Γράφει ο Ευάγγελος Αρεταίος/Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου

Ένας σωρός άχρηστων μέτάλλων βρίσκεται στη γωνία μπροστά μας. Πίσω μας ερημιά, τα σοκάκια και οι διάδρομοι της κεντρικής αγοράς του Σουλεϊμάνιγιε στο Βόρειο Ιράκ είναι σκοτεινά. Ακούμε τα βήματά μας να αντηχούν ανάμεσα στα κλειστά μαγαζιά. Ο ήλιος έχει πέσει κι εμείς πηγαίνουμε μαζί με έναν φίλο μας στην γκαλερί του Άριαν Αμπουμπάκρ, ενός νεαρού ζωγράφου που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στο Σουλεϊμάνιγιε.
Αριστερά στη στροφή, μετά τα στοιβαγμένα παλιοσίδερα, μια μικρή σιδερένια πόρτα που πάνω της γράφει "Γκαλερί 9". Ανεβαίνουμε μια απότομη σκάλα από παλιά μάρμαρα και τσιμέντο.

Ξαφνικά, μόλις φτάνουμε στον όροφο, αλλάζουμε διάσταση, αλλάζουμε κόσμο. Η παλιά ερημική αγορά τριγύρω μας με τα παλιοσίδερα και τα κλειστά της μαγαζιά εξαφανίζεται και υπάρχει μόνο ένας άλλος κόσμος, παράξενα οικείος, ζεστός και φιλόξενος. Στους τοίχους πίνακες ζωγραφικής διαφόρων διαστάσεων και χρωματισμών. Φωτισμός απαλός, μια φωνή από το Χάρλεμ να τραγουδά μπλουζ μέσα από αόρατα ηχεία. Ένα ντροπαλό χαμόγελο και μια διαχυτική χειραψία.

Ο Αριάν δεν έχει ακόμα περάσει τα τριάντα, το βλέμμα του είναι διαπεραστικό και μελαγχολικό συνάμα. Οι πίνακες γύρω μας αρχίζουν σιγά-σιγά να αποκτούν νόημα όταν καθόμαστε και αφήνουμε τα μάτια μας να πλανηθούν στους τοίχους. Στους πίνακες υπάρχουν μονάχα γυναίκες και είναι όλες τους έγκυες. Διαφορετικά χρώματα, διαφορετικές κουλτούρες και πρόσωπα, από γυναίκες της εποχής του Κλιμτ μέχρι γυναίκες με ισλαμική μαντήλα, αλλά όλες έγκυες. Και όλες με βλέμματα μελαγχολικά και διαπεραστικά, όπως το βλέμμα του δημιουργού τους.

"Οι γυναίκες όλες αυτές συμβολίζουν για μένα ότι μέσα από το καθετί υπάρχει, κρύβεται κάτι άλλο. Και ότι τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει τον κύκλο της ζωής. Από καθετί βγαίνει, απορρέει κάτι άλλο που συνεχίζει τη ζωή, την ύπαρξη".
Ο Αριάν μιλάει χαμηλόφωνα και τα μάτια του πηγαίνουν διαρκώς ανάμεσα σε εμάς και τους πίνακές του. "Εννιά μήνες χρειάζονται για να γεννηθεί ένα μωρό, το καθετί δηλαδή έχει τον χρόνο του, κάθε γέννηση, καθετί το νέο έχει τον χρόνο του και θέλει τον χρόνο του. Οι γυναίκες όλες αυτές εδώ μου έμαθαν και την υπομονή. Ότι τίποτα δεν γίνεται, τίποτα δεν πρέπει να γίνεται σε λιγότερο ή περισσότερο χρόνο από ό,τι πρέπει".

