- Και για τι μιλούσατε;

- Πιο πολύ για τη θάλασσα.
- Α!... Για τη θάλασσα λοιπόν.
- Για τη φουρτούνα και τη γαλήνη. Για τις σκοτεινές νύχτες στο πέλαγος. Λέγαμε και για τη θάλασσα όταν αστράφτει στον ήλιο. Πιο πολύ όμως μιλούσαμε για τις φάλαινες και τα δελφίνια και τις φώκιες, που στην κάψα του μεσημεριού βγαίνουν και ξαπλώνουν πάνω στις ξέρες. Και για τους γλάρους, τους θαλασσαετούς και όλα τα θαλασσοπούλια.

[απόσπασμα, Η Κυρά της Θάλασσας, μετάφραση Μαργαρίτας Μέλμπεργκ]

Σε αντίθεση με την πρωταγωνίστρια του έργου το οποίο κλήθηκε να σκηνοθετήσει στον ΘΟΚ, ο Γερμανός σκηνοθέτης Χάιντζ-Ούβε Χάους έχει πρόβλημα με τη θάλασσα. Όμως, όπως η Ελίντα Βάνγκελ, η «κυρά της θάλασσας» στο σημαντικό -αν και λιγότερο γνωστό- από τα έργα του Ερρίκου Ίψεν, έχει κι αυτός μια ιστορία για τις φάλαινες.

«Πέφτεις στο νερό και νομίζεις πως θα πεθάνεις, αλλά σε σώζει μια φάλαινα», τον παραμύθιαζε η γιαγιά του όταν ήταν ακόμη μικρός, «που σε παίρνει και -όχι, μην νομίζεις πως σε τρώει-, σε φιλοξενεί στο σπίτι της όπου έχει ήδη στρώσει τραπέζι με το αγαπημένο σου φαγητό», για να τον πείσει να μπει στο νερό. Ωστόσο «ποτέ δεν κατάφερα να εξοικειωθώ με την υδάτινη ζωή», παραδέχεται ο ίδιος.

Ο Χάιντζ-Ούβε Χάους αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του κυπριακού θεάτρου. Ερχόμενος εδώ για πρώτη φορά το 1975, εισήγαγε στην τοπική θεατρική σκηνή το έργο του Μπέρτολντ Μπρεχτ με την ιστορική παράσταση "Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία". Ακολούθησαν πολλές παραστάσεις με έργα του Μπρεχτ, του Σαίξπηρ και άλλων σπουδαίων συγγραφέων.
Η επιστροφή του στον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου είναι σημαντική για μια σειρά από λόγους: αφενός για τον προφανή, ότι ο ΘΟΚ καλωσορίζει εκ νέου στις τάξεις του έναν σκηνοθέτη που άφησε τη σφραγίδα του στο κυπριακό θέατρο. Ο ίδιος μάλιστα αναφέρεται στον ΘΟΚ σαν το δεύτερό του σπίτι, στο οποίο επέστρεψε για να συναντήσει ξανά την οικογένειά του. Αφετέρου γιατί κάθε θεατρική πρόταση ενός σκηνοθέτη πιστού στην ουσία του θεάτρου, χωρίς φιοριτούρες, αλλά με πολλή έρευνα πριν από κάθε ανέβασμα, προκαλεί ενδιαφέρον.

Στο περιθώριο της συνέντευξης που παραχώρησε στο "Π" λίγο πριν την πρεμιέρα της νέας του σκηνοθετικής δουλειάς στην Κεντρική Σκηνή του ΘΟΚ, στις 11 Νοεμβρίου, ο Χάιντζ-Ούβε Χάους αναφέρθηκε σε ένα ερωτηματολόγιο, τριών ερωτήσεων, που απέστειλε σε φίλους και γνωστούς του από τον χώρο του θεάτρου σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να ανοίξει ένα διάλογο σχετικά με την αξία του έργου του Ίψεν. Ο σκηνοθέτης ρωτούσε να μάθει:

- Ποιος θα μπορούσε να είναι ο λόγος για να ανακινηθεί το ενδιαφέρον για το έργο "Η Κυρά της θάλασσας";

- Ποιος θα μπορούσε να είναι ο λόγος που η "Κυρά της θάλασσας" έχει σημαντική αποδοχή στη δυτική σκέψη;

- Ποιοι είναι οι σημαντικοί νέοι άξονες ερμηνείας και εκ νέου ανάγνωσης του έργου;

«Ο Ίψεν θεωρείται εκπρόσωπος του ρεαλιστικού θεάτρου», σχολιάζει ο σκηνοθέτης. «Όμως είναι επίσης, όπως και ο Τσέχωφ και ο Μολιέρος, δημιουργοί εικόνων. Δεν γράφουν απλώς θέατρο, έχουν την εικόνα του γιατί το καταλαβαίνουν. Σε αντίθεση με πολλούς σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς που δεν έχουν ιδέα από θέατρο. Ο Ίψεν λοιπόν κινήθηκε προς μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση του θεάτρου, αλλά για ποιον λόγο; Απέναντι σε τι; Τι προκαλούσε στο κοινό ο ρεαλισμός του; Πώς ήταν το κοινό τότε; Τι θέατρο συνήθιζε να παρακολουθεί; Το κοινό δεν είχε ιδέα από ρεαλισμό, όπως δεν φανταζόταν τη μεσαία τάξη επί σκηνής. Ο ρεαλισμός λοιπόν είχε να κάνει με μια νέα προσέγγιση, μια κοινωνική συμπεριφορά, την ανάπτυξη μας θεατρικής κουλτούρας. Σήμερα το να διαβάζεις Ίψεν, για τις σχέσεις γυναικών-αντρών με τον Φρόιντ και τον Δαρβίνο στο φόντο, δεν λέει και πολλά. Αλλά ο ίδιος έγραφε όταν όλα αυτά αποτελούσαν πρόκληση. Όταν μόλις που συζητούνταν, όχι όταν κάθε κυρία της υψηλής τάξης είχε ανάγκη να κάτσει στο ντιβάνι του ψυχολόγου. Το κύριό μου μέλημα ήταν να διαβάσω όσα πραγματικά συμβαίνουν στο έργο».

