Συνέντευξη στην Αγγελική Μιχαλοπούλου Καρρά | @aggeliki.mk

Στιγμές στη ζωή ενός σπουδαίου ανθρώπου: Το πέρασμα του Χαμπή Τσαγγάρη από τη δημόσια εκπαίδευση, η προσήλωσή του στην κυπριακή παράδοση και ο μεγάλος του καημός να επιστρέψει στο χωριό του, την Κοντέα. 

Πριν από λίγες μέρες επισκεφτήκαμε το Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή στα Πλατανίστεια και είχαμε μια πολύ όμορφη συνομιλία με τον ιδρυτή του Μουσείου, τον κ. Χαμπή Τσαγγάρη. Ο ίδιος μας μίλησε για την εμπειρία του μέσα από την εκπαίδευση, τα άμεσα αλλά και τα μελλοντικά του σχέδια.

Υπηρετήσατε για πολλά χρόνια στη Μέση Τεχνική Εκπαίδευση, ενώ συνεχίζετε μέχρι σήμερα να μεταλαμπαδεύετε τις γνώσεις και την εμπειρία σας. Εσείς τι έχετε αποκομίσει από όλα αυτά τα χρόνια προσφοράς;

Ήταν και για μένα προσφορά. Το ότι δούλεψα στην εκπαίδευση μου έδωσε μεγάλη χαρά. Κατά τη συναναστροφή μου με νέα και υπέροχα παιδιά για πολλά χρόνια, έμαθα από λόγου τους αρκετά. Η ευτυχία που ένιωσα από όσα τους μάθαινα και χαίρονταν είναι η μεγαλύτερη και πιο αληθινή πληρωμή που είχα από τη δουλειά μου στην εκπαίδευση. Και όταν θωρώ σήμερα μαθητές και μαθήτριές μου να είναι ζωγράφοι και καθηγητές τέχνης στα σχολεία και να είναι ευτυχισμένοι με όσα κάνουν, είναι και δική μου ευτυχία. Έχω πάντα επικοινωνία με αρκετούς μαθητές. Κάποτε εμφανίζονται και στα καλοκαιρινά μαθήματα που γίνονται δωρεάν “εις μνήμην Α. Τάσσου” κι έχουμε όμορφες συναντήσεις, κάποτε έρχονται και ομαδικά.

Έχω από τους μαθητές και τις μαθήτριές μου πολλές ευχάριστες και μοναδικές στιγμές επικοινωνίας και δημιουργίας. Θα σας πω μια εμπειρία που μου έρχεται πρώτη στο μυαλό. Όταν ήμουν στο σχολείο δεν έμενα στο στεγνό μαθητικό πρόγραμμα, τους έλεγα ποιος είμαι και τι δημιουργώ. Τους έδειχνα όλα τα στάδια δημιουργίας από τα προσχέδια για κάθε δουλειά, όπως για παράδειγμα “το Βασιλόπουλο της Βενεδιάς”, τους μίλαγα για τους Κύπριους καλλιτέχνες, για τους φίλους μου όπως ο Βότσης, ο Διαμαντής.

