Γράφει η Νάσα Παταπίου

Ο Νικόλαος Σγουρόπουλος, σύζυγος της Λουκίας de Lion, που είχε πάρει ως προίκα από τη σύζυγό του τη Μαράθα, ήταν ο τελευταίος φεουδάρχης του χωριού

Τα έγγραφα τα οποία αναφέρονται στα χωριά μας και ασφαλώς τα ανέκδοτα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν μας προσφέρουν άγνωστα έως σήμερα στοιχεία, μετά από τέσσερις και πέντε αιώνες σχετικά με τη Φραγκοκρατία και τη Βενετοκρατία στην Κύπρο. Ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον συναντούμε στα έγγραφα που αναφέρονται σε πολύ μικρά χωριά, τα οποία δεν απαντούν συχνά στις πηγές. Ένα τέτοιο χωριό είναι η Μαράθα το οποίο βρίσκεται στην περιοχή της Μεσαορίας, όπως αναφέρεται στις βενετικές πηγές και ανήκει στην επαρχία Αμμοχώστου. Ελάχιστα είναι τα στοιχεία για τη Μαράθα τα οποία μνημονεύουν οι πηγές. Είναι οπωσδήποτε εύφορο χωριό αφού βρίσκεται στην πεδιάδα της Μεσαορίας. Η Μαράθα αναφέρεται και στους τέσσερις γνωστούς βενετικούς καταλόγους των χωριών της Κύπρου, ενώ στην απογραφή του 1565 αναφέρεται ότι το χωριό είχε πενήντα οκτώ κατοίκους αρσενικού γένους ελεύθερους καλλιεργητές. Στην απογραφή ωστόσο του 1881 είχε τριάντα κατοίκους, γεγονός που μαρτυρεί ότι το χωριό είχε αρχίσει να φθίνει. Επίσης ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η Μαράθα δεν αναφέρεται στους καταλόγους των χωριών της Κύπρου επί Τουρκοκρατίας των ετών 1825 και 1832. Το γεγονός αυτό ίσως να οφείλεται σε ερήμωση του χωριού και στη συνέχεια εκ νέου επανεγκατάσταση κατοίκων κατά το 1881. Η Μαράθα είναι αμιγές τουρκοκυπριακό χωριό, αλλά δεν μας είναι γνωστό πότε ακριβώς οι κάτοικοί της εξισλαμίστηκαν. Μπορούμε να εικάσουμε ότι αυτό μπορεί να είχε συμβεί κατά τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ας σημειωθεί ότι οι κάτοικοι της Μαράθας καθώς και του γειτονικού χωριού Σανταλάρη κατά τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας είχαν ζητήσει να επανενταχθούν στους κόλπους της Ορθοδοξίας αλλά το αίτημά τους, δυστυχώς, δεν έλαβε σάρκα και οστά.

Μια ενδιαφέρουσα πληροφορία την οποία διασώζει ο Φλώριος Βουστρώνιος είναι η παραχώρηση του χωριού αυτού στον Arnao Rosso. Κατά τη χρονική περίοδο 1464-1468, ο βασιλιάς Ιάκωβος Β´ Lusignan είχε παραχωρήσει στον ευνοούμενό του Arnao Rosso εκτός από τη Μαράθα και το γειτονικό χωριό Σανταλάρη. Η ονομασία του χωριού Σανταλάρι ή Σανταλάρης δεν είναι παρά η κατά παραφθοράν ονομασία του ως Άγιος Ιλαρίων. Ίσως εύλογα να αναρωτηθεί κάποιος ποιος ήταν αυτός ο Armao Rosso που υπήρξε φεουδάρχης της Μαράθας και ποιες οι σχέσεις του με τον τελευταίο Φράγκο βασιλιά. Είναι γνωστό βέβαια ότι ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς, ο οποίος ουσιαστικά υπήρξε σφετεριστής του στέμματος της Κύπρου, είχε ευεργετήσει πολλούς Κύπριους και αλλοδαπούς, όπως Ισπανούς, Σικελούς ή Ιταλούς για να δημιουργήσει γύρω του ένα κύκλο πιστών οπαδών.

