Γκρο Πλαν, τουτέστιν κοντινό πλάνο ή κλόουζ απ. Κινηματογραφικός όρος που περιγράφει το πλάνο σε σχέση με την απόσταση του υλικού της εικόνας από την κάμερα στην προκειμένη περίπτωση τόσο κοντά όσο να πλαισιώνεται σφικτά το πρόσωπο ή το αντικείμενο. Και μια και κάναμε τις…συστάσεις και επ’ ευκαιρία, ας κάνουμε ένα crash course στη γραμματική της φιλμικής γλώσσας, για να μιλάμε σωστά και να αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τον κινηματογράφο.

Κάνουμε αρχή με το πλάνο.

Πλάνο ονομάζουμε το τμήμα δράσης μιας σκηνής. Το πλάνο αλλάζει κάθε φορά που μεταβάλλεται η θέση της κινηματογραφικής μηχανής ή αλλάζει ο φακός, προσδίδοντας έτσι έμφαση αναλόγως στην αφηγηματική μορφή και τονίζοντας λεπτομέρειες και υφές που αλλιώς θα παραβλέπονταν. Διαφορετικοί φακοί μας επιτρέπουν να πλησιάσουμε ή να απομακρυνθούμε από αυτό που κινηματογραφούμε, αλλάζοντας την προοπτική του “κάδρου”. Τα πλάνα έχουν διαφορετικές ονομασίες, αναλόγως μιας σειράς παραγόντων, όπως η απόσταση από το αντικείμενο, το ύψος της κινηματογραφικής μηχανής, η γωνία λήψης και η κίνηση της μηχανής.

Ανάλογα µε την απόσταση από το αντικείµενο
Το καθιερωμένο μέτρο εδώ είναι η κλίμακα του ανθρώπινου σώματος, αλλά οι σχέσεις απόστασης ισχύουν και για κάθε άλλο κινηματογραφημένο υλικό.

Πολύ γενικό (τρε ζενεράλ): Στην περίπτωση αυτή κυριαρχεί στη μιζανσέν το τοπίο, απόψεις πόλεων από ψηλά και άλλες μακρινές θέες. Η ανθρώπινη φιγούρα είναι µικρή και ίσα που διακρίνεται.

Γενικό (ζενεράλ / λονγκ σοτ): Παρότι εξακολουθεί να κυριαρχεί το φόντο, ο άνθρωπος φαίνεται ολόκληρος στο πλάνο και πιο κοντά από ό,τι στο τρε ζενεράλ.

Αµερικάνικο (πλαν αµερικέν): Η ανθρώπινη φιγούρα καδράρεται από τα γόνατα και πάνω, ισορροπώντας την με το περιβάλλον. Σύνηθες πλάνο στο Χόλιγουντ.

Μεσαίο ή μπούστο: Ένα πλάνο απ’ τη µέση και πάνω, που καθιστά τις εκφράσεις ή τις χειρονομίες πιο ευδιάκριτες.
Μεσαίο κοντινό: Καδράρισμα από το στήθος και πάνω.

Κοντινό (γκρο πλαν/ κλόουζ απ): Δείχνει μόνο το κεφάλι, τα χέρια, τα πόδια ή κάποιο μικρό αντικείμενο, δίνοντάς του έτσι έμφαση και σημαντικότητα.

Πολύ κοντινό (τρε γκρο πλαν): Απομονώνει μια λεπτομέρεια όπως τα µάτια ή τα χείλη ενός ανθρώπου και τη μεγεθύνει.

Ανάλογα µε το ύψος της κινηµατογραφικής µηχανής

Ορισμένες φορές το κάδρο δίνει την αίσθηση στον θεατή ότι αυτός στέκεται σε ένα ορισμένο ύψος σε σχέση με το υλικό της εικόνας.

Στο επίπεδο του µατιού: H µηχανή τοποθετείται στο ύψος του ανθρώπου.

Πλονζέ: Η µηχανή βρίσκεται σε σημείο κατόπτευσης, από πάνω προς τα κάτω. Μια τέτοια λήψη δείχνει να “καταπιέζει” το αντικείµενο που κινηµατογραφούµε και χρησιµοποιείται σημειολογικά για να εκφράσει συνήθως βαριά ψυχολογική κατάσταση.

Κοντρ πλονζέ: Το ανάποδο του πλονζέ. Μας τοποθετεί να κοιτάμε το καδραρισμένο υλικό προς τα πάνω, παράγοντας αεράτα πλάνα που συχνά εξιδανικεύουν το κινηματογραφημένο αντικείµενο.

Οµπλίκ (oblique): Η µηχανή τοποθετημένη σε λοξή θέση, δημιουργώντας λήψεις που συνηγορούν στο αίσθημα της αστάθειας, συναισθηµατικής ή φυσικής.

