Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως

 Η Ίβα Ραντιβόγιεβιτς παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ Evaporating Borders και μας φέρνει αντιμέτωπους με τον κακό εαυτό μας.

«Μια μέρα, νωρίς τον Ιούλιο, 65 μετανάστες πιάστηκαν να επιπλέουν στην Αδριατική Θάλασσα, στην ακτή της Κροατίας. Στριμωγμένοι πάνω σε μια βάρκα, χωρίς βενζίνη, τους ενδιέφερε απλά να βρεθούν σε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λίγο πιο νότια, στα τέλη του Αυγούστου, μια βάρκα ταξιδεύει με τέσσερις άντρες, μια γυναίκα και δύο παιδιά από τη Συρία στη βόρεια ακτή της Κύπρου. Κανένας δεν επέζησε. Θέλω να σου πω για αυτό το μέρος. Αυτό το νησί κάτω από τον ήλιο. Το νησί της Κύπρου».

Μ’ αυτό τον τρόπο ξεκινά την αφήγηση στο ντοκιμαντέρ της η Ίβα Ραντιβόγιεβιτς. Η νεαρή σκηνοθέτιδα κατάγεται από τη Γιουγκοσλαβία, μια χώρα που δεν υπάρχει πια, παρά μόνο στα βιβλία και στις ταινίες. Η οικογένειά της μετανάστευσε στην Κύπρο εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας στη χώρα όταν η ίδια ήταν 12 ετών. Έπειτα εγκαταστάθηκε στην Νέα Υόρκη για να κυνηγήσει τα όνειρά της. Οι γονείς της εξακολουθούν να ζουν στην Κύπρο.

Στη δουλειά της, την Ίβα απασχολούν θέματα μετανάστευσης και ταυτοτήτων.

Πριν από λίγο καιρό ολοκλήρωσε στην Κύπρο το ντοκιμαντέρ Evaporating Borders, το οποίο επιλέχθηκε και προβλήθηκε στα τέλη Ιανουαρίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ.

«Μεγαλώνοντας στην Κύπρο, προσεγγίζω το ντοκιμαντέρ μου ως μια προσωπική εξερεύνηση του τι σημαίνει η ύπαρξή σου να είναι ‘υβριδική’ και η αναζήτηση μιας ταυτότητας συνεχής», αναφέρει η ίδια.

Στην οθόνη ακούμε την ιστορία ενός ακτιβιστή σε εξορία από το Ιράκ, η αίτηση ασυλίας του οποίου απορρίπτεται μέσα σε μόλις 15 λεπτά. Παρακολουθούμε τους νεοναζί φονταμενταλιστές καθώς βγαίνουν στους δρόμους για να επιτεθούν σε μουσουλμάνους μετανάστες. Κοιτάζουμε πλάνα από την αντιφασιστική διαδήλωση που πραγματοποίησαν ακαδημαϊκοί και ακτιβιστές στη Φανερωμένη, για να αντικρούσουν την πορεία του ΕΛΑΜ. Στο μεταξύ, 195 μετανάστες πνίγονται στη Μεσόγειο...

Το ντοκιμαντέρ της Ίβα Ραντιβόγιεβιτς προκαλεί την ατομική αφήγηση και προτείνει το ψάξιμο για ευρύτερες, αρμονικές σχέσεις με τους διπλανούς μας. Μας προσκαλεί, δε, να αφήσουμε στην άκρη τις προκαταλήψεις και τον πολιτιστικό/φυλετικό ή άλλο χρωματισμό στον τρόπο με τον οποίο συναλλασσόμαστε με τους ανθρώπους και το περιβάλλον γύρω μας.

Το Evaporating Borders ενδέχεται να προβληθεί στο πλαίσιο του φεστιβάλ Κινηματογραφικές Μέρες Κύπρος 2014 τον ερχόμενο Απρίλη. Μέχρι τότε, η ίδια μιλά στο «Π» για το ντοκιμαντέρ της και για την υποδοχή που είχε στο Ρότερνταμ.

Τι σημαίνει για σας το να μην ανήκετε σε μια χώρα;
Είναι μια άβολη ύπαρξη, να νιώθεις πως υπάρχει η δυνατότητα να εκδιωχθείς από το «σπίτι» σου ανά πάσα στιγμή, πως το σπίτι σου μπορεί να μην είναι δικό σου την επόμενη μέρα..., πως τα δικαιώματά σου δεν είναι ίδια με τα δικαιώματα των άλλων, πως οι νόμοι δεν ισχύουν για σένα με τον τρόπο που ισχύουν για όλους. Επικρατεί μια συνεχής «φαγούρα», μια δυσφορία, που με τη σειρά της δημιουργεί την ατέρμονη αναζήτηση ενός τόπου για να ανήκεις, κάπου για να νιώθεις ασφαλής. [Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει μόνο για τους εκτοπισμένους, αλλά και για τις μειονότητες, για τα άτομα της κοινότητας των ΛΟΑΔ και άλλες ομάδες που έχουν για οποιονδήποτε λόγο περιθωριοποιηθεί].
Την ίδια στιγμή, το να μην έχεις συγκεκριμένους δεσμούς με έναν τόπο, έθνος ή κουλτούρα μπορεί να είναι απελευθερωτικό, με την έννοια ότι προσαρμόζεσαι πιο εύκολα, είσαι πιο θετικός και ανοιχτός σε πολλαπλές εμπειρίες. Δεν είναι, όμως, μια εύκολη ύπαρξη. Προσωπικά, βρήκα τον ασφαλή μου χώρο στη Νέα Υόρκη.

