Γράφει η Μερόπη Μωυσέως,

Πτυχές της ιστορίας μας φωτίζει το διεθνές συνέδριο «Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και η Κύπρος», ενώ ο δρ Χάινζ Ρίχτερ, εκ των διεθνών ομιλητών, μιλά για την απόφασή του να κληροδοτήσει την πολύτιμη βιβλιοθήκη του στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και για την προμήθεια της ναζιστικής Γερμανίας με κυπριακό χαλκό.

Χιλιάδες κόκκινες τουλίπες στον Πύργο του Λονδίνου, ποίηση από το Μέτωπο, φωτογραφικές εκθέσεις, τελετές μνήμης και τιμής πραγματοποιούνται σε όλο τον κόσμο για τα 100 χρόνια που συμπληρώνονται φέτος από τον Μεγάλο Πόλεμο ή Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος ξέσπασε στις 28 Ιουλίου 1914 και τέλειωσε στις 11 Νοεμβρίου 1918, αφήνοντας πίσω του 16 εκατομμύρια νεκρούς.

Σ' αυτό τον πόλεμο συμμετείχαν περί τις 16 χιλιάδες Κύπριοι εθελοντές, στην πλειονότητά τους Ελληνοκύπριοι αλλά και χίλιοι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι κατετάγησαν στον βρετανικό στρατό και πολέμησαν κυρίως στο Μακεδονικό Μέτωπο δημιουργώντας το τάγμα των ημιονοδηγών ή μουλάρηδων. Η συμμετοχή της Κύπρου στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι μια πτυχή της ιστορίας της Κύπρου σχετικά άγνωστη, επισκιασμένη από τους πολέμους της σύγχρονης ιστορίας μας: τον απελευθερωτικό αγώνα, την εισβολή. Ωστόσο το ποσοστό των Κυπρίων που έφυγε από το νησί με τις μούλες του για να ενισχύσει τους συμμάχους στα χιονισμένα βουνά του Μακεδονικού Μετώπου δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο: 5,8% του πληθυσμού!

Η 100ή επέτειος μιας μαύρης σελίδας στην ιστορία της Ευρώπης, αφού η γηραιά ήπειρος υπήρξε το επίκεντρο του πολέμου, είναι μια ευκαιρία για να γνωρίσουμε αυτό το κομμάτι της ιστορίας μας. Σ' αυτό το πλαίσιο, τρία σημαντικά ιδρύματα/ινστιτούτα συνδιοργανώνουν ένα διήμερο διεθνές συνέδριο με θέμα «Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και η Κύπρος», την ερχόμενη Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Το συνέδριο αποτελεί μια συνδιοργάνωση του Πανεπιστημίου Κύπρου, του Ινστιτούτου Γκαίτε και του Ιδρύματος Friedrich Ebert Κύπρου, και στο πλαίσιό του θα δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα: Πώς και πόσο ενεπλάκη η Κύπρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο; Ποιες ήταν οι συνέπειες του πολέμου στην ανάπτυξη του νησιού και ποιους ευσεβείς πόθους διατηρούσαν οι εκπρόσωποι της κοινότητας, παρότι το νησί ήταν αποικία της Βρετανικής αυτοκρατορίας; Μεταξύ άλλων, στο συνέδριο θα παραστούν τρεις διεθνείς προσωπικότητες που ειδικεύονται στα θέματα της ιστορίας της Κύπρου και της Μέσης Ανατολής, δίνοντας εισαγωγικές ομιλίες το πρώτο βράδυ του συνεδρίου. Ένας απ' αυτούς, ο Γερμανός καθηγητής Χάινζ Ρίχτερ του Πανεπιστημίου του Μανχάιμ, απάντησε με φειδώ στις ερωτήσεις μας λίγο πριν την κάθοδό του, για πολλοστή φορά, στην Κύπρο:

Ποιο είναι το θέμα της ομιλίας σας στο συνέδριο;
Θα μιλήσω για την Κύπρο στη Σύνοδο Ειρήνης του 1919. Η Κύπρος δεν συμμετείχε παρά μόνο έμμεσα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσω της Μεγάλης Βρετανίας και της Αγγλίας. Η κυπριακή αποστολή παρέμεινε στο Λονδίνο και επιχείρησε να πείσει τη βρετανική πολιτική προς την ένωση, ελπίζοντας πως και ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα στόχευε επίσης στην ίδια κατεύθυνση.

Γιατί εξακολουθεί να είναι σημαντικό το να συζητάμε τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο; Τι μαθήματα μπορούμε να εξάγουμε;

Πέρα από το ιστορικό ενδιαφέρον και τη φετινή 100ή επέτειο, οι συζητήσεις για τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν πραγματική σημασία. Η σημερινή κατάσταση θυμίζει το 1914.

