Σε ηλικία 91 ετών απεβίωσε ο ζωγράφος Κώστας Οικονόμου.

«Δημιουργός που κράτησε πάντα την επαφή του με τη ζωή» όπως έγραψε για τον ζωγράφο ο Χρύσανθος Χρήστου, ιστορικός της τέχνης, ο Κώστας Οικονόμου υπήρξε ένας δραστήριος καλλιτέχνης με πλουραλισμό στα υλικά και το ύφος του.

Γεννήθηκε στην Κισσόνεργα το 1925. Πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στο κολλέγιο Μόρφου (1943-1945) με δάσκαλο τον Α. Διαμαντή. Συνέχισε στο Kings Alfred’s College (1956-1957) στο Winchester της Αγγλίας, όπου σπούδασε τέχνη και παιδαγωγικά, στο παιδαγωγικό ινστιτούτο του University of London (1972-1973), ενώ την ίδια περίοδο παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής στο Saint Martin’s School of Art του Λονδίνου.

Το 2012, ο Κώστας Οικονόμου τιμήθηκε από το ΑΚΕΛ με το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς Τεύκρου Ανθία - Θοδόση Πιερίδη.

«Ο καλλιτέχνης είναι πολιτικό ον, πάντα ευαίσθητο στα γεγονότα που καίνε την καρδιά ή χαρίζουν ευτυχία στον κόσμο. Πώς θα ήταν δυνατόν ο καλλιτέχνης να μη νοιάζεται για τους άλλους ανθρώπους κλεισμένος στο γυάλινο πύργο του, αποκόπτοντας τον εαυτό του από τη ζωή που του προσφέρουν με ολάνοιχτα χέρια. […] Η μια [θεωρία] θέλει την Τέχνη αυτόνομη, υπόλογη μόνο στον εαυτό της […]. Η άλλη θεωρεί την Τέχνη συνδεδεμένη με τον άνθρωπο και τα όνειρα ή τα προβλήματά του, με τρόπο που να συμβάλλει στη δημιουργία μιας ομορφότερης και ανθρωπινότερης κοινωνίας. Στον τομέα της ζωγραφικής και γενικότερα της εικαστικής δημιουργίας, τασσόμαστε υπέρ της δεύτερης άποψης», έλεγε ο Κώστας Οικονόμου σε εκδήλωση με τίτλο «Η Τέχνη ως αντιστασιακή πράξη» το 1995.

Ο Χρύσανθος Χρήστου αναφέρει για το έργο του καλλιτέχνη:

«Ο Κώστας Οικονόμου ενδιαφέρεται για όλες τις θεματικές περιοχές αλλά περισσότερο για την τοπιογραφία, και εργάζεται τόσο το λάδι όσο και την υδατογραφία και τα ακρυλικά χρώματα στη ζωγραφική, το λινόλεουμ, το χαλκό και το τσίγκο στη χαρακτική. Στη γλυπτική χρησιμοποιεί τσιμέντο και πολυεστέρα που ανακατεύει με χρώματα, καθώς και ψημένο πηλό και πέτρα στη μικρογλυπτική του.

Δημιουργός που κράτησε πάντα την επαφή του με τη ζωή, έχει, στα περισσότερα έργα του, αφετηρία το φυσικό χώρο. Χωρίς να θυσιάζει άλλες θεματογραφικές περιοχές, δίνει τον καλύτερο εαυτό του στην τοπιογραφία, σε προσπάθειες που διακρίνονται για μια νέα και προσωπική ερμηνεία της οπτικής πραγματικότητας. Σε σχετικά πρώιμες εργασίες του, προσωπογραφίες, εσωτερικά, μυθολογικά θέματα και γυμνά, διαπιστώνει κανείς τη σχέση του με διάφορες στυλιστικές τάσεις, από τον κυβισμό στον εξπρεσιονισμό και από τον ιδεαλισμό σε τύπους των φωβιστών. Με έμφαση άλλοτε στο ρόλο της γραμμής και άλλοτε στο ρόλο του χρώματος έχει δώσει έργα στα οποία αποκαλύπτονται οι κάθε κατηγορίας αναζητήσεις του. Κυβιστικά στοιχεία χρησιμοποιεί σε έργα του όπως το 'Αγόρι που διαβάζει' (1962), εξπρεσιονιστικά στα γυμνά, ιδεαλιστικούς τύπους στα μυθολογικά του θέματα, και φωβιστικά σε εσωτερικά του.