Οι μαθητές μου ήξεραν για τον φίλο μου τον Τηλέμαχο Κάνθο. Θυμάμαι ήταν Πέμπτη, ήμουν στο αυτοκίνητο και στρεφόμουν για Πλατανίστεια όταν άκουσα για τον θάνατό του στο ραδιόφωνο. Άκουσα ότι η κηδεία του θα γίνει την επομένη στον καθεδρικό του Αϊ-Γιάννη, στη Λευκωσία. Την επομένη λοιπόν πήγα στη Λεμεσό με σκοπό να κάνω δύο περιόδους μάθημα και να πάω στην κηδεία, ακόμη κι αν δεν μου έδιναν άδεια. Μου έκανε συγκλονιστική εντύπωση που μπήκα στην τάξη, με καλημέρισαν οι μαθητές, και μια μαθήτρια μου λέει συγκινημένη «συλλυπητήρια κύριε Χαμπή» κι ακολούθησαν όλοι οι μαθητές να με συλλυπούνται. Την επόμενη μέρα είπαμε με τους μαθητές να κάνουμε από μια ξυλογραφία εις μνήμην του Κάνθου. Τους παρακίνησα να πάμε στην Άλωνα με τα sketchbooks και τα τετράδια. Ξεχυθήκαν στους δρόμους και έκαναν σχέδια της Άλωνας. Πήγαμε και στον τάφο του Κάνθου στην Άλωνα και όταν επιστρέψαμε στο σχολείο έδωσα σε όλους μια φωτογραφία του, την οποία μεγέθυνα, αντέγραψαν όλοι τη φωτογραφία πάνω σε ξύλο, κάνανε το πορτρέτο του Κάνθου ο καθένας με τη δική του γραφή και πίσω από το πορτρέτο του Κάνθου σχεδίασε ο καθένας το τοπίο που είχε στα προσχέδιά του και τα χάραξαν πάνω σε ξύλο. Δημιουργήθηκαν έτσι πολλά μοναδικά σχέδια και είπαμε στο πρώτο μνημόσυνο του Κάνθου να τα εκθέσουμε στην Άλωνα. Πήγαμε λοιπόν τότε σε μια αποθήκη, που ήταν βιβλιοθήκη πρώτα, καθαρίσαμε, στήσαμε τα έργα που είχαμε κορνιζάρει και την Κυριακή το πρωί 8 η ώρα που ήταν το μνημόσυνο πήγαμε με λεωφορείο όλη η τάξη, από τη Λεμεσό στην Άλωνα. Ήταν μια έκπληξη για όλους. Επίσης συγκινητικό είναι ότι σε μια αναδρομική έκθεση του Κάνθου που έγινε στην Καστελιώτισσα ζήτησαν και παρουσίασαν και τα έργα των μαθητών που είχαν κάνει στη μνήμη του.

Η Α. Μ. Καρρά και ο χαράκτης Χαμπής στην αυλή του Μουσείου Χαρακτικής στα Πλατανίστεια. ΦΩΤΟ ©ΜΙΛΤΟΣ ΚΑΡΡΑΣ

Μέσα από τα βιβλία σας, όπως «Το βασιλόπουλο της Βενεδιάς», «Οι Καλικάντζαροι», αλλά και η πιο πρόσφατη δημιουργία σας «Οι τρίπλαροι τζιαι ο δράκος της μηλιάς» διαφαίνεται η αγάπη σας για θέματα που σχετίζονται με την παράδοση του τόπου μας. Πόσο σημαντική θεωρείτε την ανάληψη δράσεων που στηρίζουν την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου αυτού;

Σαν το οξυγόνο, κυριολεκτικά σαν το οξυγόνο, γιατί η παράδοση είναι όπως οι ρίζες ενός δέντρου. Εάν ξεχάσουμε την παράδοση, εάν κόψουμε τις ρίζες του δέντρου θα ξεραθεί το δέντρο κι αν εμείς σβήσουμε από την παράδοση θα είμαστε μετέωροι, θα σβήσουμε. Η ρίζα μας, η δύναμή μας είναι η παράδοσή μας και πιστεύω ακράδαντα στην παράδοση και θέλω με κάθε τρόπο να την προβάλω. Δεν συντηρείς την παράδοση, παίρνεις δύναμη και καταλαβαίνεις ποιος είσαι μέσα από την παράδοση. Είναι η ταυτότητά μας η παράδοση. Κάποιος έγραψε κάτι που μου άρεσε πολύ, “δεν είναι στάχτη η παράδοση, είναι φλόγα που τη μεταφέρεις!” και πιστεύω ακράδαντα αυτό το πράγμα.

Μιας κι αναφερθήκαμε στην τελευταία σας δουλειά, «Οι τρίπλαροι τζιαι ο δράκος της μηλιάς», θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια για αυτή; Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να επιλέξετε το παραδοσιακό αυτό παραμύθι και ποια μηνύματα θέλετε να περάσετε προς το ευρύ κοινό;

Το παραμύθι «Οι τρίπλαροι τζαι ο δράκος της μηλιάς» γεννήθηκε από τη γνωριμία μου και τη φιλία μου με τον Λάμπρο Πολυκάρπου, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πέρσι, στα 91 του χρόνια. Ένας άνθρωπος υπέροχος που δίδασκε το καλό και την καλοσύνη. Με τη γνωριμία μας ο φίλος μου ο Λάμπρος έγραψε πολλές ιστορίες που ήξερε από τον παππού και τον προπάππο του. Έχω καμιά τριανταριά τίτλους με διάφορες ιστορίες. Σε όλα τα γραψίματά του πρόβαλλε πάντα το καλό και τη νίκη του καλού πάνω στο κακό και πάντα σε όλα τα κείμενά του κατέληγε με την ερώτηση «τι μας διδάσκει αυτή η ιστορία;».

