Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η εν λόγω μονή δεν έχει ταυτιστεί, ούτε υφίσταται σήμερα μονή με το ίδιο ακριβώς όνομα: αναφέρεται μόνο σε δύο ανέκδοτα βενετικά έγγραφα καθώς και σε μία πηγή του 14ου αιώνα

Οι αρχειακές πηγές μάς προσφέρουν αναντίλεκτα πάντοτε νέα στοιχεία και μας ανοίγουν δρόμους για περαιτέρω έρευνα. Οι ίδιες πηγές μάς προσφέρουν ακόμα μεγαλύτερη σαγήνη όταν τα εντελώς νέα στοιχεία που μας παρέχουν δεν έχουμε τη δυνατότητα να τα ταυτίσουμε και τότε για τον μελετητή αρχίζει ένα νέο ταξίδι έρευνας και ανακάλυψης. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, γιατί πολύ πιθανόν ένας ναός ή μια μονή ή ένα χωριό μπορεί να εξέλιπαν για πάντα και έτσι να μην άφησαν ίχνη πίσω τους, είτε ακόμη γιατί με την πάροδο των ετών έχασαν το πρωταρχικό τους όνομα και προσέλαβαν κάποιο άλλο. Αναφέρω, για παράδειγμα, το χωριό Λειβάδια της Λάρνακας το οποίο έως τη Bενετοκρατία απαντά ως Τριτιάτος ενώ μετέπειτα γίνεται γνωστό με το όνομα Λειβάδια. Θα αναφέραμε ακόμη ως παράδειγμα τον ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Τρυπιώτη, στην εντός των τειχών Λευκωσία, ο οποίος σύμφωνα με το αρχειακό υλικό που έχουμε συγκεντρώσει, φαίνεται κατά πάσαν πιθανότητα ότι σε προγενέστερες εποχές ήταν αφιερωμένος στην Παναγία με την επωνυμία Nostra Donna de Andrio.
Όπως έχουμε αναφερθεί και σε άλλα κατά καιρούς δημοσιεύματά μας, ήδη κατά τις τελευταίες δεκαετίες της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο η Δημοκρατία της Βενετίας μετά από σχετικά αιτήματα είχε ενισχύσει αρκετές ορθόδοξες μονές και ναούς. Το 1547 ενίσχυσε τη μονή της Παναγίας της Παλλουριώτισσας, το 1549 τη μονή του Αγίου Μάμαντος Λεύκας, το 1553 τη μονή της Αχειροποιήτου στον Καραβά, το 1554 τη μονή της Παναγίας του Κύκκου (Santa Maria della pioggia), το 1558 τη μονή της Παναγίας του Ανδρίου στη Λευκωσία και το 1559 τη μονή του Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ακόμη, το ίδιο έτος 1559, ενισχύθηκε ο ναός της Παναγίας της Καλακατιώτισσας στην περιοχή της Χρυσοχούς και το 1563 η μονή της Παναγίας στην Καλαβασό. Κατορθώσαμε να ανακαλύψουμε κάποια ίχνη της Παναγίας της Καλακατιώτισσας στην περιοχή της Χρυσοχούς, αλλά δυστυχώς πουθενά δεν έχουμε εντοπίσει στοιχεία για μια μονή αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο, η οποία αναφέρεται σε δύο ανέκδοτα βενετικά έγγραφα καθώς και σε μία πηγή του 14ου αιώνα. Η εν λόγω μονή δεν έχει ταυτιστεί ούτε υφίσταται σήμερα μονή με το ίδιο ακριβώς όνομα.

Άγιος Γεώργιος ο Εμφορίτης

Προτού εντοπίσουμε τα δύο βενετικά έγγραφα, δηλαδή το αίτημα των μοναχών της μονής για ενίσχυση καθώς και τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου των Δέκα, σημειώνουμε ότι η μονή αυτή απαντά μία και μοναδική φορά σε έγγραφο του έτους 1336. Η σχετική πηγή διασώζεται στη Βιβλιοθήκη των Παρισίων και έχει δημοσιευτεί ήδη από το 1951. Στη συγκεκριμένη πηγή αναγράφονται τα εξής: "...τη αυτή ημέρα εκοιμήθη ο δούλος του Θεού Θεόδουλος ιερομόναχος και καθηγούμενος του Εμφορίτ(ου) και έδωκεν εις το μοναστήριον καματερόν α΄ διά την ψυχήν αυτού και μακαρίσατε αυτόν, της εχρονίας 1336". Γίνεται πρόδηλο από τα πιο πάνω η ύπαρξη της μονής αυτής του Εμφορίτου, της οποίας ο ηγούμενος είχε πεθάνει στις 26 Μαρτίου 1336 και είχε δώσει εντολή όπως παραχωρηθεί στην ίδια μονή μετά τον θάνατό του ένα βόδι (καματερό), δηλαδή για όργωμα. Η είδηση αυτή επιβεβαιώνει την ύπαρξη της μονής του Αγίου Γεωργίου του Εμφορίτου, με τη μόνη διαφορά, όμως, ότι εδώ δεν αναφέρεται ο άγιος Γεώργιος παρά μόνο με το προσωνύμιό του ως Εμφορίτης. Η είδηση αυτή προέρχεται από χειρόγραφο της Μονής των Ιερέων (Αγία Μονή) και το γεγονός αυτό μας πείθει ότι πρόκειται οπωσδήποτε για μονή η οποία ήταν οικοδομημένη στο διαμέρισμα της Πάφου.

