Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου

Ο Τάκης Τζαμαργιάς, απόλυτα εξοικειωμένος πια με την κυπριακή θεατρική κοινότητα, επιστρέφει στη χώρα μας για να σκηνοθετήσει τον Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου στον ΘΟΚ.

Λίγο πριν την πρεμιέρα, μιλά για το έργο και τη δική του προσέγγιση πάνω σ’ αυτό: «ο Πέτρος σε μπάζει να δεις το ουσιαστικό, σε επαναφέρει στην πραγματικότητα».

Τον Τάκη Τζαμαργιά τον συναντούσα για δεύτερη φορά. Η πρώτη ήταν τον Οκτώβρη του ’14, όταν βρέθηκε ξανά στην Κύπρο για να σκηνοθετήσει το «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή για λογιαριασμό του ΘΟΚ. Ήταν μια παράσταση που απέσπασε πολύ θετικές κριτικές, αποτέλεσε για τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου εισπρακτική επιτυχία (οκτώ χιλιάδες θεατρόφιλοι είδαν την παράσταση αποφέροντας στον ΘΟΚ έσοδα ύψους λίγο πάνω από 40 χιλιάδες ευρώ) και χάρισε στον ίδιο το Βραβείο Σκηνοθεσίας στα Βραβεία Θεάτρου Κύπρου για τη σεζόν 2014-2015.

Σήμερα, ο Έλληνας σκηνοθέτης επιστρέφει στη χώρα μας για να παρουσιάσει -και πάλι στον ΘΟΚ- το έργο της Άλκης Ζέη «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου». Ένα βιβλίο που όλοι -λίγο πολύ- το γνωρίζουμε, αφού για περισσότερο από τρεις δεκαετίες ήταν υποχρεωτικό ανάγνωσμα στην ύλη των δημοτικών σχολείων.

«Οικοδόμους ρωτάω και όλοι το ξέρουνε. 'Πες ένα βιβλίο που διάβασες', τους λέω. Και λένε αυτό!» αναφέρει ο Τάκης Τζαμαργιάς κρατώντας το φλιτζάνι με τον διπλό κυπριακό καφέ.

Δεν πίνει. Μιλάει συνέχεια. Για το έργο, για τη θεατρική κοινότητα, για τη χώρα του και τα προβλήματά της. Μια θάλασσα από σκέψεις, πότε τρικυμιώδεις και πότε γαλήνιες. Όπως οι περιπέτειες του Πέτρου, του ήρωά του για τη φετινή σεζόν στο θεατρικό σανίδι. Η εξοικείωση με το έργο της Άλκης Ζέη είναι εμφανής. Ο Τάκης Τζαμαργιάς σκηνοθέτησε το ίδιο έργο με το ίδιο κείμενο και την ίδια μουσική τη σεζόν 2011-12 στο Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας και συνάντησε μεγάλη επιτυχία. Ξαναζεσταμένο φαϊ για τον ΘΟΚ; Μάλλον όχι.

Ακαριαίες ανατροπές

«Όταν ανέβηκε στην Ελλάδα, αντιμετωπίστηκε ως εθνικό μυθιστόρημα και, πραγματικά, είχε το στοιχείο της ελληνικότητας γιατί ήταν κάτω από τον τίτλο που είχε θέσει ο Χουβαρδάς τότε (σ.σ. πρώην διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου) «Τι είναι η πατρίδα μας;». Ερχόμενος εδώ -πέρα από το βάρος μιας παράστασης που παιζόταν δύο χρόνια, ήταν πολύ μεγάλη η απήχηση που είχε και το λένε δάσκαλοι, γονείς...- μετά από όσα έχουνε συμβεί από τότε που ανέβηκε στην Ελλάδα, γιατί μέσα σε τέσσερα χρόνια έχουν γίνει τόσα πολλά... Γίνεται να μιλήσεις μόνο ελληνοκεντρικά; Δεν έχει κανένα νόημα. Είναι οικουμενικό πια το πρόβλημα.