Από την πιο πρόσφατη εικονογράφηση του Χαμπή Τσαγγάρη πάνω στο παραμύθι «Οι τρίπλαροι τζαι ο δράκος της μηλιάς»

«Οι τρίπλαροι τζαι ο δράκος της μηλιάς» είναι πάνω στο ίδιο πνεύμα, τονίζοντας τη νίκη του καλού απέναντι στο κακό, και μου αρέσει γιατί είναι ένα παραμύθι που το άκουγε από τον παππού του ο ίδιος, κι εκείνος από τον δικό του παππού. Ο Λάμπρος το έγραψε με διαφορετικές ιστορίες κάθε φορά αλλά με την ίδια πάντα κατάληξη. Όταν το διάβασα για να το εικονογραφήσω, σκέφτηκα ότι έχει ωραίες εικόνες και δυσκολεύτηκα να επιλέξω, οπότε αποφάσισα να τα σμίξω και να πιάσω τις πιο ωραίες εικόνες του ενός και τις πιο ωραίες εικόνες του άλλου και να κάνω μια τρίτη εκδοχή. Ο Λάμπρος ενέκρινε την τρίτη εκδοχή, αλλά εμένα με έπιασε μια ενοχή μήπως δεν ήταν σωστό λαογραφικά να πάρω δυο διαφορετικές εκδοχές και να τις κάνω μια νέα, τρίτη εκδοχή. Ηρέμησα όταν είδα ότι υπάρχουν πολλά συγγενικά παραμύθια με τούτο από πολλές περιοχές της Κύπρου, από πολλές περιοχές της Ελλάδας... από τη Θράκη μέχρι την Πελλοπόνησο αλλά και σε όλη την Ευρώπη! Τα οποία ήταν όλα γραμμένα σε έναν διεθνή οδηγό της Αrnette Τhompson. Η μία χαρά μου λοιπόν ήταν ότι έκανα εικονογράφηση τα κείμενα του φίλου μου του Λάμπρου όπως υποσχέθηκα και η άλλη χαρά μου ήταν ότι έκανα κι εγώ το δικό μου το «παιξίμι»… ή ταξίδι αν θέλεις μέσα στην τέχνη, δηλαδή πώς από ένα κείμενο εγώ αρχίζω να γεννώ τις εικόνες, ύστερα πώς να σελιδοποιώ το βιβλίο, έπειτα πώς να δημιουργώ τις εικόνες από τα προσχέδια μέχρι τα τελικά και ύστερα μέχρι να μπω στο τυπογραφείο και να βγω από το τυπογραφείο. Όλα τα βιβλία είναι παιδιά μου. Ξεκίνησα με τον «Σπανό τζαι τους 40 δράκους», μετά το «Βασιλόπουλο της Βενεδιάς», έπειτα η «Ανεράδα» οι «Καλικάντζαροι» και ακολούθησαν δύο εκδόσεις 600 σελίδων, της έρευνας για τους καλικάντζαρους, που κέρδισε κρατικό βραβείο μελέτης. Όλα τα άλλα βιβλία έχουν πάρει κρατικό βραβείο εικονογράφησης και τώρα «Οι τρίπλαροι και ο δράκος της μηλιάς».

Λένε ότι ένας άνθρωπος ζει όσο μένουν ζωντανά τα όνειρά του. Εσάς ποια είναι τα όνειρά σας και τι σχέδια έχετε για το μέλλον ως δημιουργός αλλά και σε προσωπικό επίπεδο;

Έχω ένα όνειρο κι έναν καμόν, να επιστρέψω στο χωρκό μου, στα κατεχόμενα, να ζήσω στο χωρκό μου, να πεθάνω στο χωρκό μου και να με θάψουν στο χωρκό μου, δεν έχω άλλο όνειρο. Έζησα εκεί έως την ηλικία των 23 μου χρόνων.

Πήγα συνειδητά κάποιες φορές στα κατεχόμενα, στο χωριό μου, κατά τα έτη 2004-2006 ως επισκέπτης και φωτογράφησα τους τόπους των παιδικών μου αναμνήσεων όπως και τους σταυρούς τους κομματιασμένους. Χρησιμοποίησα το φωτογραφικό υλικό που συγκέντρωσα τότε σε πολλές από τις διαλέξεις μου στο εξωτερικό, μιλώντας για τη δουλειά μου και για την εξέλιξη της πορείας μου. Από τη Νέα Υόρκη, τις Βρυξέλλες, το Εδιμβούργο μέχρι οποιαδήποτε πόλη της Ελλάδας, όπου πάω δείχνω πάντα μια συγκεκριμένη φωτογραφία, αυτήν με τον σταυρό του παππού μου. Όχι για προπαγάνδα, ούτε για πολιτική, αλλά για να πω τον πόνο μου.