Σε μια περιοχή όπως το Βόρειο Ιράκ, όπου ακόμα υπάρχουν μέτωπα πολέμου και όπου κανείς δεν μπορεί πια να κοιμάται σίγουρος ότι το ξημέρωμα θα τον βρει στην ειρήνη, οι γυναίκες του Άριαν αποκτούν ακόμα μια ιδιαίτερη σημασία. Αποτελούν ίσως ένα ανάχωμα ελπίδας και συνέχισης του κύκλου της ζωής. Αποτελούν ίσως επίσης και μια βαθύτερη σοφία που οι άνθρωποι στο Κουρδιστάν και στις γύρω περιοχές έχουν κάνει βίωμά τους: Ότι μέσα από το καθετί υπάρχει κάτι άλλο, ότι από το καθετί μπορεί να γεννηθεί κάτι άλλο.

Η "Γκαλερί 9" του Άριαν είναι άλλωστε ακριβώς αυτό: ένας αναπάντεχος χώρος τέχνης και στοχασμού που "κρύβεται" μέσα στην καρδιά της παλιάς αγοράς, που την ημέρα ζει στους ήχους των τελάληδων και των χρημάτων που αλλάζουν διαρκώς χέρια και το βράδυ ερημώνει.

Η πόλη της δημιουργίας

"Το καθετί κρύβει μέσα του κάτι άλλο". Όπως η "Γκαλερί 9" του Άριαν, έτσι και το Σουλεϊμάνιγε το ίδιο, είναι "κρυμμένο" μέσα στο Βόρειο Ιράκ, το κουρδικό κομμάτι του Ιράκ το οποίο βρίσκεται ακόμα σε πόλεμο με τους τζιχαντιστές και που εδώ και λίγες μέρες ξαναβυθίζεται στις ενδοκουρδικές διαμάχες και διχασμούς.

Μια πόλη στο νοτιοανατολικό άκρο των κουρδικών περιοχών, πολύ κοντά στα σύνορα με το Ιράν, η οποία είναι το κέντρο των διανοουμένων και των καλλιτεχνών όχι μόνο του Ιρακινού Κουρδιστάν, αλλά όλων των Κούρδων.

Το Σουλεϊμάνιγε από την ταράτσα της Γκαλερί 9

Το Σουλεϊμάνιγιε έχει σήμερα δεκάδες εκδοτικούς οίκους που μεταφράζουν και δημοσιεύουν παγκόσμια λογοτεχνία αλλά και Κούρδους συγγραφείς, μια ιδιαίτερα ζωντανή και πειραματική μουσική σκηνή, φωτογράφους, γλύπτες και ζωγράφους.

Η καλλιτεχνική σκηνή και οι διανοούμενοι στο Σουλεϊμάνιγιε, την "πόλη των βιβλιοπωλείων'' όπως τη λένε πολλοί στην περιοχή, δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Το Σουλεϊμάνιγιε έχει μια μακρά παράδοση στη διανόηση και την τέχνη, η οποία άρχισε ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά κυρίως αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ού με την ανάδειξη μιας τοπικής αστικής και μεγαλοαστικής τάξης.
Η άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων στο Σουλεϊμάνιγιε θα είναι διακριτική αλλά σταθερή στον χρόνο. Μετά την ίδρυση του Ιράκ από τους Βρετανούς και τους ανελέητους πολέμους που θα πλήξουν τη χώρα, αλλά κυρίως μετά τη βάρβαρη καταστολή των κουρδικών δυνάμεων από το καθεστώς του Σαντάμ, το Σουλεϊμάνιγιε θα αναδειχθεί στην κουρδική συλλογική μνήμη και ως μια πόλη αντίστασης στους Άραβες της Βαγδάτης και οι τέχνες θα πάρουν ένα πιο σκληρό, πιο ρεαλιστικό ύφος.

Μετά το τέλος του πολέμου το 2003 και τη σταδιακή διαμόρφωση της αυτόνομης κουρδικής οντότητας στην περιοχή, το Σουλεϊμάνιγιε θα αναπτυχθεί, ο πληθυσμός του θα μεγαλώσει εντυπωσιακά και η πόλη θα βρει νέους ρυθμούς ανάπτυξης των τεχνών και των γραμμάτων.