Τα δύο βενετικά έγγραφα

Ας σχολιάσουμε όμως το περιεχόμενο τόσο του αιτήματος προς το Συμβούλιο των Δέκα όσο και τη σχετική του απόφαση για να πληροφορηθούμε περισσότερα γι' αυτή την άγνωστη μονή. Το αίτημα των μοναχών φέρει ημερομηνία 11 Μαΐου 1546 και σ' αυτό αναφέρονται τα ακόλουθα. Στο βασίλειο της Κύπρου υπάρχει μία ανδρώα ορθόδοξη μονή του Αγίου Γεωργίου του Εμφορίτη, η οποία αποτελεί ιδιοκτησία του κράτους (jus patronatus) και στην οποία έχουν παραχωρηθεί κάποια κτήματα. Με τα λίγα αυτά κτήματα οι μοναχοί δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν με άνεση τη διατροφή τους και έτσι προσπάθησαν να βρουν τρόπους ώστε να έχουν περισσότερη σοδειά. Κοντά στη μονή του Αγίου Γεωργίου του Εμφορίτη γειτνίαζαν χέρσα και ακαλλιέργητα χωράφια, τα οποία αποτελούσαν και αυτά κρατική περιουσία. Οι μοναχοί ξεχέρσωσαν κάποια από αυτά τα κτήματα περίπου πενήντα μόδια (εκτάρια γης) τα οποία έσπερναν. Ήταν όμως υποχρεωμένοι, όπως ακριβώς συνέβαινε με τους άλλους χωρικούς, να καταβάλλουν στο Δημόσιο ένα μέρος από το ετήσιο εισόδημα ώστε δεν είχαν αρκετό εισόδημα για τη διατροφή τους και υπέφεραν.

Ο ηγούμενος της μονής Φιλόθεος, για να λύσει το πρόβλημα απευθύνθηκε τότε στη Δημοκρατία της Βενετίας και συγκεκριμένα στο Συμβούλιο των Δέκα, το οποίο ως συνήθως μελετούσε τα αιτήματα και επιλαμβανόταν τέτοιων θεμάτων. Το ουσιαστικό αίτημα του ηγουμένου ήταν η απαλλαγή της μονής από την καταβολή του σχετικού δασμού που όφειλαν επί του εισοδήματος. Για τη βενετική διοίκηση, όπως σημείωνε ο ηγούμενος Φιλόθεος, δεν είχε σημασία η ποσότητα της παραγωγής η οποία της καταβαλλόταν ως δασμός, ενώ για τους μοναχούς του Αγίου Γεωργίου Εμφορίτη ήταν απαραίτητο το εισόδημα αυτό, για να έχουν τη δυνατότητα να συντηρούνται ώστε να συνεχίσουν να υπηρετούν τα θεία και να προσεύχονται για την προστασία του βενετικού κράτους.

Τη διερεύνηση της υπόθεσης, δηλαδή κατά πόσο ίσχυαν τα όσα αναφέρονταν στο αίτημα του ηγουμένου Φιλοθέου για την οικονομική κατάσταση της μονής, είχε αναλάβει να διερευνήσει μετά από εντολή της βενετικής διοίκησης της Κύπρου ο οικονομικός επιθεωρητής της μεγαλονήσου Μάρκος Ζαχαρίας. Μετά από επιτόπια έρευνα και αφού κατέγραψε τα εισοδήματα της μονής, συνέταξε έκθεση, στην οποία τεκμηριωνόταν ότι η μονή είχε άμεση ανάγκη ενίσχυσης.

