Γράφει η Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Μινιμαλιστικά σκηνικά ή πολυποίκιλτα κοστούμια, σκιές που διαγράφουν σώματα και δράσεις, το πρώτο μαύρο θέατρο, ένα σπιτάκι με πόδια που περπατά και κακαρίζει, μια παραγωγή με γαϊδούρι και κατσίκα επί σκηνής και πολλές άλλες σκηνογραφικές ιστορίες φωτίζονται στην αναδρομική έκθεση σκηνογραφίας του Άντη Παρτζίλη.

«Ενώ ήμουν ακόμα στον στρατό, με φώναξε ο Βλαδίμηρος Καυκαρίδης για τα σκηνικά της παράστασης 'Ο θείος Βάνιας' στο θεατράκι του ΡΙΚ. Ήταν η πρώτη μου επαγγελματική δουλειά αλλά έμελλε να είναι και η τελευταία παραγωγή στο θεατράκι του ΡΙΚ γιατί έκλεισε το 1971 και άνοιξε ο ΘΟΚ».

«Θραύσματα» της σύνολης ιστορίας του κυπριακού θεάτρου μπορεί να δει κανείς στην αναδρομική έκθεση του Άντη Παρτζίλη με τίτλο «45 Χρόνια Σκηνογραφίας»: Από την τελευταία παραγωγή στο θεατράκι του ΡΙΚ μέχρι την πρώτη στο παλιό Σατιρικό Θέατρο, από τη μεγάλη σκηνή του ΘΟΚ μέχρι τον μικρό χώρο του Θεάτρου Ένα, από τη Λεμεσό μέχρι το Πεκίνο, οι σκηνογραφικές δουλειές του Άντη Παρτζίλη βαδίζουν παράλληλα με τη θεατρική ιστορία του τόπου. Και μπορεί να την μάθει κανείς με τον πιο εικαστικό τρόπο που μπορεί να δει τη θεατρική τέχνη: μέσα από σκηνικά, κοστούμια και αντικείμενα που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως γλυπτά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Δούρειος Ίππος που δημιούργησε ο Άντης Παρτζίλης για την παραγωγή "Μυρμιδόνες, Νηρηίδες, Φρύγες" του ΘΟΚ το 2004 και ο οποίος σήμερα στέκει επιβλητικός στην αίθουσα που φιλοξενεί την έκθεση του σκηνογράφου στο κτήριο Συμβουλίου-Συγκλήτου "Αναστάσιος Γ. Λεβέντης" της Πανεπιστημιούπολης.

Ο Άντης Παρτζίλης θυμάται την πρώτη αντίδραση των τεχνικών του ΘΟΚ όταν θα έφτιαχναν τον Δούρειο Ίππο: "Μάστρε, τούτο το πράμα εν γινίσκεται. Και τους είπα 'ωραία, ξεκινούμε τώρα'". Ο ίδιος αυτός Δούρειος Ίππος αποτελεί σήμερα ιδιοκτησία του Πανεπιστημίου Κύπρου, δωρεά του σκηνογράφου για τη σημαντική βοήθεια που παρείχε το ΠΚ στην υλοποίηση της έκθεσής του. Σημειώνεται σαν μια ήττα για τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, που τέτοια διαμάντια -κι ας είναι φτιαγμένος από σίδερα ο Ίππος του Παρτζίλη- οφείλει να τα διαφυλάσσει σαν πολύτιμη προίκα.

Πολυεπίπεδη τέχνη

«Η σκηνογραφία πρέπει να υποβάλλει και να μην επιβάλλεται, να υπαινίσσεται και να μην περιγράφει», μου λέει ο Άντης Παρτζίλης καθώς με ξεναγεί στην αναδρομική έκθεσή του, η οποία άνοιξε για το κοινό στις 25 Ιανουαρίου και θα παραμείνει στον χώρο της Πανεπιστημιούπολης στη Λευκωσία μέχρι τις 4 Μαρτίου.