Έγγραφο του 1579

 Τι απέγινε αλήθεια το φέουδο Μαράθα; Άλλαξε ιδιοκτήτες ή μ’ επιγαμίες κατέληξε να ανήκει σε άλλους; Τελευταίος φεουδάρχης αλήθεια της Μαράθας ποιος ήταν και από πού κληρονόμησε το εν λόγω χωριό; Κάποιες απαντήσεις στα ερωτήματά μας δίνει ένα άλλο ανέκδοτο έγγραφο του 1579, το οποίο ανακαλύψαμε στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας. Με την όλη υπόθεση του φέουδου της Μαράθας εμπλέκονται και συσχετίζονται δύο μεγάλες οικογένειες της Κύπρου. Πρόκειται για την οικογένεια των Σγουρόπουλων, η οποία οικογένεια κατά τα τελευταία χρόνια της βενετικής κυριαρχίας ήταν εγκατεστημένη στην Αμμόχωστο, αλλά και με τη φεουδαρχική οικογένεια της Κύπρου de Lion.

Ο Νικόλαος Σγουρόπουλος σκοτώθηκε και η Λουκία de Lion αφού βίωσε για οκτώ χρόνια τα δεινά της αιχμαλωσίας έφτασε δυστυχισμένη και πάμπτωχη στη Βενετία εκλιπαρώντας για βοήθεια

Αλλά ιδού τι αποκομίζουμε από την ανακάλυψη του πιο πάνω εγγράφου, το οποίο σχετίζεται με το χωριό Μαράθα. Η Λουκία, μία αρχοντοπούλα Κύπρια, θυγατέρα του φεουδάρχη Βελισσάριου de Leon, είχε απελευθερωθεί από την αιχμαλωσία στα χέρια των Οθωμανών και εύλογα στη συνέχεια κατέληξε  γύρω στα 1579 στη Βενετία. Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι η οικογένεια de Lion κατατάσσεται από τον ιστορικό Στέφανο Lusignan στην τάξη των ευγενών. Πρώτο μέλημα της Λουκίας de Lion, όπως συνήθως συνέβαινε με τους Κύπριους τότε πρόσφυγες, ήταν η σύνταξη ενός εγγράφου στο οποίο να πιστοποιούνται με μάρτυρες τα στοιχεία της, σε ποια τάξη ανήκε και τα περιουσιακά της στοιχεία, πριν από την κατάκτηση της Κύπρου. Οι τρεις μάρτυρες που είχε προσκαλέσει η ίδια για τη σύνταξη του πιο πάνω εγγράφου ανήκαν σε γνωστές οικογένειες τότε της Κύπρου και απαντούν συχνά στις βενετικές πηγές της εποχής. Πρόκειται για τους  Άγγελο Ποδοκάθαρο, γιο του αοίδιμου Καίσαρα, Μπερναρδίνο de Fabris του ποτέ Κωνσταντίνου και τον Λορέντζο Σταυριανό από την Αμμόχωστο του ποτέ Μιχαήλ. Οι τρεις πιο πάνω μάρτυρες είχαν διαβεβαιώσει ενόρκως ότι η Λουκία de Lion ήταν νόμιμη θυγατέρα του Κύπριου φεουδάρχη και ευγενούς Βελισσάριου de Lion και είχε μεταξύ άλλων ένα χωριό ονομαζόμενο Μαράθα (un casal nominato Maratha). Επίσης είχαν δηλώσει ότι η Λουκία de Lion ήταν σύζυγος του αείμνηστου Νικόλαου Σγουρόπουλου, ευγενούς Αμμοχωστιανού. Η Λουκία είχε αιχμαλωτιστεί κατά τον πόλεμο της Κύπρου και όπως οι μάρτυρες είχαν αναφέρει είχε πρόσφατα ελευθερωθεί και αφιχθεί στη Βενετία και ζούσε σε μεγάλη φτώχεια και δυστυχία.