Έβλεπα τα παιδιά από τη Συρία που έφταναν στον Πειραιά με τα tablets και τα κινητά στο χέρι και σκεφτόμουν πώς αυτά τα παιδιά, από τη μια μέρα στην άλλη... Πώς ζούσαν, πώς ήταν το περιβάλλον τους;

Αυτό είναι, νομίζω, το έργο, η δύναμή του: έχει ένα νόημα να δουν τα παιδιά ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και πως από τη μια στιγμή στην άλλη όλα αλλάζουν. Εκεί έχω επικεντρωθεί πιο πολύ, στις μεταβολές».

Ένα από τα πιο δύσκολα ζητούμενα για τον σκηνοθέτη ήταν να ξεφύγει από την παράσταση στο Εθνικό. «Χρειάστηκε να περάσουν μέρες, ευτυχώς δεν κράτησε πολύ, δέκα μέρες μόνο. Διόρθωνα, δούλευα υποκριτικά, αλλά είχα στα αφτιά μου την παράσταση στην Ελλάδα. Ενώ, τώρα, απελευθερώθηκα. Χρειάστηκε να πετάξω από πάνω μου την άλλη παράσταση. Δεν έχω ξεφύγει εντελώς από την παράσταση την ελλαδίτικη, όχι. Αλλά σε μεγάλο βαθμό...»

* Εχει ένα νόημα να δουν τα παιδιά ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και πως από τη μια στιγμή στην άλλη όλα αλλάζουν

Πείνα

«Έχω επικεντρώσει (το έργο) πολύ στην πείνα. Κατοχή για μένα είναι πείνα. Το αίσθημα της πείνας που ούτε περνάει απ’ το μυαλό μας. Δοκιμάστηκε πάρα πολύ η Αθήνα τότε. Μόνο η Αθήνα. Αυτό το βλέπεις και με τους μεγάλους ανθρώπους όταν τους ρωτάς. Λέει η πεθερά μου που είναι από την Κρήτη: ‘εμείς δεν πεινάσαμε’. Αυτοί όμως που ήταν στην Αθήνα, πείνα. Είναι τρομερό. Τριακόσιοι νεκροί κάθε μέρα.

Καμιά μέρα αργώ να φάω και βάζω τα γέλια και σκέφτομαι ‘πώς αντέχανε;’

Έχει μια ατάκα στο έργο που δεν την είχαμε στην Αθήνα και τη βάζω εδώ με τον Γιάννη Καραούλη (σ.σ. τον ηθοποιό που θα κρατά τον ρόλο του Πέτρου στην παραγωγή του ΘΟΚ).
‘Ποιος ηλίθιος έχει πει ότι τα γλυκά κάνουν κακό στα δόντια;’ λέει όταν περνάει από ένα ζαχαροπλαστείο στην Ομόνοια, όπου παλιά πήγαινε με τον πατέρα του κι έτρωγε λουκουμάδες. Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε. Πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα ανάλογα με την περίσταση, που σήμερα κάνουμε δίαιτες και υγιεινή διατροφή και όλα αυτά. Τελικά, ξέρουμε ότι ζούμε μόνο».

«Παρακαλώ, μπορώ να έχω λίγη ζάχαρη;» παρήγγειλε ο σκηνοθέτης μετά απ’ αυτό. Καθόμασταν στου Κυριλλή για τη συνέντευξη. Με καφέ και καττιμέρι. Η ζάχαρη, για το αλμυρό καττιμέρι.

Ο Τάκης Τζαμαργιάς στη διάρκεια της πρόβας, στην Κεντρική Σκηνή, αίθουσα Εύης Γαβριηλίδης. ©2016 ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ | ΠΑΡΑΘΥΡΟ