Η απόφαση του Συμβουλίου των Δέκα λήφθηκε στις 28 Απριλίου 1551. Όπως φαίνεται είχε καθυστερήσει αρκετά αφού η απόφαση λήφθηκε σχεδόν μετά από πέντε χρόνια μετά την υποβολή του αιτήματος. Στο σκεπτικό της απόφασης μεταξύ άλλων αναφερόταν ότι αποτελούσε θεϊκό έργο η ενίσχυση της μονής του Αγίου Jorgo Emphoriti της Κύπρου ώστε οι μοναχοί της να έχουν άνεση ως προς το ζην. Στη συνέχεια, το Συμβούλιο των Δέκα έδινε εντολή στους Βενετούς διοικητές της Κύπρου, την οποία όφειλαν να ακολουθήσουν και οι διάδοχοί τους, ώστε ετησίως να καταβάλλονται στην εν λόγω μονή είκοσι πέντε δουκάτα από το Δημόσιο Ταμείο για την επιβίωση των μοναχών. Κατ' αυτό τον τρόπο θα αναπέμπονταν αενάως ευχές στον Θεό για τη στήριξη και ενδυνάμωση της Βενετικής Πολιτείας.

Ποια ήταν αυτή η μονή;

Η έρευνα δεν μας έχει επιτρέψει έως σήμερα να καταλήξουμε με βεβαιότητα ποια ήταν και πού βρισκόταν αυτή η μονή. Το μόνο, και πάλι σχεδόν βέβαιο, είναι ότι αυτή η μονή πρέπει να βρισκόταν ή να βρίσκεται με άλλη επωνυμία στο διαμέρισμα της Πάφου. Ούτε βέβαια μπορέσαμε να ερμηνεύσουμε το προσωνύμιο Εμφορίτης του αγίου Γεωργίου. Όπως έχουμε ήδη προαναφέρει, ίσως τα ίχνη της μονής να διασώζονται με άλλη επωνυμία. Άλλωστε απαντάται πληθώρα μοναστηριών στην Κύπρο τα οποία είναι αφιερωμένα στον άγιο Γεώργιο. Περιοριζόμαστε όμως στις μονές τις αφιερωμένες στον άγιο Γεώργιο που απαντούν στην Πάφο και ανάγονται τουλάχιστον στον 16ο αιώνα. Μεταξύ αυτών αναφέρονται ο Άγιος Γεώργιος της Αξύλου, ο Άγιος Γεώργιος ο Πυργώτης, ο Άγιος Γεώργιος των Κουμάνων, ο Άγιος Γεώργιος στην περιοχή Ορείτες, ο Άγιος Γεώργιος ο Νικοξυλίτης κ.ά.

Πολύ πιθανόν να μπορούσε η εν λόγω μονή να ταυτιστεί με τον σωζόμενο ναό του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή Ορείτες. Κατά τη Βενετοκρατία στην περιοχή όπου βρίσκεται και το δάσος Ορείτες υπήρχε χωριό με το όνομα Orites, το οποίο κατά το έτος 1565 είχε έντεκα κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές, αλλά με την πάροδο των αιώνων καταστράφηκε εντελώς. Μία άλλη μονή, η μονή του Αγίου Γεωργίου του Κουμάνου, ή των Κουμάνων ή της Οικουμένης, με εκκλησία που ανάγεται στον 16ο αιώνα ή και προγενέστερη ακόμη, και με ερειπωμένα πλέον δωμάτια στα οποία διέμεναν οι μοναχοί, θα μπορούσε ίσως να ταυτιστεί με τη μονή του Αγίου Γεωργίου του Εμφορίτη. Η μονή αυτή αρχικώς θα έφερε την ονομασία μονή του Αγίου Γεωργίου της Οικουμένης ενώ στη συνέχεια κατά παραφθοράν έγινε γνωστή στον απλό κόσμο ως Άγιος Γεώργιος των Κουμάνων. Όπως μας έχουν πληροφορήσει, σε εικόνα του αγίου Γεωργίου του 16ου αιώνα, η οποία προέρχεται από την ίδια μονή και βρίσκεται σήμερα στη μονή της Χρυσορρογιάτισσας φέρει την επιγραφή: Άγιος Γεώργιος της Οικουμένης.
Ίσως, μελλοντικά, να εντοπίσουμε κάποια στοιχεία για την άγνωστη αυτή μονή, η οποία αναφέρεται σε χειρόγραφο προερχόμενο από τη Μονή των Ιερέων (Αγία Μονή) και το οποίο απόκειται στη Βιβλιοθήκη των Παρισίων, καθώς και σε δύο ανέκδοτα έγγραφα του 1546 και του 1551 προερχόμενα από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας. Ως γνωστόν η αρχειακή έρευνα μάς επιφυλάσσει πάντα εκπλήξεις...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Βενετικό έγγραφο του 1546 το οποίο αναφέρεται στη μονή του Αγίου Γεωργίου Εμφορίτη.