Μεγαλωμένος στην Αμμόχωστο, κινούμενος στην περιοχή του αστικού και πνευματικού κέντρου της πόλης, ο Άντης Παρτζίλης ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη σκηνογραφία στα 14 του χρόνια, όταν εργάστηκε ως βοηθός του καθηγητή του Γιώργου Μπισκίνη για τα σκηνικά της πρώτης παράστασης που ανέβηκε στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας μετά την ανασκαφή του θεάτρου. "Οιδίπους Τύραννος" του Σοφοκλή, από τα γυμνάσια Αμμοχώστου, σε σκηνοθεσία του αείμνηστου Παναγιώτη Σέργη. «Αυτό θα κάνω στη ζωή μου», αποφάσισε ύστερα από εκείνη την πρώτη σκηνογραφική εμπειρία ο Άντης Παρτζίλης, και αυτό έκανε. Ο Βλαδίμηρος Καυκαρίδης του έδωσε την πρώτη του επαγγελματική δουλειά, ο Νίκος Χαραλάμπους και ο Μίχαελ Λάινερτ του έδωσαν τον "χώρο" που χρειαζόταν για μερικές από τις καλύτερες σκηνογραφίες του, ο Σταύρος Αντωνόπουλος ήταν ο καλύτερός του συνεργάτης όταν μοιραζόταν τη δουλειά στα σκηνικά και στα κοστούμια. Εν τέλει, κάθε σκηνοθέτης, κάθε ηθοποιός, κάθε σχεδιαστής φωτισμού, κάθε συντελεστής στη δημιουργία μιας παραγωγής συνέβαλαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο και το δικό του μέσο στην πραγμάτωση ενός σκηνικού του Άντη Παρτζίλη, το οποίο πότε ευτυχούσε να αποτελεί μέρος μιας πετυχημένης παράστασης και πότε όχι. Έτυχε, πάντως, και διεθνούς αναγνώρισης όταν το 2015, το εμβληματικό του σκηνικό για τις "Φοίνισσες" περιλήφθηκε σε μια λίστα της "Guardian" με τις κορυφαίες σκηνογραφικές δουλειές στον κόσμο. Στην έκθεση υπάρχει αναφορά σε αυτή τη λίστα, όπως υπάρχουν και μέρη του σκηνικού που έγινε κατορθωτό να φυλαχτούν και να διατηρηθούν από τον Άντη Παρτζίλη.

Άλλα αντικείμενα που ο ίδιος ανέλαβε να συντηρήσει, κοστούμια αλλά και πάρα πολλές μακέτες, προγράμματα παραστάσεων σε προθήκες και φωτογραφικό υλικό αποτελούν τα εκθέματα της έκθεσης. Σε μια γωνιά, έγινε προσπάθεια να αποτυπωθεί το στούντιο του Άντη Παρτζίλη μέσα από χαρακτηριστικά εργαλεία, προσωπικές φωτογραφίες (με σημαντικούς συνεργάτες του σκηνογράφου αλλά και ένα πορτρέτο του ιδίου στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, εκεί όπου όλα ξεκίνησαν), αποκόμματα άρθρων και άλλων αντικειμένων. Μια 'σκηνογραφική' αποτύπωση του χώρου στον οποίο εργάζεται ο δημιουργός προτού το σκηνικό του αποκτήσει τρισδιάστατη υπόσταση.

«Η σκηνογραφία είναι εκείνη η πολυεπίπεδη τέχνη η οποία δημιουργεί τον περιβάλλοντα χώρο για μια παράσταση ερεθίζοντας τη φαντασία του θεατή», σημειώνει ο ίδιος. «Πρέπει να αφήνουμε ένα περιθώριο στον θεατή να σκεφτεί. Αυτό είναι το ζητούμενο στη σκηνογραφία: να δίνεις κάτι και να αφήνεις περιθώριο για εκδοχές. Όπως στη λογοτεχνία, όπως στη μουσική, όπως στα εικαστικά. Είναι και αυτό μία τέχνη.»

