Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η Τάλα απαντά στους βενετικούς καταλόγους που έχουν διασωθεί με τα χωριά της Κύπρου καθώς και στην απογραφή των φραγκοματών σε κάθε χωριό, που είχε πραγματοποιήσει η βενετική διοίκηση κατά το έτος 1565. Τότε, η Τάλα είχε 196 κατοίκους, ελεύθερους καλλιεργητές

Στην Ελένη Προκοπίου

Προς τα βόρεια της πόλης Πάφου και σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκεται το χωριό Τάλα, το οποίο γειτνιάζει με την ιερά μονή του Αγίου Νεοφύτου. Οι βενετικές πηγές αλλά και μια διαθήκη έρχονται να ρίξουν φως στην ιστορία αυτού του χωριού της Πάφου, για το οποίο δε γνωρίζαμε έως τώρα στοιχεία για τη συγκεκριμένη εποχή. Το χωριό αυτό, κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας, είχε σχετιστεί με δύο σημαντικές κυπριακές οικογένειες, αυτήν των Φλάτρων και αυτήν των D'Avila αφού, μέλη και των δύο οικογενειών υπήρξαν φεουδάρχες της Τάλας.

Η Τάλα απαντά στους βενετικούς καταλόγους που έχουν διασωθεί με τα χωριά της Κύπρου καθώς και στην απογραφή των φραγκοματών σε κάθε χωριό, που είχε πραγματοποιήσει η βενετική διοίκηση κατά το έτος 1565. Τότε, σύμφωνα με την εν λόγω απογραφή, η Τάλα είχε 196 κατοίκους, ελεύθερους καλλιεργητές.

Η Τάλα σε μια πηγή του 1523

Ανάμεσα στα ελάχιστα μνημεία της κυπριακής διαλέκτου που ανάγονται στη βενετοκρατία, οφείλουμε, αν και δυστυχώς δεν προσέχθηκε από τους μελετητές, να σημειώσουμε και μια διαθήκη ενός Κύπριου φεουδάρχη του έτους 1523. Πρόκειται για τη διαθήκη του Φίλιππου Φλάτρου, που, όπως ο ίδιος μας πληροφορεί, ο πατέρας του ονομαζόταν Λοΐζος. Τα στοιχεία αυτά μας επιτρέπουν να ταυτίσουμε τον Λοΐζο Φλάτρο με τον ομώνυμό του, γραμματέα και νοτάριο (scribarius et notarius) στη λατινική επισκοπή της Πάφου. "Ο τρισεντιμότατος και ευγενής άρχων ο μησέρ Φίλιππος Φλάτρος, υιός του μακαρίτου μησέρ Λογίζου Φλάτρου" αν και ασθενής, "είχε αθόλωτον τον νουν και τας φρένας αυτού σώας" και, έτσι, στις 5 Μαΐου του έτους 1523 υπαγόρευσε τη διαθήκη του "έμπροσθεν του πούπλικου (δημοσίου) νοταρίου". Ας σημειωθεί ότι μεταξύ άλλων ο Φίλιππος είχε ακυρώσει τη διαθήκη που συνέταξε προηγουμένως, στις 19 Φεβρουαρίου 1516.

Ο διαθέτης αναφέρεται στους δυο γιους του, τον πρωτότοκο Λογίζο και τον Φλώριο, και κάνει μνεία στο φέουδό του, το χωριό Τάλα, για το οποίο σημειώνει τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία.

"Το χωρίον μου, την Τάλα, εις την ενορίαν της Πάνφου, καθώς και εις το αυτό χωρίον έχω πογέριν (δικαίωμα, εξουσία), πουλήσω το, χαρίσω το, καθώς έχω το προβλίτζιν (προνόμιο) του". Το φέουδό του αυτό, το χωριό Τάλα, το κληροδοτούσε στον γιο του Λογίζο μετά τον θάνατό του. Σε περίπτωση, όμως, που ο γιος του δεν αποκτούσε παιδί, μετά τον θάνατό του, "την αποβίωσίν του", όπως γράφει, τότε, "να κατιβαίνει μοναύτα το αυτό χωρίον, η Τάλα, εις τα Ιεροσόλυμα, εις τον Άγιον Τάφον του κυρίου ημών Ιησού Χριστού και Θεού ημών, εις το όρδινον (δόγμα) των Ρωμαίων, να ξοδιάζονται τα εισοδήματα του αυτού χωρίου εις δόξαν του Πανάγαθου Θεού ημών...". Έδινε εντολή, επίσης, ότι ενόσω ζούσε ο γιος του Λογίζος να έχει την Τάλαν με όλες της τες ιουριδιστζίους (νόμιμα δικαιώματα) και απαρτινάδες (εξαρτώμενα) -χωρίον, νερά, νομές και ωραία πλατεία- όπως το είχε ο ίδιος με πάσαν δικαίωμα...". Όμως, τόσο ο Λογίζος όσο και ο Φλώριος όριζε να μην έχουν ποτέ πογέριν, ουδί λιπερτάδαν (δικαίωμα) καμμίαν αφορμήν ή να πουλήσουν ή να χαρίσουν ή να εκμισθώσουν την Τάλα.