Άλλα, παρά το γεγονός ότι και σε ώριμες και όψιμες προσπάθειες του θα χρησιμοποιήσει ανάλογα στοιχεία, στην τοπιογραφία του σχετικά νωρίς φαίνεται ότι επηρεάζεται από τις κατακτήσεις της ζωγραφικής του P. Cézanne. Σε ελαιογραφίες, αλλά περισσότερο σε υδατογραφίες του, κατορθώνει να δώσει μια ποιητική ερμηνεία της οπτικής πραγματικότητας, με την αξιοποίηση τόσο ιμπρεσιονιστικών όσο και μεταϊμπρεσιονιστικών τύπων. Έτσι, διατηρεί τον καθοριστικό ρόλο του φωτός που διαλύει τα περιγράμματα σε ορισμένα τμήματα του πίνακα, ενώ παράλληλα τονίζει το χρώμα ως ογκομετρική αξία και κατορθώνει να εκφράσει το ουσιαστικό περιεχόμενο του θέματός του. Χωρίς να περιορίζεται στα εξωτερικά στοιχεία του φυσικού χώρου που τον ενδιαφέρει, και με την έμφαση στις καθαρά ζωγραφικές αξίες δίνει το εσωτερικό πρόσωπο και το διαχρονικό χαρακτήρα του τοπίου. Σε μερικές περιπτώσεις, όταν εντάσσει και την ανθρώπινη μορφή στο φυσικό χώρο, προκύπτουν σύνολα στα οποία επικρατεί μια ειδυλλιακή ατμόσφαιρα που παρασύρει το θεατή. Στη χαρακτική του βασίζεται περισσότερο στο εξπρεσιονιστικό λεξιλόγιο, ενώ στη γλυπτική του χρησιμοποιεί στοιχεία από διάφορες κατευθύνσεις.»

Ο Κώστας Οικονόμου παρουσίασε το έργο του σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Έχει δημοσιεύσει κείμενα με διάφορα θέματα και έχει προλογίσει καταλόγους ομοτέχνων του. Εργάστηκε ως εκπαιδευτικός καλλιτεχνικών μαθημάτων. Είναι ιδρυτικό μέλος και έχει διατελέσει και αντιπρόεδρος του Ε.ΚΑ.ΤΕ. Κύπρου και άλλων συλλόγων».

Αναφέρει για το έργο του ο ιστορικός τέχνης δρ Αντώνης Δανός:

«Αν προσπαθούσα να συμπυκνώσω σε μερικά χαρακτηριστικά τη δουλειά του Κώστα Οικονόμου, θα έλεγα ότι το έργο του χαρακτηρίζεται από μεγάλη παραγωγικότητα, και από έλλειψη δογματισμού. Η παραγωγικότητα του εύκολα διαπιστώνεται από τον μεγάλο αριθμό αξιόλογων έργων που περιλαμβάνει η παρούσα έκθεση, τα οποία καλύπτουν έξι δεκαετίες, και τα οποία, με εξαίρεση μερικών από τα πιο πρόσφατα, δεν είχαν ως τώρα εκτεθεί δημόσια.

Αυτό που ονομάζω «έλλειψη δογματισμού» διαπιστώνεται εξ’ ίσου εύκολα, από όσους γνωρίζουν έστω και μερικώς το έργο του. Από τη μια, η ενασχόλησή του με ευρεία γκάμα υλικών και τεχνικών: υδατογραφία, λάδι, ακρυλικό, παστέλ, μολύβια και μελάνι στη ζωγραφική, μονοτυπία, χαλκός, τσίγκος και λινολεοτυπία στη χαρακτική, γλυπτική – κυρίως ανάγλυφη – και κεραμική. Δείγματα από μερικές από τις παραπάνω εκφάνσεις της τέχνης του, έχουμε στη καινούρια αυτή έκθεση.

Από την άλλη, ο «αδογματισμός» του Κώστα Οικονόμου διαπιστώνεται από τη δημιουργική αφομοίωση σειράς επιρροών και ιδιωμάτων από την ιστορία της νεώτερης δυτικής ζωγραφικής, τα οποία ο καλλιτέχνης εμπότισε με σαφή Κυπριακό χαρακτήρα.

Πριν από τρεις περίπου δεκαετίες ο Ελλαδίτης ακαδημαϊκός Χρύσανθος Χρήστου έγραψε ότι στο σύνολο της σύγχρονης κυπριακής τέχνης διαπιστώνεται «απουσία κάθε ακαδημαϊκής επίδρασης», καθώς και «η δυνατότητα των δημιουργών της να μεταφέρουν σε περισσότερο προσωπικές διατυπώσεις όλες τις ξένες γνωριμίες τους». Πρόσθεσε ότι στην Κυπριακή τέχνη έχουμε «όλα τα χαρακτηριστικά των μεγάλων ρευμάτων» της παγκόσμιας τέχνης, αλλά και «μια σειρά από ανεξάρτητες και προσωπικές κατακτήσεις». Πιστεύω ότι από τα πιο «τυπικά» και περιεκτικά παραδείγματα – σε ατομικό επίπεδο καλλιτεχνών – του πιο πάνω χαρακτηρισμού της Κυπριακής τέχνης, αποτελεί το σύνολο του έργου του Κώστα Οικονόμου.