Τη δική του οπτική για το τι συμβαίνει θα τη μάθουμε στην Κεντρική Σκηνή του ΘΟΚ, όταν το έργο θα πάρει τον δρόμο της θεατρικής πράξης. Ωστόσο, σημειώνει δίνοντας μια νύξη ο σκηνοθέτης: «Υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση σχετικά με το έργο του Ίψεν, καθώς θεωρείται πως αφορά την ύπαρξη, ενώ στην πραγματικότητα αφορά το ότι ο καθένας έχει τη δύναμη να δημιουργήσει μια κατάσταση. Κι αυτό προκαλεί τις συνήθειες του κοινού γιατί αγγίζει τις κοινωνικές ανησυχίες. Εδώ συναντιούνται ο Ίψεν με τον Μπρεχτ.»

Η ελευθερία της επιλογής

Η "Κυρά της θάλασσας" γράφτηκε το 1888 και έχει ως κεντρική ηρωίδα την Ελίντα Βάνγκελ [Στέλα Φυρογένη]. Η Ελίντα, παγιδευμένη σε έναν γάμο χωρίς έρωτα με τον γιατρό Βάνγκελ, μοιάζει κλεισμένη στον εαυτό της και ακούει με τρόπο που δεν μπορεί να αντισταθεί το κάλεσμα της θάλασσας. Είναι ένα κάλεσμα ελευθερίας. Ένα πρόσωπο από το παρελθόν κάνει ξαφνικά την εμφάνισή του και η ίδια δοκιμάζεται μπροστά στο δίλημμα: ελευθερία ή κοινωνικός συμβιβασμός;

«Η Κυρά της θάλασσας δεν μιλά για την πιθανότητα να εγκαταλείψει η Ελίντα τον γάμο της, αλλά για την ελευθερία να επιλέξει», σχολιάζει ο σκηνοθέτης. «Από αγάπη, ο σύζυγός της το αντιλαμβάνεται αυτό. Και είναι αναγκαία αυτή η κατανόηση για κάποιον που βρίσκεται σε διαδικασία ίασης. Η ίδια ξέρει πως χρειάζεται θεραπεία. Σήμερα θα έκανε γιόγκα, θα παρακολουθούσε μαθήματα επικοινωνίας, θα έπαιζε μπριτζ για να ξεχαστεί αντί να κάνει κάτι ουσιαστικό για να θεραπευτεί».

Ταυτότητα

Το έργο ανεβαίνει σε μετάφραση της Μαργαρίτας Μέλμπεργκ, σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία Χάιντς-Ούβε Χάους, μουσική του Μιχάλη Χριστοδουλίδη, σκηνικά του Λάκη Γενεθλή, κοστούμια του Στέφανου Αθηαινίτη, χορογραφία - κίνηση του Παναγιώτη Τοφή και σχεδιασμό φωτισμών του Γεώργιου Κουκουμά. Τους ρόλους κρατούν η Στέλα Φυρογένη ως Ελίντα, ο Ντίνος Λύρας ως Βάνγκελ και οι Νεόφυτος Νεοφύτου, Έλενα Χατζηαυξέντη, Νεκτάριος Θεοδώρου, Στυλιάνα Ιωάννου, Νεοκλής Νεοκλέους και Αστέριος Πελτέκης.

+ Πρεμιέρα στις 11 Νοεμβρίου στις 20:30 στην Κεντρική Σκηνή ΘΟΚ, αίθουσα Εύης Γαβριηλίδης. Τακτικές παραστάσεις κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 20:30 και Κυριακή στις 18:30. Περιοδεία από 13 Δεκεμβρίου.

+ Ανοικτή συζήτηση την Κυριακή 12 Νοεμβρίου με θέμα "Άμπωτη και πλημμυρίδα: Η Κυρά της θάλασσας του Ερρίκου Ίψεν". Συμμετέχουν οι Χάιντς-Ούβε Χάους, Κώστας Χατζηγεωργίου - φιλόλογος, κριτικός λογοτεχνίας και θεάτρου, Daniel Meyer-Dinkgrafe, καθηγητής στο Lincoln School of Fine and Performing Arts, University of Lincoln, Αύρα Σιδηροπούλου - επίκουρη καθηγήτρια στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Θεατρικές Σπουδές του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, και Χριστάκης Χριστοφή - μέλος Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΣΕΠ) στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Θεατρικές Σπουδές του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου. Η συζήτηση θα πραγματοποιηθεί στη Νέα Σκηνή ΘΟΚ από τις 10:30 μέχρι τις 12:30 και θα είναι ανοικτή για το κοινό.

Πληροφορίες τηλ. 77772717. Οι παραστάσεις στις 8 Δεκεμβρίου στη Λευκωσία & στις 14 Δεκεμβρίου στη Λεμεσό θα είναι με αγγλικούς και τουρκικούς υπέρτιτλους.