Το ύψος σχετίζεται εν μέρει με τη γωνία λήψης, αλλά όχι απαραίτητα. Για παράδειγμα μπορεί η γωνία λήψεως να είναι ευθεία και μετωπική, αλλά γυρισμένη στο ύψος του πατώματος δηλαδή με τη μηχανή στο πάτωμα, προσδίδοντας ένα διαφορετικό οπτικό ύφος στην εικόνα.

Ανάλογα µε τη γωνία λήψης

Φας: Mετωπικά το πρόσωπο.
Προφίλ: Tο δεξί ή το αριστερό μάγουλο.
Τρία τέταρτα: Yπό γωνία.
Αμόρσα: Κάποιο πρόσωπο ή κάποιο αντικείµενο που είναι πολύ κοντά στη µηχανή και εκτός εστίασης (φλου).

Ανάλογα µε την κίνηση της µηχανής

Πανοραµίκ: Κίνηση που περιστρέφεται γύρω από τον κατακόρυφο άξονα της μηχανής, από δεξιά-αριστερά ή αντίστροφα, χωρίς μετατόπιση της ίδιας της κάμερας. Δίνει την εντύπωση ενός κάδρου που σαρώνει την οθόνη οριζοντίως.

Bερτικάλ: Η κίνηση από επάνω προς τα κάτω ή αντίστροφα, στον οριζόντιο άξονα της µηχανής, χωρίς και πάλι να μετατοπίζεται η κάμερα, δίνοντας την εντύπωση πως ο χώρος ξετυλίγεται από πάνω προς τα κάτω.
Tράβελινγκ: Η µηχανή αλλάζει ολόκληρη θέση, μετακινούμενη µε ένα βαγονάκι, το καρέλο ή “ντόλι” πάνω σε ράγες, προς οποιαδήποτε κατεύθυνση πάνω στο έδαφος, για να πλησιάσει ή να αποµακρυνθεί από κάποιο πρόσωπο ή αντικείµενο. Αν το τράβελινγκ είναι παράλληλο µε αυτό που κινηµατογραφούµε, λέγεται λατεράλ. Αν κάνει γύρω από αυτό, λέγεται κυκλικό τράβελινγκ.

Πλάνο γερανού (Κρέιν σοτ): Η κάμερα κινείται πάνω από το έδαφος, ανυψώνεται ή χαμηλώνει πάνω από 3 μέτρα, αποκλειστικά σε εξωτερικό χώρο, με τη χρήση γερανού. Στην περίπτωση εσωτερικών χώρων, μέχρι 3 μέτρα, γίνεται χρήση μηχανικού μπράτσου ενός “πάνθηρα” µε “µίνι τζίπ”.

Ως προς τη σταθεροποίηση της κάμερας, αξίζει να σημειωθεί ο μηχανισμός

Στέντυ καµ, που προσαρμόζει την κάμερα στο σώμα του οπερατέρ με τη χρήση ειδικού γιλέκου. Το στέντυ καµ έχει παράλληλα σχεδιαστεί με ένα υδραυλικό σύστηµα που απορροφά τους κραδασµούς των κινήσεων του οπερατέρ.

Πλάνο με κάμερα στο χέρι: Σε αυτήν την περίπτωση, ο εικονογράφος κρατά την μηχανή και φιλµάρει χωρίς τη βοήθεια εξαρτημάτων αντιστάθμισης. Πρόκειται για μια τεχνική που συνηθίζεται στα ντοκιµαντέρ, το “cinema verite”, στα ρεπορτάζ κ.λπ. Έχει ως αποτέλεσμα ένα τραχύ, επιτακτικό και άµεσο στυλ.

Ζουμ ιν/ άουτ: Aν και δεν πρόκειται για κίνηση, αλλά για χρήση φακού μεταβλητής εστιακής απόστασης, έχουµε την αίσθηση πως η µηχανή πλησιάζει ή αποµακρύνεται από ένα πρόσωπο ή ένα αντικείµενο. Με ζουµ ιν πλησιάζουµε και µε ζουµ άουτ αποµακρυνόµαστε.

Συνδεσµολογία πλάνων

Τέλος, τα πλάνα συνδέονται μεταξύ τους, από το προηγούμενο στο επόμενο κατά σειρά, ως εξής:

Κατ (Cut): Ο πιο συνήθης σύνδεσμος όπου τελειώνει ένα πλάνο και απλά αρχίζει το επόµενο.

Φέϊντ ιν (Fade in): Από τα κλασικά ξεκινήματα μιας ταινίας, όπου η εικόνα εμφανίζεται από σκοτάδι και φωτίζεται σταδιακά.

Φέϊντ άουτ (Fade out): To πλάνο σιγά-σιγά σκοτεινιάζει, ώσπου γίνεται µαύρο, δίνοντας την αίσθηση της χρονικής μεταβολής.

Ντιζολβ ή φοντύ ανσενέ (Disolve/ Fondu enchaine): Το πλάνο σταδιακά “ξεθωριάζει” µέσα στο επόµενο που αχνοεμφανίζεται.