Και βεβαίως δεν είναι αρκετό να λέμε, φεύγοντας από μια παράσταση, 'ήταν ωραία τα σκηνικά'. «Όχι. Εγώ λέω να πας να δεις μια παράσταση και να μην ασχοληθείς με το σκηνικό. Αλλά την ώρα που θα φεύγεις να πεις 'δεν θα μπορούσα να τη φανταστώ σε άλλο σκηνικό'. Εκεί λέω πως πέτυχε ο σκηνογράφος.»

«Δεν θα ξεχάσω το 'ααα'»

«Ένα σκηνικό πρέπει διαρκώς να σε εκπλήσσει, να συνδράμει και δραματουργικά στην εξέλιξη του έργου με τον δικό του τρόπο, με τη δική του δυναμική, εικαστική και άλλη παρέμβαση", τονίζει ο Άντης Παρτζίλης και η αναφορά του δεν θα μπορούσε παρά να αρμόζει απόλυτα στο σκηνικό που δημιούργησε το 2001 για την τραγωδία "Επτά επί Θήβας". Μια παραγωγή του ΘΟΚ η οποία εκτός από τις παραστάσεις σε Κύπρο και Ελλάδα, ευτύχησε να ταξιδέψει μέχρι τη Δανία και την Κίνα. Από τις επτά πύλες που στήθηκαν στο σκηνικό, η κεντρική ήταν κλειστή. "Άνοιξε μόνο όταν θα εμφανιζόταν ο Ετεοκλής (σ.σ. τον ρόλο κρατούσε τότε ο Γιάννης Βούρος). Και ξαφνικά η πύλη γλιστρούσε μέσα στην Ορχήστρα και γινόταν ράμπα για να πατήσει και να περάσει ο Ετεοκλής. Ήταν μια στιγμή μαγική. Δεν θα ξεχάσω το 'ααα' του θεάτρου όταν το σκηνικό άρχισε να μεταβάλλεται».

Για τον Άντη Παρτζίλη, τα κοστούμια είναι ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο της σκηνογραφικής δουλειάς, «πολλές φορές ακόμη πιο σημαντικό από το ίδιο το σκηνικό ως κομμάτι της εικαστικής αποτύπωσης της παράστασης», όπου κατά τον ίδιο ανήκει και ο φωτισμός και η μουσική γιατί όλα μαζί δημιουργούν ένα άλλο βάρος στο τελικό αποτέλεσμα.

Εν τέλει, «ο σκηνογράφος είναι και σκηνοθέτης, όπως και ο σκηνοθέτης είναι και σκηνογράφος. Το θέμα είναι ότι πρέπει ο ένας να αφήνει χώρο στον άλλο. Πολλές φορές λέω ότι ο σκηνογράφος είναι περισσότερο σε θέση να βρει ευρήματα και τρόπους εισόδου, εξόδου, χρήσης των χώρων απ' όσο ο σκηνοθέτης και πρέπει να του τα δώσουμε απλόχερα για να μπορεί και εκείνος να κάνει τη δουλειά του χωρίς να χρειάζεται να σκέφτεται 'πώς θα λύσω αυτό το θέμα;', αφού μπορώ να του το λύσω κάνοντας μια μακέτα.»