Έχετε μελετήσει την κυπριακή ιστορία λεπτομερώς και διατηρείτε επαφή με το νησί. Τι προκαλεί το ενδιαφέρον σας για την Κύπρο;

Εργάζομαι για περισσότερο από 40 χρόνια στα θέματα της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας και για 27 χρόνια της αντίστοιχης ιστορίας της Κύπρου. Μπορώ, λοιπόν, να συγκρίνω τα δύο κράτη: Η Κύπρος είναι μια ολοκληρωμένη εξευρωπαϊσμένη χώρα της οποίας η πολιτική κουλτούρα πλησιάζει στη δυτική Ευρώπη. Η Ελλάδα εξακολουθεί να υποφέρει από την οθωμανική κληρονομιά των πελατειακών σχέσεων. Είναι συναρπαστικό να παρατηρεί κανείς τις διαφορετικές προσεγγίσεις και αντιδράσεις για να ξεπεραστεί η παρούσα κρίση.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας για τη σημερινή Κύπρο και την οικονομική της κρίση;

Από την πρώτη στιγμή ήμουν πεπεισμένος πως η Κύπρος θα ξεπεράσει την παρούσα κρίση σχετικά γρήγορα, γιατί παρακολούθησα πόσο νωρίς είχε αντεπεξέλθει στη μεγαλύτερη καταστροφή στην κυπριακή ιστορία, την εισβολή του 1974. Ως εκ τούτου, πιστεύω ακράδαντα πως μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια η Κύπρος θα επιστρέψει στην παλιά της άνθηση.

Κληροδότημα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου η βιβλιοθήκη του

Ο δρ Χάινζ Ρίχτερ είναι ο ιδιοκτήτης της μεγαλύτερης, στη δυτική Ευρώπη, βιβλιοθήκης με θέμα τη σύγχρονη ιστορία Ελλάδας και Κύπρου. Πρόσφατα αποφάσισε να κληροδοτήσει αυτό τον θησαυρό στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου, μετά τον θάνατό του.

«Είμαι αποφασισμένος να προχωρήσω με το κληροδότημα και εύχομαι πως η αναγκαία συμφωνία θα υπογραφεί σύντομα. Είναι πολλοί οι λόγοι που οδήγησαν σ' αυτή την κατεύθυνση. Πρώτον, στη Γερμανία δεν υπάρχουν πανεπιστημιακά ινστιτούτα που να σχετίζονται με τη νεότερη και σύγχρονη ελληνική και κυπριακή ιστορία. Δεν υπάρχει καν μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη που να συλλέγει υλικό σχετικό μ' αυτό το θέμα. Το να κληροδοτούσα, λοιπόν, τη βιβλιοθήκη μου σε ένα γερμανικό πανεπιστήμιο θα σήμαινε την αποδιοργάνωση και επομένως την καταστροφή της. Επιπλέον, η τεράστια συλλογή μου από αντίτυπα άρθρων θα καταστρεφόταν γιατί οι βιβλιοθήκες στα γερμανικά πανεπιστήμια δεν έχουν παράδοση στη συλλογή "φυλλαδίων". Δεύτερον, η εμπειρία της αποδιοργάνωσης και μερικής εξαφάνισης (!) της πολύτιμης βιβλιοθήκης ενός Άγγλου φίλου ο οποίος την κληροδότησε στη βιβλιοθήκη ελληνικού πανεπιστημίου με σόκαρε βαθιά. Τρίτον, έχω προσέξει πόσο καλά λειτουργεί η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Κύπρου και αποφάσισα να βοηθήσω. Διευθέτησα ώστε η βιβλιοθήκη να αγοράσει μια πολύτιμη αρχαιολογική συλλογή βιβλίων σε πολύ καλή τιμή. Είμαι βέβαιος πως το Πανεπιστήμιο της Κύπρου θα αξιοποιήσει τη βιβλιοθήκη, γι' αυτό και επιμένω στην απόφασή μου: θα κληροδοτήσω τη βιβλιοθήκη μου στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου. Η συλλογή δεν περιορίζεται στην ελληνική και κυπριακή ιστορία, γι' αυτό και η ιστορική έρευνα μπορεί να διευρυνθεί. Περιλαμβάνει επίσης πολλά βιβλία στο θέμα της πολιτικής επιστήμης».

Εξαγωγή κυπριακού χαλκού στη ναζιστική Γερμανία

Σε ένα από τα βιβλία σας για την Κύπρο αναφέρετε πως η Γερμανία του Αδόλφου Χίτλερ προμηθευόταν κυπριακό χαλκό μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και λίγο πριν την έναρξη του Β' ΠΠ.