Αναφορά γίνεται και στον σκλάβο του φεουδάρχη, τον Δούκα του Μαστή από την Βάσα Κοιλανίου, τον οποίο, όπως σημειώνει ο Φίλιππος Φλάτρος, τον είχε αγοράσει από τον Τζουάν Δελαμωραίαν, γεγονός που τεκμηριωνόταν με το έγγραφο της αγοραπωλησίας, που είχε στα χέρια του, το οποίο αναφέρει ως "προβλίτζιν της αγοράς". Προφανώς, ο μακαρίτης Τζουάν Δελαμωραίας πρέπει να σχετίζεται οπωσδήποτε με τον ομογάλακτο αδελφό της βασίλισσας Ελένης Παλαιολογίνας, τον τσαμπερλάνο (αρχιθαλαμηπόλο) Θουμά ή Θωμά, όπως απαντά στον Γεώργιο Βουστρώνιο, και τον οποίο στον Φλώριο Βουστρώνιο τον συναντούμε ως Thoma della Morea. Στην ίδια την κατοικία του φεουδάρχη ζει και τον υπηρετεί ένα νέο άτομο, το οποίο χαρακτηρίζεται στη διαθήκη του ως κόπελος. "Τον κόπελόν μου (υπηρέτης, ψυχογιός), τον έχω στο σπίτι ωνοματισμένον Καρτζαρά", και ήταν δηλωμένος με το όνομα Φίλιππος Τζώρτζη του Νικόλαου Βρεμένου, από το χωριό Στεφάνη της Πάφου. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι το χωριό Στεφάνη, το οποίο γειτνίαζε με την Τάλα, αναφέρεται στις πηγές από το 1460 έως το 1636 και εγκαταλείφθηκε πριν από το 1825. Ο Φίλιππος Φλάτρος, μετά τον θάνατό του όριζε ο υπηρέτης του αυτός να ελευθερωθεί από τη δουλοπαροικία. "...θέλω δίχως καμμίαν διαφοράν να πηγένη ελεύθερος, παντολεύθερος, τέκνα τέκνων αυτού, ως εκ φύσεως γεγεννημένος ελεύθερος".

Τον σκλάβο αυτό έδινε εντολή μετά την απελευθέρωσή του να τον αντικαταστήσει ένας άλλος σκλάβος, γιος του υπηρέτη του Δούκα του Μαστή, ονομαζόμενος Φλούρης. Ο διαθέτης, ακόμη, όριζε ο γιος του Φλώριος να έχει στην υπηρεσία του ένα κοπέλι και μια κοπέλα, παιδιά και αυτά του σκλάβου του Δούκα του Μαστή.

Από μία άλλη πηγή του 1543 μάς γνωστοποιείται ότι η Τάλα πέρασε στην κατοχή του Παναγίου Τάφου, αφού ο γιος του Φίλιππου Φλάτρου, Λοΐζος, είχε πεθάνει χωρίς να αφήσει απογόνους. Ο Λοΐζος Φλάτρος, γιος του διαθέτη, γνωρίζουμε ότι το 1532 είχε εκμισθώσει το βαϊλάτο της Χρυσοχούς έχοντας ως εγγυητές τον αδελφό του Φλώριο και τον Bernardo Βουστρώνιο (Βustron). O Φλώριος φαίνεται να είχε αιχμαλωτιστεί το 1570 από τους Οθωμανούς και είχε απελευθερωθεί το 1584, προσπαθώντας να συγκεντρώσει χρήματα για να ελευθερώσει τη γυναίκα και τα παιδιά του. Είναι πρόδηλο ότι η πολύτιμη αυτή διαθήκη που έχουμε στη διάθεσή μας αποτελεί απλώς μια περίληψη της αυθεντικής διαθήκης. Εικάζουμε, μάλιστα, ότι είναι μάλλον απίθανο κάποιο αντίγραφο της διαθήκης να απόκειται στα βενετικά αρχεία, ώστε να υπάρχει περίπτωση να εντοπιστεί από κάποιον ερευνητή μελλοντικά.