Οικογενειακή υπόθεση

«Ήθελα μόνο περισσότερο χρόνο», λέει ο Τάκης Τζαμαργιάς. «Αυτό το έργο ανήκει νομίζω στην κατηγορία ‘οικογενειακή παράσταση’. Δεν είναι παιδικό, σίγουρα δεν είναι παιδιάστικο. Απ’ την άλλη, έχοντας την εμπειρία της απήχησης που είχε στην Ελλάδα, νομίζω ότι και τα παιδιά της πρώτης δημοτικού μπορούν να το παρακολουθήσουν... Είμαι πολύ περίεργος σ’ αυτό, είναι όλη μου η αγωνία. Η παράσταση θα είναι καλή, το πιστεύω, έχει πολλά γερά χαρτιά από όλες τις πλευρές. Γιατί να μην αγγίξει τα παιδιά του δημοτικού, της δευτέρας και τρίτης;
Απλώς, είναι παράσταση που θέλει προετοιμασία. Δηλαδή, να μιλήσει πριν ο μπαμπάς και η μαμά. Να μιλήσει το σχολείο. Εξάλλου, αυτό είναι προϋπόθεση όταν πηγαίνουμε στο θέατρο για ανήλικους θεατές».

Πώς ένα κείμενο που είναι το ίδιο, με την ίδια μουσική, μπορεί να βγάζει άλλο νόημα; Να εστιάζει μια φορά στην Ελλάδα κι ύστερα να 'ναι οικουμενικό; ρωτάω τον Τάκη Τζαμαργιά.

«Είναι το πού δίνεις έμφαση. Έχω δώσει υποκριτικά έμφαση σε κάποια σημεία. Είναι και κάποια σύμβολα. Στην Ελλάδα έβγαινε μια σημαία στο τέλος, την καταργώ εδώ. Δεν τη βγάζω. [...] Η Άλκη Ζέη γκρεμίζει όλα τα στερεότυπα κι όλες τις προκαταλήψεις. Ο Πέτρος έχει μια εικόνα ιδεατή για τους ήρωες και, όταν βλέπει τον θείο του να έρχεται από το αλβανικό μέτωπο θρυμματισμένος και τη μαμά και τον μπαμπά που έχουν αλλάξει, αλλάζει κι αυτός.
Έχει μεγάλη δύναμη το έργο της συγγραφέα. Και είναι διαχρονικό.
Το ‘Τρίτο Στεφάνι’ νομίζω πως ήταν πιο ελληνοκεντρικό. Απλώς είχα εστιάσει στις σχέσεις και ήταν αρνητική η όψη της Ελλάδας. Εδώ έχει κάτι υπερεθνικό, νομίζω πως υπερβαίνει. Αν το πετύχουμε...»

Η δύναμη της μουσικής

Μέχρι αυτή τη στιγμή η κουβέντα μας έχει απλώσει παντού. Επανέρχεται στον Πέτρο, αυτή τη φορά μέσα από τη μουσική.

«Η μουσική είναι η πρώτη μας επαφή από μωρά παιδιά. Σε αυτή την παράσταση η μουσική σφραγίζει, δίνει ένα στίγμα πάρα πολύ ουσιαστικό, δεν μπορείς να το αμελήσεις. Και συντονίζει και το πλαίσιο, τον ρυθμό, κρατάει τον περίπατο, τη συνεχή πορεία».
Τη μουσική υπογράφει ο Κύπριος μουσικός Δημήτρης Ζαβρός, ο οποίος έγραψε αρχικά την έγραψε για την παράσταση στο Εθνικό. Η κουβέντα μας για την ουσιαστική επαφή των παιδιών με τη μουσική υπενθυμίζει ότι και ο Πέτρος «σε μπάζει να δεις το ουσιαστικό, σε επαναφέρει στην πραγματικότητα. Ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο, ότι οι εφιάλτες που βλέπει ένα παιδί είναι τίποτα μπροστά σε αυτά που θα ζήσει. Τίποτα».

Να προσγειώνουμε τα παιδιά σε ένα τέτοιο δεδομένο, γίνεται;