Στην τέχνη του, αναφορές στις τοπογραφικές σχολές του 19^ου αι., στον Ιμπρεσιονισμό, όσο και σε μεταϊμπρεσιονιστικές τάσεις – όπως στην τοπιογραφία του Σεζάν – συνδυάζονται δημιουργικά με χαρακτηριστικά από πρώιμα μοντερνιστικά κινήματα του 20ού αι. – όπως ο Φοβισμός και ο Εξπρεσιονισμός. Τα τελευταία είναι ιδιαίτερα εμφανή και στις προσωπογραφίες του Οικονόμου, καθώς και στη χαρακτική του. Αυτό το βασικό πλαίσιο, στο οποίο τοποθετείται το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, δεν τον εμποδίζει όμως από το να αφομοιώσει και να πειραματιστεί με νεώτερες διαδικασίες και υλικά, όπως, για παράδειγμα, τα ανάγλυφα από τσιμέντο – «εφεύρεση», όπως ο ίδιος λέει, του Χριστόφορου Σάββα.

Οι πλείστοι σχολιαστές της δουλειάς του Οικονόμου συμφωνούν ότι το συναρπαστικότερο μέρος του έργου του αποτελούν οι υδατογραφίες. Πολλά έχουν ειπωθεί για την εξαιρετική απόδοση χρώματος και φωτός στις ακουαρέλες του.

Σημαντικότεροι, πιστεύω, παράγοντες που καθιστούν τον Οικονόμου τον σημαντικότερο μας υδατογράφο, είναι τόσο η μακροχρόνια και συστηματική ενασχόλησή του με το είδος αυτό, όσο και, κυρίως, η διαπραγμάτευση του υλικού με τρόπο που αναδεικνύει τη «φύση» και τις ιδιότητες του.

Γι’ αυτό, εξάλλου, η συστηματική εφαρμογή, εκ μέρους του, της ζωγραφικής σε βρεγμένο χαρτί, έχει παραγάγει τα συναρπαστικότερα ίσως δείγματα ακουαρέλας, με το σμίξιμο των χρωματικών επιφανειών, και τη μεγάλη γκάμα αποχρώσεων, ακριβώς επειδή τονίζεται ακόμα περισσότερο η φύση και οι ιδιότητες του υλικού της υδατογραφίας.

Ακόμα και σε ένα αριθμό έργων, της παρούσας έκθεσης, όπου παλαιότερες υδατογραφίες έχουν ξαναδουλευτεί με τη μέθοδο της μονοτυπίας, το αποτέλεσμα είναι εξίσου ενδιαφέρον και απολαυστικό, γιατί κι οι δύο τεχνικές έχουν διαπραγματευτεί με τρόπο πιστό στις ιδιότητες των υλικών και των μεθόδων αυτών.

Γενικά, τόσο αυτές οι υδατογραφίες-μονοτυπίες, όσο και οι υπόλοιπες υδατογραφίες, οι ελαιογραφίες, τα σκίτσα και τα χαρακτικά έργα αυτής της έκθεσης, αποτελούν εξαιρετικά δείγματα μιας παράδοσης που επιμένει να παράγει έργα τα οποία λειτουργούν, σε σχέση με τον θεατή, στο επίπεδο της ατομικής, αισθητικής απόλαυσης κα ευχαρίστησης. Όσοι συνεχίζουν να προσεγγίζουν την τέχνη μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, κόντρα στη μεταμοντέρνα, ιδεολογική αντίληψη που θεωρεί τέτοιου είδους επαφή με το έργο τέχνης ως παραχωρημένη, σίγουρα θα αντλήσουν μεγάλη απόλαυση από τα έργα της παρούσας έκθεσης».

Το 2013, το Επιμελητήριο Καλών Τεχνών Κύπρου (ΕΚΑΤΕ) παρουσίασε μια αναδρομική έκθεση του Κώστα Οικονόμου. Στα εγκαίνια προβλήθηκε και το ντοκιμαντέρ «Τσιμεντογραφία», των Νικόλα Ιορδάνου και Σύλβιας Νικολαϊδου, οι οποίοι παρακολούθησαν για περισσότερο από ένα χρόνο τον Κώστα Οικονόμου στην καταγραφή της δημιουργίας ενός έργου από την γέννηση της ιδέας μέχρι και την υλοποίησή της. Το ντοκιμαντέρ εστιάζει στα έργα με την τεχνική της τσιμεντογραφίας, μια καθόλα κυπριακή μορφή τέχνης, με την οποία ασχολήθηκε αρχικά ο Χριστόφορος Σάββα και την συνέχισε -διασώζωντάς την, ουσιαστικά- ο Κώστας Οικονόμου. Ο ίδιος έδωσε στην τεχνική αυτή και το όνομά της, «τσιμεντογραφία», κατατάσσοντάς τη στη μακρά λίστα τεχνοτροπιών στον διεθνή χώρο.

+ Η κηδεία του Κώστα Οικονόμου θα τελεστεί την Τετάρτη στη γενέτειρά του, την Κισσόνεργα της Πάφου.