Πώς προσεγγίσατε τις ιστορίες που αφηγείστε στο ντοκιμαντέρ σας; Γνωρίζατε εκ των προτέρων κάποιους ανθρώπους;
Η διαδικασία δημιουργίας του ντοκιμαντέρ ήταν οργανική. Ο Λέανδρος [Σαββίδης, συμπαραγωγός του ντοκιμαντέρ μαζί με τον Landon Van Soest] κι εγώ ανακαλύψαμε ανθρώπους και ιστορίες καθώς ταξιδεύαμε στο νησί, γνωρίζοντας και μιλώντας με διαφορετικούς ανθρώπους. Είχαμε τα αφτιά και τα μάτια μας ανοιχτά. Συχνά έπαιρνα το υπεραστικό λεωφορείο, το οποίο χρησιμοποιούν κυρίως μετανάστες. Κάθε μέρα γνώριζα και κάποιον που είχε μια ιστορία να μοιραστεί. Πολλοί ήταν ανοιχτοί και πανέτοιμοι να μοιραστούν τις ιστορίες τους, άλλοι ήταν πιο προσεχτικοί και ζητούσαν να μην φαίνεται το πρόσωπό τους στην κάμερα.

Υπάρχει ξεκάθαρα ενσωματωμένος και δομημένος στην κυπριακή κοινωνία ο ρατσισμός;
Οι περισσότερες κοινωνίες είναι δομημένες με διακρίσεις, είτε πρόκειται για φυλετικές, ταξικές ή έμφυλες διακρίσεις. Το ντοκιμαντέρ χρησιμοποιεί την Κύπρο ως ένα παράδειγμα για να απευθύνει τα μεγάλα προβλήματα που επικρατούν και διαδίδονται σήμερα σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, των ΗΠΑ περιλαμβανομένων. Αν, λοιπόν, θέσουμε το ερώτημα κατά πόσο η κοινωνία της Κύπρου περιλαμβάνει ξεκάθαρα το στοιχείο του ρατσισμού, η απάντηση μπορεί να δοθεί με μια δεύτερη ερώτηση: Ποια είναι η θέση των γυναικών από τις Φιλιππίνες στην κυπριακή κοινωνία; Πώς αντιπροσωπεύονται στα μέσα ενημέρωσης ή σε άλλους φορείς;

Πώς εισέπραξε το κοινό του φεστιβάλ του Ρότερνταμ το ντοκιμαντέρ;
Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε σε μια γεμάτη αίθουσα την πρώτη νύχτα προβολής. Εκείνην αλλά και τις υπόλοιπες μέρες ακολούθησαν πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις, τις οποίες οφείλουμε να έχουμε συνέχεια. Στο κοινό περιλαμβάνονταν και Κύπριοι, που αντέδρασαν συναισθηματικά και θετικά. Είμαι ενθουσιασμένη με τις πιθανές συζητήσεις που μπορεί να πυροδοτήσει η ταινία.

Ποιο είναι το μήνυμα που θα θέλατε να εισπράξουν οι θεατές;
Η ταινία είναι διερευνητική και αντανακλαστική. Δεν δακτυλοδείχνει ούτε ρίχνει το φταίξιμο σε κανέναν. Θέτει ερωτήματα. Προτείνει πως είμαστε όλοι [του εαυτού μου περιλαμβανομένου] ένοχοι για διακρίσεις κάθε είδους και ζητά από τον θεατή να αναγνωρίσει τις απόψεις και τις δράσεις του, να προβληματιστεί, να τις αμφισβητήσει και ίσως να δει τα πράγματα με άλλο μάτι.
Θεωρείτε ότι καθώς η οικονομική κρίση βαθαίνει, το ντοκιμαντέρ θα είναι και πιο ακριβές, αλλά ίσως και χρήσιμο σαν μια πλατφόρμα αμφισβήτησης των υπαρχόντων χαρακτηριστικών διάκρισης, μισαλλοδοξίας και προκατάληψης;

Είναι δύσκολο να μετρηθούν οι συνέπειες που μπορεί να έχει μια ταινία. Φυσικά, θα ήταν ιδανικό εάν το ντοκιμαντέρ είχε χρήση ως μια τέτοια πλατφόρμα [ως ένα εργαλείο για να αντιμετωπίσουμε τη διάκριση, τη μισαλλοδοξία, την προκατάληψη]. Όμως, αν ακόμη και ένας μόνο άνθρωπος βρεθεί στη θέση να αξιολογήσει τον εαυτό του, και ως εκ τούτου έχει μια εμπειρία μετατόπισης, τότε αυτό και μόνο καθιστά την ταινία επιτυχημένη.