Αντώνιος Davila

Ένα αίτημα προς το συμβούλιο των Δέκα καθώς και η σχετική απόφασή του μας γνωστοποίησαν ότι η Τάλα γύρω στο 1550 ανήκε σ' ένα μέλος της γνωστής κυπριακής οικογένειας Davila. Δεν έχουμε βέβαια καμία είδηση κάτω από ποιες συνθήκες το χωριό Τάλα πέρασε στην ιδιοκτησία του φεουδάρχη Αντωνίου Davila. Όπως έχει υποστηριχθεί στο παρελθόν -και φαίνεται ότι ευσταθεί- το όνομα του χωριού Τάλα προέρχεται κατά παραφθοράν από το όνομα Ντάβιλα/Τάβιλα (Davila). Βέβαια, οι πηγές δεν μας διαφωτίζουν εάν πριν ακόμα περάσει η Τάλα στην οικογένεια Φλάτρο και στη συνέχεια στον Πανάγιο Τάφο ανήκε στην οικογένεια Davila, για να καταλήξει και πάλι στην ίδια οικογένεια. Όμως, το ίδιο το χωριό με το όνομα Τάλα υπήρχε ήδη πριν ακόμα περάσει ως φέουδο στην ιδιοκτησία του Αντωνίου Davila. Το γεγονός αυτό μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το χωριό ανήκε και προηγουμένως στους Davila και θα τους είχε παραχωρηθεί ως φέουδο από τον βασιλιά Ιάκωβο Β΄ Lusignan. Ας σημειωθεί ότι ο Πέτρος Davila, γενάρχης της ίδιας οικογένειας, υπήρξε ένθερμος οπαδός του βασιλιά και ανάμεσα στα φέουδα που του είχε παραχωρήσει περιλαμβάνονταν επίσης και δύο άλλα χωριά της Πάφου, η Γεροσκήπου και η Τίμη.

Ο Αντώνιος Davila, ο οποίος το 1550 κατέχει ως φέουδο την Τάλα, είναι εγγονός του προαναφερθέντος Πέτρου Davila. O φεουδάρχης αυτός κατείχε κληρονομικά το αξίωμα του κοντόσταβλου της Κύπρου και είχε ως φέουδα στην Πάφο, εκτός από την Τάλα, και το χωριό Σαλαμιού. Το 1566 είχε εκλεγεί με δέκα άλλους Κύπριους φεουδάρχες μέλος του Συμβουλίου των Ένδεκα για να βοηθά τον τοποτηρητή της Κύπρου. Το όνομά του εξακολουθεί έως σήμερα να μνημονεύεται, αφού ένας από τους προμαχώνες της Λευκωσίας οικοδομήθηκε με δικές του δαπάνες και φέρει το όνομά του.

Στις 20 Σεπτεμβρίου του έτους 1550 ο φεουδάρχης υπέβαλε ένα αίτημα στο Συμβούλιο των Δέκα, με το οποίο εξέφραζε τις ενστάσεις και τα παράπονά του για την εμπλοκή και στάση του Βενετού καπιτάνου της Πάφου, σε σχέση με τον ξεσηκωμό εναντίον του των παροίκων της Τάλας, που αποτελούσε φέουδό του, και απαιτούσε δικαίωση. Ο Βενετός καπιτάνος, χωρίς να έχει δικαίωμα, στράφηκε δικαστικώς εναντίον του φεουδάρχη. Το Συμβούλιο των Δέκα με απόφασή του έδινε αυστηρή εντολή στη βενετική διοίκηση της Κύπρου ότι σε καμιά περίπτωση δεν είχε δικαίωμα ο καπιτάνος Πάφου να στραφεί δικαστικώς εναντίον του φεουδάρχη. Σύμφωνα με τις Ασσίζες (κυπριακούς νόμους) αλλά και με την γραπτή εντολή (Commissine) που παρέδιδαν οι βενετικές αρχές στους Βενετούς αξιωματούχους που αναχωρούσαν για υπηρεσία στην Κύπρο, δηλαδή, στον τοποτηρητή και στους δύο συμβούλους, μόνον αυτοί είχαν δικαίωμα να αποδώσουν δικαιοσύνη σ' αυτές τις περιπτώσεις. Γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους, το Συμβούλιο των Δέκα ακύρωσε τις δύο δικογραφίες που είχε υποβάλει ο καπιτάνος Πάφου εναντίον του φεουδάρχη Αντωνίου Davila. Ο ξεσηκωμός των παροίκων της Τάλας κατά του φεουδάρχη τους και οι καταγγελίες του καπιτάνου Πάφου κατά του ιδίου μάς προσέφεραν άγνωστα στοιχεία και για το χωριό αλλά και για τον Κύπριο άρχοντα. Ο Αντώνιος Davila μνημονεύεται στις πηγές του πολέμου της Κύπρου 1570-1571 και αναφέρεται η συμβολή και οι υπηρεσίες του στην άμυνα και υπεράσπιση της Κύπρου. Μετά την κατάληψη της μεγαλονήσου από τους Οθωμανούς, μας είναι άγνωστο πώς κατέφυγε μαζί με την οικογένειά του στην Ισπανία, στη Γαλλία και τέλος στη Βενετία, ενώ στη συνέχεια έζησε στο Piove di Sacco, μια κωμόπολη του Veneto, κοντά στην Πάδοβα. Ο κοντόσταβλος της Κύπρου και φεουδάρχης της Τάλας, αλλά και πατέρας του Ερρίκου Κατερίνου Davila, ενός από τους σημαντικότερους ιστορικούς και συγγραφείς της εποχής του, είχε τραγικό τέλος. Το 1599 αυτοχειριάστηκε πέφτοντας από ένα παράθυρο στην Πάδοβα, πολύ πιθανόν λόγω διανοητικής διαταραχής...