«Απλώς μπορεί να αποτελέσει αφορμή για συζήτηση, για διερεύνηση, να καταλάβει πως υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος, να φύγει λίγο από τον μικρόκοσμό του. Μέχρι β’ δημοτικού, ένα παιδί μπορεί να μείνει στις σχέσεις του έργου γιατί έχω φροντίσει να υπάρχουν κοριτσίστικα κι αγορίστικα πράγματα. Όπως ότι η αδελφή του Πέτρου ερωτεύεται. Μα, και η Άλκη (Ζέη) μου το είπε αυτό. ‘Ερωτευόμασταν’ μου λέει. Άμα την ακούσεις να μιλά για την περίοδο εκείνη… Λέει ‘γιατί, βρε Τάκη, δεν στήναμε κανέναν και ήμαστε συνεπείς και τώρα με τόσα τηλέφωνα δεν είμαστε; Ξέραμε ότι εκείνη την ώρα θα βρισκόμασταν και θα πηγαίναμε όλοι στην πορεία. Το ένιωθες, αυτές ήταν διαδηλώσεις’, έλεγε. Αλλά πίστευες σε έναν καλύτερο κόσμο. Πίστευες σε μια αλλαγή. Ότι όλο αυτό γίνεται για κάποιο λόγο. Τώρα γιατί γίνεται;»

Ο Πέτρος αποκτά, εν τέλει, κάποια ιδεολογία;

«Μέσω της Δροσούλας αρχίζει και συνειδητοποιεί και μιλάει... Είναι συγκλονιστικό αυτό που λέει στο τέλος: Ποτέ, Δροσούλα, να μην μας ξαναχτυπήσουν ποτέ στον δρόμο... Δεκατριών χρονών...
Ένα πράγμα που μ’ αρέσει στο βιβλίο αυτό ως αναγνώστης, που δεν είχα την ευκαιρία να το βάλω στην παράσταση, είναι όταν λέει πως κουτρουβαλάει τις σκάλες όταν τελειώνουν όλα για να πάει να βρει τους φίλους του. Στην τελευταία σελίδα. Όλο αυτό το κομμάτι που δεν έζησε. Παιδάκι είναι. Βίαια γίνανε όλα. Όχι, δεν τα γειώνουμε, αλλά να δεις και την άλλη περίπτωση. Νομίζω πως το έργο καλλιεργεί πολύ την ενσυναίσθηση, το να μπω στη θέση του άλλου. Δεν είναι και μια ευθύνη του θεάτρου αυτή; Χωρίς διδακτισμό. Προσέχουμε να μην υπάρχει. Αυτό το έργο έχει δύο πράγματα, πρέπει να έχει ολοκληρωμένα πρόσωπα και αλήθεια».

Άλκη Ζέη: Έτσι έγραψα τον Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου

«Ύστερα από μια δεκάχρονη παραμονή μου μακριά από την Ελλάδα, όταν γύρισα το 1964, διαπίστωσα με μεγάλη μου έκπληξη πως τα παιδιά δεν ήξεραν σχεδόν τίποτα για τον πόλεμο -έξω από το «όχι» του Μεταξά- και τη μεγάλη αντίσταση της χώρας μας στον κατακτητή. Πολλοί γονείς που ήξερα πως οι ίδιοι είχαν πάρει μέρος στην Αντίσταση δεν είχαν αφηγηθεί τίποτα στα παιδιά τους. Όσον αφορά το σχολείο, αυτά τα γεγονότα και κυρίως η Αντίσταση ήτανε τελείως έξω από το σχολικό πρόγραμμα και ούτε επιτρεπόταν στους δασκάλους να μιλάνε γι’ αυτή την Ιστορία, που δεν ήτανε και τόσο μακρινή και την είχα ολοζώντανη στη μνήμη μου.

Έτσι έγραψα τον Μεγάλο περίπατο του Πέτρου, ενώ βρισκόμουνα μακριά από την Ελλάδα, στο Παρίσι, εξαιτίας της χούντας αυτή τη φορά. Στο βιβλίο αυτό μιλώ για τον πόλεμο, την Κατοχή και την Αντίσταση. Βάζω για ήρωα ένα μικρό αγόρι, για να είναι το έργο πιο κοντά στα παιδιά και το τοποθετώ σε μια οικογένεια που δεν έχει σχέση με τη δική μου, για να απομακρυνθώ από την αυτοβιογραφία. Πώς όμως να απομακρυνθώ όταν τα γεγονότα που περιγράφω τα έχω ζήσει εγώ η ίδια, μέρα τη μέρα, στιγμή τη στιγμή; Έτσι, σε κάθε σελίδα του βιβλίου υπάρχει ένα κομμάτι από μένα. Βρίσκομαι ακόμα μέσα στο τριζόνι, στη χελώνα, τον σκύλο, που παίζουν σημαντικό ρόλο στην αφήγηση.