Ναι, στον πρώτο τόμο της «Ιστορίας της Νήσου Κύπρου» έγραψα μια σελίδα γι' αυτό το θέμα. Η αμερικανικής ιδιοκτησίας εταιρεία CMC (Cyprus Mining Company) εκμεταλλευόταν τα κυπριακά μεταλλεία και στις αρχές του 1930 εξήγαγε μεταλλεύματα κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις χώρες της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Όταν ο Χίτλερ ανέλαβε την ανασύσταση του γερμανικού στρατού, χρειάστηκε ειδικά χαλκό και ήταν έτοιμος να πληρώσει αδρά γι' αυτό. Έτσι, οι ποσότητες εξαγωγής μεταλλευμάτων στη Γερμανία αυξήθηκαν σημαντικά. Το 1932, η Γερμανία εισήγαγε χαλκό αξίας 56 χιλιάδων βρετανικών λιρών. Το 1936, το ποσό ανήλθε στις 963 χιλιάδες λίρες. Βεβαίως τα περισσότερα χρήματα πήγαν στις ΗΠΑ και πολύ λίγα έμειναν στην Κύπρο.

Ο καθηγητής Χάινζ Ρίχτερ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

• Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου

18:30-19:00 Εγγραφές
19:00-21:00 Έναρξη
Χαιρετισμοί από τον πρύτανη του ΠΚ δρα Κώστα Χριστοφίδη, τον διευθυντή του Ινστιτούτου Γκαίτε Κύπρου Μπγιόρν Λούλαϊ και τον διευθυντή του Ιδρύματος Friedrich-Ebert Κύπρου Ούμπερτ Φάουστμαν.
Ομιλίες:
«Η Κύπρος και ο ρόλος της στον Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918», καθ. Ρόμπερτ Χόλαντ (Ηνωμένο Βασίλειο)

«Η Κύπρος και η Σύνοδος της Ειρήνης του 1919», καθ. Χάινζ Ρίχτερ (Γερμανία)

«Η Κύπρος στο πλαίσιο των εδαφικών αξιώσεων της Ελλάδας κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο», καθ. Γεώργιος Θ. Μαυρογορδάτος (Ελλάδα)

Η πρώτη μέρα του συνεδρίου θα ολοκληρωθεί με δεξίωση στις 21:00.

• 
  

  Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου

  
  

1η Συνεδρία 09:30-11:00

• 
  

  «Οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες του Α' ΠΠ στην Κύπρο. Μια πρώτη προσέγγιση», Γ. Γεωργής - Κυριάκος Ιακωβίδης

  
  


• 
  

  «Οι συνέπειες του Πολέμου στην κυπριακή οικονομία: μια επισκόπηση των εμπορικών εξαγωγών και εισαγωγών», Μαρία Παναγιώτου

  
  


• 
  

  «Ένας νέος, κοινός σκοπός; Κυπριακές συμπεριφορές στο τουρκικό χρέος στην Κύπρο και οι συνέπειές του», δρ Νταϊάνα Μαρκίδη

  
  

2η Συνεδρία 10:30-13:00

• 
  

  «Το κυπριακό τάγμα των Μουλάρηδων στο μακεδονικό μέτωπο», δρ Γιώργος Καζαμίας

  
  


• 
  

  «Η μη στρατιωτική συμβολή της Κύπρου στους συμμάχους», δρ Αντιγόνη Ηρακλείδου

  
  


• 
  

  «Η μνήμη του Μεγάλου Πολέμου: προφορικές μαρτυρίες της διαμάχης στα αρχεία των βετεράνων του Κυπριακού Κέντρου Ερευνών», δρ Αναστασία Χάματσου

  
  

3η Συνεδρία 16:00-17:30

• 
  

  «Το τουρκοκυπριακό δίλημμα στη διάρκεια του Α' ΠΠ», Altey Nevzat

  
  


• 
  

  «Οι συνέπειες του Μεγάλου Πολέμου στην εκκλησιαστική πολιτική της Κύπρου», δρ Αναστασία Γιάγκου

  
  


• 
  

  «Βενιζελικοί και αντι-βενιζελικοί στην Κύπρο και οι συμπεριφορές έναντι του πολέμου», Σκεύη Κατσιαρή

  
  

4η Συνεδρία 18:00-19:30

• 
  

  «Οι συνέπειες του Α' ΠΠ στο κυπριακό μέτωπο: οι πολιτικές προσδοκίες και οι δηλώσεις στον ελληνοκυπριακό Τύπο», δρ Αντρέας Κάγιος

  
  


• 
  

  «Ο Α' ΠΠ στο πλαίσιο της βρετανικής αποικιοκρατίας», δρ Ούμπερτ Φάουστμαν

  
  

Συζήτηση και συμπεράσματα.

+ Διεθνές συνέδριο «Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και η Κύπρος» την Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, στη Λευκωσία (λεωφ. Καλλιπόλεως). Η είσοδος είναι ελεύθερη στο κοινό. Οι ομιλίες θα δοθούν στην αγγλική γλώσσα.