Παράλληλες δράσεις

Κάθε Δευτέρα και Τετάρτη πραγματοποιούνται στον χώρο της έκθεσης αναγνώσεις θεατρικών κειμένων και διαλέξεις με σχετική θεματολογία. Μέχρι το τέλος της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν οι πιο κάτω εκδηλώσεις:

13/02, θεατρικό αναλόγιο με το έργο του Χάινερ Μίλερ "Ρημαγμένη Ακτή - Υλικό Μήδειας" με την Πέννυ Φοινίρη

15/02, διάλεξη με θέμα "Σταθμοί στην ιστορία του Κυπριακού Θεάτρου μέσα από το Θεατρικό Μουσείο Κύπρου" από τη θεατρολόγο Άντρη Χ. Κωνσταντίνου

20/02, θεατρικό αναλόγιο με τον μονόλογο της Ιοκάστης από τις "Φοίνισσες" με την Αννίτα Σαντοριναίου

22/02, διάλεξη με θέμα "Χιούμορ, γλώσσα και αντι-εξουσία στο έργο του Ιονέσκο" με την επισκέπτρια λέκτορα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου δρα Μαρία Κωνσταντίνου.

+ Όλες οι εκδηλώσεις αρχίζουν στις 19:30 και η είσοδος είναι ελεύθερη. Η έκθεση φιλοξενείται στο κτήριο Συμβουλίου-Συγκλήτου "Αναστάσιος Γ. Λεβέντης" στην Πανεπιστημιούπολη (Αγλαντζιά) μέχρι τις 4 Μαρτίου κατά τις μέρες και ώρες Δευτέρα - Σάββατο 09:30 - 13:00 και 16:30 - 20:30 και Κυριακή 10:00 - 13:00. Πληροφορίες τηλ. 99758464.

Τη σεζόν 2001-2002, ο Άντης Παρτζίλης συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Νίκο Χαραλάμπους για το ανέβασμα της τραγωδία "Φοίνισσες", του Ευριπίδη, σε παραγωγή ΘΟΚ. Το σκηνικό που προέκυψε περιλήφθηκε 14 χρόνια μετά σε μια λίστα της "Guardian" με τις καλύτερες σκηνογραφικές δουλειές διεθνώς.

«Το ζητούμενο σε αυτή την παράσταση για τον Νίκο Χαραλάμπους ήταν ο χρόνος. Γιατί; Διότι ο μύθος του Θηβαϊκού Κύκλου του Οιδίποδα και της Ιοκάστης στη συγκεκριμένη τραγωδία του Ευριπίδη, είχε μια τεράστια ανατροπή, χρονική. Αλλιώς γραφόταν στον 'Οιδίποδα Τύραννο' και στο 'Οιδίπους επί Κολωνώ' και αλλιώς τη γράφει εδώ ως προς τη σχέση με τον χρόνο. Ενώ έπρεπε να είναι ήδη νεκρή, η Ιοκάστη είναι εκεί. Επίσης, κατά την άποψή του, ενώ όλα κινούνταν και είχαν ένα ρυθμό, κάποια στιγμή σταματούσε ο χρόνος και συνέβαινε το τραγικό τέλος. Ο Νίκος Χαραλάμπους λοιπόν γι' αυτόν τον λόγο ήθελε επί σκηνής ένα ρολόι. Μα, ένα ρολόι, δεν γίνεται! Δεν μας λέει τίποτα. Άρα έπρεπε να βρω ένα τρόπο να μετρώ τον χρόνο και να δώσω και μια άλλη διάσταση. Κατέληξα στη μεγάλη σφαίρα με τους πλανήτες ή, αν θέλετε, τα μόρια του ατόμου -ένας μικρόκοσμος και μακρόκοσμος ταυτόχρονα- που περιστρέφονταν γύρω από ένα εσωτερικό πυρήνα μέσα σε μια μεγάλη σφαίρα και που γύριζαν σιγά-σιγά. Όταν ερχόταν η ώρα που έπρεπε να σταματήσει ο χρόνος, σταματούσε και η περιστροφή. Η σφαίρα εχρησιμοποιείτο και σαν εργαλείο για τον Χορό, με τους ηθοποιούς να σκαρφαλώνουν σ' αυτήν.»

Στο φόντο ο επιβλητικός Δούρειος Ίππος του, τον οποίο ο Άντης Παρτζίλης δώρισε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.