Ως δημιουργός έχω πολλά να κάνω. Έχω ακόμη ενεργό το κομμάτι των βιβλίων αναλαμβάνοντας όλη τη διαδικασία από την αρχική ιδέα έως την έκδοσή τους, περνώντας από την εικονογράφηση, τη σελιδοποίηση και την επιμέλεια εκτύπωσης. Το επόμενο έργο μου θα περιλαμβάνει μια σειρά εικονογραφήσεων όπου θέλω να είναι κάτι εντελώς καινούργιο, εντελώς διαφορετικό σε σχέση με ό,τι ήδη υπάρχει. Θέλω να κάνω κάτι που να μην έχω κάνει ξανά. Μέσα από την αναζήτηση αυτή συζητάω ακόμη και με τον εαυτό μου για τη μορφή και το μέγεθος που θα δώσω σε αυτά τα έργα, ακόμη και για τα υλικά που θα χρησιμοποιήσω και τα υλικά στα οποία θα εφαρμόσω την ιδέα αυτή που γέννησα. Γεννάω μιαν ιδέα σημαίνει ότι κάνω κάτι που δεν έχει κάνει κανένας άλλος, ούτε εγώ ο ίδιος, ετοιμάζω λοιπόν κάτι εντελώς καινούργιο!

Από τη δουλειά του Χαμπή Τσαγγάρη «Το βασιλόπουλο της Βενεδκιάς»

Κάθε καλοκαίρι οργανώνετε δωρεάν μαθήματα χαρακτικής στη μνήμη του δασκάλου σας Α. Τάσσου, και μοιράζεστε με ανιδιοτέλεια τα μυστικά της τέχνης σας. Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος μας αν κάθε άνθρωπος μοιραζόταν εμπειρίες, γνώσεις, αισθήματα και αγαθά με τον συνάνθρωπό του;

Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν την ανάγκη να προσφέρουν. Ο κόσμος πρέπει να μορφωθεί! Εμείς στην Κύπρο, δυστυχώς, και δεν έχω καμιά αμφιβολία για αυτό μιας και το έζησα όλα τα χρόνια που ήμουν στην εκπαίδευση, αφήσαμε τα πράγματα και παρέλυσαν σε όλους τους τομείς, παντού. Μετά μεγάλης μου λύπης παρατηρώ πως οτιδήποτε καλό υπάρχει δεν είναι ο κανόνας αλλά η εξαίρεση. Στην τηλεόραση μάς δίνουν μια κατεύθυνση, όταν μας δείχνουν διαρκώς κλεψιές, πολέμους και φόνους μάς κατευθύνουν προς τη μάζα, πως δηλαδή «έτσι κάνουν όλοι, έτσι θα κάνω κι εγώ». Στις ειδήσεις στο εξωτερικό δίνουν έμφαση στα πολιτιστικά και εμπνέουν τον κόσμο να ανακατευτεί με τα κοινά, να μάθει, να ενημερωθεί, να θαυμάσει και να εμπνευστεί. Στο εξωτερικό θα δείξουν τα νέα του κόσμου, αλλά δεν επικεντρώνονται στο «κακό». Το ίδιο και στην εκπαίδευση, υπάρχουν σπουδαίοι καθηγητές και εξίσου σπουδαίοι μαθητές, αλλά αυτό, όπως είπα και πριν, μετά λύπης μου είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας! Οι περισσότεροι δεν πάνε στο σχολείο για να μάθουν τα παιδιά αλλά για να τα προσκολλήσουν, θέλουν τα παιδιά χωρίς μόρφωση.

Πού θα πρέπει επομένως να επενδύσουμε για το μέλλον του τόπου και των επόμενων γενεών που θα μας ακολουθήσουν;

Στη νεολαία και τη διαπαιδαγώγησή της. Στην παράδοση, στις ρίζες και στον πολιτισμό. Μόνο έτσι θα μπορούμε να μιλάμε και για ελευθερία, μέσα από τη σωστή διαπαιδαγώγηση και τη μόρφωση.

ΑΡΧΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ο Χαμπής Τσαγγάρης επί το έργον. ΦΩΤΟ ©ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΧΑΜΠΗ