Ένα χρόνο πριν εισβάλουν οι Οθωμανοί στην Κύπρο, τελέστηκε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Νικολάου, στην Αμμόχωστο, ο γάμος του Φραγκίσκου Καλλέργη. Ο Καλλέργης υπήρξε ένα πολυσχιδές άτομο που προκάλεσε δικαστικούς αγώνες, κατηγορήθηκε για ατασθαλίες όταν υπηρετούσε ως βάιλος Καρπασίας, αλλά και επαινέθηκε για την εργατικότητα, τη δραστηριότητα και τις ικανότητές του από τους Βενετούς αξιωματούχους και κυρίως από τους καπιτάνους Αμμοχώστου.

Το αρχειακό υλικό το σχετιζόμενο με τον Φραγκίσκο Καλλέργη μάς έχει πραγματικά προσφέρει έναν εκτενή ορίζοντα με ανεκτίμητα στοιχεία για την ιστορία της βενετοκρατούμενης Κύπρου και κυρίως για την ιστορία της χερσονήσου Καρπασίας.

Ο Καλλέργης σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε αρχειακές πηγές, υπηρέτησε για κάποιο διάστημα ως μοναχός στο τάγμα του Αγίου Δομινίκου, αλλά εκδιώχθηκε για τον ατίθασο χαρακτήρα του και για σκανδαλώδεις πράξεις του. Καταδικάστηκε επίσης το 1554 επειδή βίασε κάποιο βράδυ τη Ματθαία, θυγατέρα ενός έμμισθου πυροβολητή που υπηρετούσε στην πόλη και ενώ υποσχέθηκε να τη νυμφευθεί αθέτησε την υπόσχεσή του. Σύμφωνα με την εναντίον του καταδικαστική απόφαση εξορίστηκε για έναν χρόνο στην Πάφο και κατέβαλε αποζημιώσεις στη θυγατέρα του πυροβολητή. Την ίδια ακριβώς εποχή υπηρετούσε ως γραμματέας του καπιτάνου της Σίγουρης, δηλαδή του διοικητή Μεσαορίας, αλλά τον απέλυσε ο καπιτάνος Αμμοχώστου για ανυπακοή. Το 1558 καταδικάστηκε και πάλι σε εξορία στο φρούριο της Κερύνειας γιατί άσκησε βία σε μέλη της εβραϊκής κοινότητας της Αμμοχώστου. Στις πηγές μαρτυρείται η έχθρα που έτρεφε ο Καλλέργης εναντίον του φεουδάρχη Νικόλαου Σγουρόπουλου που κατείχε ως φέουδα αρκετά χωριά της Καρπασίας με αποτέλεσμα ο Σγουρόπουλος να στραφεί δικαστικώς εναντίον του προσάπτοντάς του δεκατέσσερις κατηγορίες.

Ταυτόχρονα στις πηγές αναφέρονται οι ικανότητες, η ευφυία, η δραστηριότητα και ο δυναμισμός του Φραγκίσκου Καλλέργη. Κατά τη διάρκεια των ετών 1561 έως 1563 διετέλεσε βάιλος Καρπασίας. Το πιο σημαντικό έργο του ως βαΐλου Καρπασίας υπήρξε η δημοσιοποίηση των κανονισμών που ίσχυαν στη χερσόνησο τόσο στην ιταλική όσο και στην ελληνική κληροδοτώντας μας έτσι ένα μνημείο της κυπριακής διαλέκτου του 16^ου αιώνα. Εκπροσώπησε επίσης την Κοινότητα Αμμοχώστου το 1563 για υποβολή αιτημάτων στη Βενετία. Σημαντικό ήταν και το έργο του Καλλέργη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου το 1571 και ήταν στενός συνεργάτης του βισκούντη Αμμοχώστου Πέτρου Βαλτέριου. Είχε μάλιστα σταλεί μαζί με τον καπιτάνο Ματθαίο Colti ως όμηρος στη σκηνή του Λαλά Μουσταφά ως εγγύηση για να υπογραφεί η συμφωνία παράδοσης της πόλης. Έπαινοι και εγκώμια για το έργο του Καλλέργη διατυπώθηκαν από πολλούς Βενετούς αξιωματούχους και μεταξύ αυτών και από τον καπιτάνο Αμμοχώστου Pandolfo Guoro. Σημαντικό, τέλος, επίτευγμα του Φραγκίσκου Καλλέργη ήταν το 1578 η διαμεσολάβησή του μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς για τη δημιουργία μιας παροικίας Κυπρίων προσφύγων στην Πόλα της Ιστρίας. Φαίνεται να ήταν πρωτοβουλία του Καλλέργη, ευγενούς Αμμοχωστιανού (nobile famagostano), όπως αναφέρεται στο έγγραφό μας, να βρει έναν αριθμό οικογενειών προσφύγων για να εγκατασταθούν στην Πόλα και να τους παραχωρηθούν χέρσα χωράφια και να αναλάβουν να τα καλλιεργήσουν. Υποψήφιοι για εγκατάσταση στην Πόλα δεν μπορούσαν να είναι όσοι επέστρεψαν στην Κύπρο και ήταν υπήκοοι Οθωμανοί, ούτε όσοι είχαν τους τρόπους και τα μέσα να επιβιώσουν.

Η οικογένεια της νύμφης

 Ας επιστρέψουμε όμως στην Αμμόχωστο του 1569, λίγο προτού η Γαληνοτάτη απολέσει τη μεγαλόνησο. Τα νέα στοιχεία τα οποία μας προσέφερε πρόσφατη έρευνά μας, μάς μεταφέρουν νοερώς στη βενετοκρατούμενη Αμμόχωστο. Στις 28 Φεβρουαρίου 1568, κατά το βενετικόν έθος δηλαδή το 1569, στον καθεδρικό ναό του Αγίου Νικολάου στην Αμμόχωστο και στην παρουσία του επισκόπου Ιάκωβου Ragazzoni υπογράφτηκε το συμβόλαιο γάμου μεταξύ του Φραγκίσκου Καλλέργη, ευγενούς Αμμοχωστιανού με την επίσης Αμμοχωστιανή Αναστασία, θυγατέρα του αείμνηστου Λορέντζου/Λαυρέντιου Βραχίμη και της Παυλίνας το γένος Scuarzialupi. Παρόντες ήταν οι αδελφοί του Φραγκίσκου Καλλέργη, η μητέρα της νύφης και οι θείοι της. H γαμήλια τελετή συμφωνήθηκε να πραγματοποιηθεί μετά το Πάσχα. Εκείνη την εποχή φαίνεται ο Καλλέργης να κατείχε μια υψηλή θέση στην κοινωνία της Αμμοχώστου και μάλλον θα βρισκόταν στην υπηρεσία του Βενετού καπιτάνου Αμμοχώστου ή να εκτελούσε χρέη γραμματέως στον βισκούντη Αμμοχώστου.

Η οικογένεια της νύφης από την πλευρά του πατέρα της, δηλαδή η οικογένεια Βραχίμη, ήταν επίσης μια διακεκριμένη οικογένεια με απώτερη καταγωγή από τη Συρία. Ένας κλάδος της είχε δώσει φεουδάρχες που κατείχαν χωριά της Καρπασίας αλλά και της Μεσαορίας. Επίσης μία αρχειακή πηγή μάς γνωστοποίησε ότι ένας Βραχίμης, ο πατέρας των Αντωνίου και Λουκά Βραχίμη, ήταν ορθόδοξος επίσκοπος Αμμοχώστου. Αλλά και η οικογένεια της μητέρας της Αναστασίας Βραχίμη ήταν η γνωστή Αμμοχωστιανή οικογένεια Scuarzialupi και οι θείοι της και παρόντες στο γάμο της ήταν οι Γεώργιος και Δαρδανός Scuarzialupi. H οικογένεια αυτή με καταγωγή από τη Φλωρεντία της Ιταλίας, εμφανίζεται στην ιστορία της Κύπρου κατά τον 15^ο αιώνα. Φαίνεται ότι μέλη της οικογένειας αυτής ήταν ευνοούμενοι του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου Ιακώβου Β' Lusignan, γι’ αυτό άλλωστε και παραχωρήθηκαν στον Μάριο Scuarcialupi, πρόξενο της παροικίας των κατοίκων της Φλωρεντίας στην Κύπρο, τα χωριά Μαρί και Ψεματισμένος κατά την περίοδο 1464-1468.

Ο θείος της νύμφης Δαρδανός Scuarzcialupi, διετέλεσε βισκούντης Αμμοχώστου από το καλοκαίρι του 1562 έως το καλοκαίρι του 1564. Το 1564 εκπροσωπώντας την κοινότητα της πόλης υπεδέχθη τον Οθωμανό διοικητή της φρουράς της Ρόδου και του προσέφερε δώρα, όπως συνήθιζαν οι Βενετοί για να υπάρχουν ισορροπίες με το αντίπαλο δέος. Όταν στον ορίζοντα φάνηκε ο οθωμανικός κίνδυνος και άρχισαν οι προετοιμασίες για αντιμετώπιση του πολέμου, ο Δαρδανός διορίστηκε τον Οκτώβριο του 1569 από τον διοικητή της πόλης Μαρκαντώνιο Bragadin, υπεύθυνο για τα σιτηρά του κράτους τα οποία αποθηκεύονταν για την πόλη της Αμμοχώστου. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αμμοχώστου υπερασπίστηκε την πόλη από τον πύργο των τειχών τον ονομαζόμενο Ανδρούτση. Η ιδιότητά του ως γηγενούς Αμμοχωστιανού φαίνεται να ήταν ο λόγος ένεκα του οποίου γλύτωσε από τη σφαγή με την παράδοση της πόλης. Ο αδελφός του Γεώργιος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και ο Φραγκίσκος Scuarzialupi, μάλλον συγγενής των δύο, αιχμαλωτίστηκε το 1571 και απελευθερώθηκε το 1593 ενώ δύο θυγατέρες του εξακολουθούσαν να είναι σκλάβες.

 Η προίκα και οι μάρτυρες

Στο συμβόλαιο γάμου καταγράφηκαν και τα στοιχεία της προίκας της νύμφης. Μεταξύ άλλων αναφέρονται χίλια πεντακόσια δουκάτα. Τα διακόσια πενήντα δουκάτα από το πιο πάνω ποσό θα ήταν σε χρυσό και άργυρο και σε μαργαριτάρια και τα άλλα διακόσια πενήντα θα ήταν σε ρουχισμό και σε άλλα είδη προικός. Οι θείοι της νύμφης υπόσχονταν με όρκο, υπογραφές και χειραψίες ότι τα πιο πάνω θα πραγματοποιούνταν και θα παραδίδονταν στον γαμπρό σε εύθετο χρόνο. Το συμβόλαιο γάμου και το προικοσύμφωνο υπέγραφαν ως μάρτυρες γνωστά πρόσωπα της τότε κοινωνίας της πόλης της Αμμοχώστου.

Παρών ήταν ο βισκούντης Αμμοχώστου Ιερώνυμος Greghetto. O Greghetto είχε διατελέσει βάιλος Καρπασίας και αργότερα τον συναντούμε να είναι μέλος της λαϊκής τάξης της πόλης. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αμμοχώστου ήταν υπεύθυνος ενός λόχου Ελλήνων στην άμυνα του επιπρομαχώνα της Αγίας Νάπας. Την πρώτη Αυγούστου 1571 έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς για την παράδοση της πόλης. Πέθανε το 1571, αλλά είναι άγνωστο εάν σφαγιάστηκε από τους Οθωμανούς ή πέθανε από κάποια ασθένεια. Ένας άλλος Αμμοχωστιανός που είχε παραστεί ως μάρτυρας και υπέγραψε το συμβόλαιο γάμου του Φραγκίσκου Καλλέργη και της Αναστασίας Βραχίμη ήταν ο Νικόλαος Mozzanega, o οποίος εκτός από έμπορος και πλοιοκτήτης αναφέρεται και ως μέλος του συμβουλίου που πλαισίωνε τον βισκούντη της πόλης. Μέλη της ίδιας οικογένειας μετά τον πόλεμο της Κύπρου εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα και κάποια άλλα ζουν σε πόλεις της βορείου Ιταλίας. Ένας τρίτος Αμμοχωστιανός που υπογράφει ως μάρτυρας στο συμβόλαιο γάμου του Καλλέργη και της Βραχίμη ήταν ο Μαρκαντώνιος Moratto. Ο τελευταίος βισκούντης Αμμοχώστου επί Βενετοκρατίας κάνει αναφορά στον Moratto στη διήγησή του για την πολιορκία και παράδοση της Αμμοχώστου. Σημειώνει μεταξύ άλλων ότι ο Moratto κατά τη διάρκεια της πολιορκίας ήταν υπεύθυνος στον μεταπρομαχώνα κοντά στη θάλασσα, όπου είχαν συγκεντρώσει τα σιτηρά, τα οποία είχαν φέρει από τα χωριά. Πολύ πιθανόν ο Μαρκαντώνιος Μοratto να σχετίζεται με τον ομώνυμο προμαχώνα των τειχών της Αμμοχώστου. Μέλη της ίδιας οικογένειας αιχμαλωτίστηκαν και ελευθερώθηκαν το 1576. Τέλος, το συμβόλαιο του γάμου φέρει την υπογραφή του Ιερώνυμου Σαρακηνόπουλου, νοταρίου του Δημοσίου, ο οποίος το είχε συντάξει. Από την ίδια οικογένεια της Αμμοχώστου γνωρίζουμε τον Νικόλαο Σαρακηνόπουλο που ήταν επίτροπος της κοινότητας της Αμμοχώστου και φονεύθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας στον επιπρομαχώνα της Αγίας Νάπας. Στη Βενετία έφθασε πρόσφυγας ο Φραγκίσκος Σαρακηνόπουλος, γιος του Θεοχάρη, ο οποίος απαντά σε έγγραφο ως μάρτυρας για την Ελιζαμπέττα Σγουροπούλου.

Δε γνωρίζουμε εάν τελικά έγιναν οι γαμήλιες γιορτές μετά το Πάσχα του 1569 και ποιοι είχαν προσκληθεί να πάρουν μέρος. Ούτε έχουμε συναντήσει σε άλλες πηγές στοιχεία για τη σύζυγο ή για τυχόν παιδιά του Φραγκίσκου Καλλέργη. Ακολούθησε ο πόλεμος, η πολιορκία και παράδοση της Αμμοχώστου. Στη συνέχεια ο Καλλέργης βρίσκεται στη Βενετία και δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς συνέβηκε με τον ίδιο όταν παραδόθηκε η Αμμόχωστος. Είναι το πρόσωπο ωστόσο που πρότεινε στις βενετικές αρχές και έκανε όλες τις διαβουλεύσεις για εγκατάσταση Κυπρίων προσφύγων στην Πόλα της Ιστρίας. Το 1574 βρίσκεται στη Βενετία αφού υπογράφει σε ένα έγγραφο σχετικό με Κύπριους πρόσφυγες. Το 1578 χάνονται τα ίχνη του και δεν γνωρίζουμε τι απέγινε, όπως επίσης δεν έχουμε καμιά είδηση για τη σύζυγό του Αναστασία Βραχίμη του Λαυρεντίου. Ποια αλήθεια τελικά ήταν η μοίρα του πολυσχιδούς αυτού άνδρα που για δύο χρόνια διέμενε τον περισσότερο καιρό στη Γαλάτεια της Καρπασίας, όπου εκεί υπήρχε κατοικία για τον βάιλο της χερσονήσου; Ωστόσο, στα βενετικά αρχεία εξακολουθούν να υπάρχουν, μεταξύ άλλων, οι εντολές του σε αυστηρότατο ύφος προς τους κατοίκους της Καρπασίας, το όνομά του και το αξίωμά του σημειωμένα στην ελληνική: «Φραγκίσκος Καλλέργης, Εμπαλής της Ακροτίκης (Balio del Carpasso)…».

ΛΕΖΑΝΤΑ: Η Γαλάτεια κατά τον 16ο αι. ήταν η έδρα του βαΐλου Καρπασίας. Η ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Σωζομένου στη Γαλάτεια.