ο φίλος Βενιζέλος

Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα (1992-1996), το 70% του Αρχαιολογικού Μουσείου της Καμπούλ είχε λεηλατηθεί από τους Ταλιμπάν. «Έκλεψαν μέχρι και τα σύρματα!», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ομάρ Σουλτάν.

Γνωρίζοντας προσωπικά τον Ευάγγελο Βενιζέλο, με τον οποίο τους συνέδεε στενή φιλία στα φοιτητικά τους χρόνια, ο Ομάρ Σουλτάν κατέφυγε στους πολιτιστικά ευαίσθητους Έλληνες για βοήθεια.

Τότε ο Βενιζέλος ήταν υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας (σ.σ. διένυε την πρώτη θητεία του ως υπουργός Πολιτισμού το 1996-1999).

Ο Βενιζέλος πλήρωσε 700 χιλιάδες ευρώ για να «αγοράσει» πολλά από τα εκθέματα του μουσείου. Τα μετέφερε με πάσα μυστικότητα στην πρεσβεία της Ελλάδας στο Ισλαμαμπάντ και εκεί παρέμειναν μέχρι το τέλος της εμφύλιας διαμάχης. Έπειτα, τα εκθέματα επιστράφηκαν στον λαό του Αφγανιστάν.

Ως από μηχανής θεός, ο Βενιζέλος εμφανίστηκε ξανά προς διάσωση του αφγανικού πολιτισμού το 2002, εγκρίνοντας το ποσό των 750 χιλιάδων ευρώ για την ανοικοδόμηση του ολοκληρωτικά κατεστραμμένου Μουσείου της Καμπούλ. Στην εργασία ανοικοδόμησης συνέβαλαν επίσης η Αγγλία, η Γαλλία, η Ολλανδία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ.

Η θέση υφυπουργού

Από το 1996 μέχρι και το 2001 οι Ταλιμπάν και η Αλ Κάιντα εξελίχθηκαν σε κράτος εν κράτει στο Αφγανιστάν.

Στόχος τους ήταν η εξαφάνιση του Ενωτικού Μετώπου, με επικεφαλής τον δημοκράτη Αχμάντ Σαχ Μασούντ. Στις περιοχές όπου ο Μασούντ εξακολουθούσε να έχει κάποια κυριότητα δημιούργησε δημοκρατικά ιδρύματα και υπέγραψε τη Διακήρυξη για τα δικαιώματα των γυναικών.

Νωρίς το 2001, ο Μασούντ έδωσε μια ομιλία ενώπιον της ολομέλειας του Ευρωκοινοβουλίου στις Βρυξέλλες. Εκεί ζήτησε ανθρωπιστική βοήθεια από τη διεθνή κοινότητα, σημειώνοντας ότι «οι Ταλιμπάν και η Αλ Κάιντα εισήγαγαν μια πολύ λανθασμένη προσέγγιση του ισλαμισμού» και πως χωρίς την υποστήριξη του Πακιστάν και του Μπιν Λάντεν οι Ταλιμπάν δεν θα ήταν σε θέση να διατηρήσουν τη στρατιωτική τους εκστρατεία ούτε για έναν χρόνο.

Κατά την επίσκεψή του στην Ευρώπη, προειδοποίησε και για πληροφορίες που συνέλεξε για μια μεγάλης κλίμακας επίθεση σε αμερικανικό έδαφος.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 2001 ο Αχμάντ Σαχ Μασούντ δολοφονήθηκε από δύο Άραβες βομβιστές αυτοκτονίας στο Αφγανιστάν.

Δύο μέρες μετά, τρεις χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στους δίδυμους πύργους.

Εκείνο το διάστημα ο Ομάρ Σουλτάν ήταν στην Αμερική. Είχε πάει μετά τις σπουδές του στην Ελλάδα για να συνεχίσει τις σπουδές του. Πήρε το πτυχίο του πολιτικού μηχανικού («έπρεπε να κάνω κάτι που να μας δίνει τροφή στο σπίτι») και εργάστηκε στον εθνικό σιδηρόδρομο στη Βόρεια Καρολίνα.

Το 2002, η κυβέρνηση του Αφγανιστάν τού έστειλε επιστολή συμπαράστασης, ζητώντας τη βοήθειά του στα θέματα πολιτισμού.

Έτσι, ο καθηγητής επέστρεψε στη χώρα του και ανέλαβε την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του Αφγανιστάν ως υφυπουργός στο υπουργείο Πολιτισμού της χώρας.

«Είχαμε όλοι ελπίδες, αλλά δεν πήραμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε τη διεθνή βοήθεια για το καλό του Αφγανιστάν», σημειώνει ο καθηγητής.

«Έγιναν λάθη και από τις δύο πλευρές», αναφέρει, εννοώντας τόσο την κυβέρνηση όσο και τις ξένες δυνάμεις.

«Ήμουν τόσο αισιόδοξος… αλλά είχα λάθος. Το Αφγανιστάν για μένα είναι ένα νεκρό σώμα από το οποίο όλοι θέλουν να αρπάξουν τα πράγματά του. Και ο καθένας κοιτάζει το συμφέρον του».

Παραμένει η ελπίδα

Ρωτάω πώς ήταν το Αφγανιστάν πριν τον εμφύλιο. Ο καθηγητής με τοποθετεί στο 1978, πριν την εισβολή των Σοβιετικών.

«Τότε ήταν πραγματικά διαφορετική η χώρα. Από άποψη πολιτικής, παιδείας, κυβέρνησης. Ο τουρισμός ήταν η δεύτερη πηγή εισοδήματος. Σήμερα, είναι μια χώρα που γεννά τον φόβο. Δεν μπορώ να βγω έξω από το σπίτι μου και να οδηγήσω κάποια χιλιόμετρα, χωρίς να γνωρίζω πως υπάρχει η πιθανότητα να μην επιστρέψω ποτέ. Αλλά πρέπει να έχουμε ελπίδα, διαφορετικά γιατί να ζούμε;».

Ο καθηγητής ελπίζει πως στις επόμενες εκλογές στη χώρα, τον Απρίλιο του 2014, η διαδικασία θα είναι «καθαρή».

«Ο κόσμος δεν αντέχει άλλο. Με όπλο την παιδεία, το Αφγανιστάν θα ορθοποδήσει ξανά. Αλλά προϋποτίθεται η ειρήνη, διαφορετικά δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Ο αφγανικός λαός έχει κουραστεί με τους πολέμους. Πάνε τώρα 40 χρόνια που η χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Ο λαός θέλει μια καλύτερη ζωή. Πιστεύω έντονα ότι η νέα γενιά, που διαθέτει μόρφωση, θα αλλάξει το πρόσωπο του Αφγανιστάν. Κι αν εξαρτιόταν από τον αφγανικό λαό, οι Ταλιμπάν θα ήταν πια παρελθόν».

ΑΡΧΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ©AP/Ahmad Jamshid

ΠΑΡΑΘΥΡΟ | ΠΟΛΙΤΗΣ