Όταν λέω έζησα την Ιστορία κι εγώ κι ολόκληρη η γενιά μου, εννοώ πως η ζωή μας ήτανε ο πόλεμος, η Κατοχή και η Αντίσταση. Η πείνα, ο φόβος, το μίσος για τον κατακτητή ανακατεύονταν μέσα στα παιχνίδια μας, στα διαβάσματά μας, στους έρωτές μας, μαζί με τον πόθο για ζωή και ελευθερία. Το αίσθημα της πείνας ήθελα να το περιγράψω και να κάνω τα παιδιά να νιώσουν πώς ζούσαν εκείνη την εποχή οι συνομήλικοί τους. Η πείνα από μόνη της είναι μια ιστορία φρίκης. Κι αν το δει κανείς με ψυχρό μάτι, θα αναρωτηθεί αν μπορούμε να πούμε στα παιδιά μια τόσο φριχτή ιστορία [...].

ΠΗΓΗ: www.alkizei.com

Η ταυτότητα της παράστασης

Δραματοποίηση: Σάββας Κυριακίδης/Τάκης Τζαμαργιάς
Σκηνοθεσία: Τάκης Τζαμαργιάς
Σκηνικά/κοστούμια: Εδουάρδος Γεωργίου
Μουσική: Δημήτρης Ζαβρός
Στίχοι τραγουδιών: Δημήτρης Ζαβρός, Νέβι Κανίνια
Μουσική διδασκαλία: Χριστίνα Αργύρη
Κίνηση: Έλενα Χριστοδουλίδου
Video Art: Χρήστος Δήμας
Σχεδιασμός φωτισμών: Γεώργιος Κουκουμάς
Ακουστικός σχεδιασμός: Γιώργος Χριστοφή
Βοηθός σκηνοθέτη: Θέμης Νικολάου
Βοηθοί σκηνογράφου/ενδυματολόγου: Ελένη Ιωάννου, Έλλη Εμπεδοκλή
Διευθυντής σκηνής: Αχιλλέας Αχιλλέως
Βοηθός σκηνής: Γιώργος Νικολάου
Φροντιστής: Σπύρος Ιωαννίδης

Ερμηνεύουν: Γιάννης Καραούλης, Φανή Γεωργακοπούλου, Ντίνα Μιχαηλίδη, Σώτος Σταυράκης, Ανδρέας Βασιλείου, Αντώνης Χαντζής, Ηλίας Ανδρέου, Άννα Γιαγκιώζη, Άντρεα Δημητρίου, Μικαέλλα Θεοδουλίδου, Αντρέας Μακρής, Στέλιος Καλλιστράτης, Βικτώρια Φώτα, Δημήτρης Μαχαίρας.

+ Η Άλκη Ζέη θα είναι παρούσα στην επίσημη πρεμιέρα του έργου, στις 15 Οκτωβρίου, ώρα 18:00, στην Κεντρική Σκηνή, αίθουσα Εύης Γαβριηλίδης του Θεάτρου ΘΟΚ. Θα προηγηθεί μια πρώτη παράσταση στις 9 Οκτωβρίου, ώρα 10:30. Τακτικές παραστάσεις κάθε Κυριακή στις 10:30.

Την Κυριακή 16 Οκτωβρίου στις 19:00 θα πραγματοποιηθεί ανοιχτή εκδήλωση στον ΘΟΚ με την Άλκη Ζέη, η οποία θα μιλήσει για τη ζωή της και θα δεχτεί ερωτήσεις από το κοινό. Θα προηγηθεί ομιλία με τίτλο «Άλκη Ζέη: Η παιδική μας φίλη μεγάλωσε» από την
Ελένη Φτιάκα, αναπληρώτρια κοσμήτορας Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Πληροφορίες/Εισιτήρια: Ταμείο Θεάτρου ΘΟΚ, τηλ. 77772717