Ο σύζυγος της Λουκίας de Lion

Ποιος λοιπόν ήταν ο τελευταίος φεουδάρχης επί Βενετοκρατίας του χωριού Μαράθα; Μα ασφαλώς κανένας άλλος παρά ο Νικόλαος Σγουρόπουλος, σύζυγος της Λουκίας de Lion, που είχε πάρει ως προίκα από τη σύζυγό του τη Μαράθα. Ο Σγουρόπουλος μάς είναι γνωστός και από άλλες βενετικές πηγές, αλλά επίσης γίνονται αναφορές για τον ίδιο και σε έγγραφα μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, εκτός από τη συγκεκριμένη αναφορά ότι ήταν σύζυγος της Λουκίας de Lion. Ο σύζυγος της Λουκίας, Νικόλαος, ήταν γιος του Κυπριανού Σγουρόπουλου και ανήκε σε μια πολυμελή οικογένεια της Αμμοχώστου που κατατάσσεται και αυτή στους ευγενείς της Κύπρου. Ο Νικόλαος Σγουρόπουλος ως κάτοικος Αμμοχώστου εκμίσθωνε ως φεουδάρχης χωριά του διαμερίσματος Καρπασίας. Μεταξύ αυτών εκμίσθωνε το βαϊλάτο (ομάδα χωριών) του Αγίου Ανδρονίκου Καρπασίας, το οποίο περιλάμβανε εκτός από τον Άγιο Ανδρόνικο και άλλα επτά χωριά, τα εξής: Αιγιαλούσα, Βασίλι, Πλατανισσός, Κοιλάνεμος, Γαλάτεια και Κώμα του Γιαλού. Ο αδελφός του Νικόλαου, Φραγκίσκος, μαρτυρείται ως φεουδάρχης του χωριού Έλισσης Καρπασίας, το οποίο με την πάροδο των ετών ερημώθηκε. Ο γαμπρός του Βελισσάριου de Lion, Νικόλαος, σύμφωνα με αρχειακό υλικό, είχε εμπλακεί σε δικαστικούς αγώνες με τον βάιλο της Καρπασίας Φραγκίσκο Καλλέργη.

Περισσότερα στοιχεία για τον φεουδάρχη της Μαράθας Νικόλαο Σγουρόπουλο και την οικογένειά του, πληροφορούμαστε από ένα αίτημα στις βενετικές αρχές για οικονομική ενίσχυση της αδελφής του Ελιζαμπέττας. Αυτή ήταν σύζυγος του Μάρκου Γάσπαρη Armiraglio και είχε αιχμαλωτιστεί μετά την παράδοση της Αμμοχώστου, όπως και η νύμφη της Λουκία de Lion. Μετά την καταβολή λύτρων από τον σύζυγό της για την απελευθέρωσή της, κατέφυγε και αυτή στη Βενετία. Στο αίτημά της ανέφερε ότι ήταν θυγατέρα του ευγενούς φεουδάρχη Κυπριανού Σγουρόπουλου και είχε ακόμη τέσσερις αδελφές που είχαν αιχμαλωτιστεί και αυτές και δεν γνώριζε τίποτα για την τύχη τους. Αναφορά κάνει και για τους δυο αδελφούς της Νικόλαο και Φραγκίσκο. Και οι δύο, Νικόλαος και Φραγκίσκος, είχαν υπερασπιστεί την Αμμόχωστο κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης το 1571 ως ιππείς (a cavallo). Ίσως η Ελιζαμπέττα να μην είχε πληροφορηθεί μέσα σε εκείνο το χάος που δημιούργησε ο πόλεμος ότι ο αδελφός της Νικόλαος είχε φονευθεί, αφού ο ίδιος αναφέρεται από τη σύζυγό του Λουκία de Lion ως αείμνηστος (quondam).

Η Μαράθα, το φέουδο της Λουκίας de Lion και του Νικόλαου Σγουρόπουλου, των τελευταίων δηλαδή φεουδαρχών του χωριού επί Βενετοκρατίας, δεν θα μπορούσαν ασφαλώς να φανταστούν σε εποχές ευτυχίας πριν την κατάκτηση της πατρίδας τους, τι ακριβώς τους ανέμενε. Ο σύζυγός της σκοτώθηκε και αυτή αφού βίωσε για οκτώ χρόνια τα δεινά της αιχμαλωσίας έφθασε δυστυχισμένη και πάμπτωχη στη Βενετία εκλιπαρώντας για βοήθεια. Αλλά και το όνομα του χωριού Μαράθα, το πανάρχαιο αυτό φυτωνυμικό όνομα -προφανώς από το φυτό μάραθος- έμελλε ν’ αλλοιωθεί ως τοπωνύμιο. Λίγα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή του 1974, η Μαράθα στην κατεχόμενη Κύπρο μετονομάσθηκε σε Sehitler ενώ σήμερα στους χάρτες αναγράφεται ως Murataga…

Γνωρίζω για τα εγκλήματα εις βάρος αθώων ανθρώπων που διαπράχθηκαν στην περιοχή της Μαράθας και υποκλίνομαι στη μνήμη των αδικοχαμένων. Γνωρίζω, ασφαλώς επίσης τη λαίλαπα της τουρκικής εισβολής του 1974… δηλώνοντας απλώς ότι είμαι κι εγώ πρόσφυγας από την κωμόπολη Ριζοκαρπάσου…

Εικόνα: Η Μαράθα σε χάρτη από δορυφόρο, με τα τοπωνύμια όπως δόθηκαν μετά την τουρκική εισβολή.