Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο [ΕΚ] είχε κάθε δίκιο να αναδείξει την ταινία Sami Blood νικήτρια του φετινού κινηματογραφικού βραβείου LUX, που απονεμήθηκε στο Στρασβούργο στις 14 Νοεμβρίου. Με τα ιδιαίτερα προσφιλή -τόσο στο ΕΚ όσο και στους υπευθύνους του LUX- θέματα της ταυτότητας, της πολυπολιτισμικότητας και του σεβασμού απέναντι σε όλους τους πολίτες της ΕΕ στο επίκεντρό της, η ταινία Sami Blood -που θα πει «Το αίμα των Σάμι»- φέρνει στο προσκήνιο μια κοινότητα ιθαγενών της Σκανδιναβίας για την οποία πολύ λίγοι και πολύ λίγα γνωρίζουμε.

Οι Σάμι -ή Λάπωνες- ζουν νομαδικά κοντά στη φύση, με κύρια επαγγελματική απασχόληση την εκτροφή ταράνδων. Μιλούν τη δική τους γλώσσα και αυτή η ταινία -που αποτελεί και το σκηνοθετικό ντεπούτο της Αμάντα Κέρνελ- είναι η πρώτη στην οποία ακούγεται αυτή η γλώσσα.

Ο ρατσισμός κατάματα

Η ταινία φωτίζει παράλληλα μια ρατσιστική και δη ντροπιαστική στιγμή στην Ιστορία των χωρών όπου ζουν οι Σάμι: Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία αλλά και στη χερσόνησο Κόλα της Ρωσίας. Από τη ρατσιστική συμπεριφορά απέναντι στους Σάμι αφορμάται η ταινία για να διηγηθεί την ιστορία ενός κοριτσιού, της Έλε Μάργια, που κάπου στη δεκαετία του ’30 στην περιοχή της Σουηδίας, όπου ζει με τη μητέρα και την αδελφή της, αποφασίζει ότι δεν θέλει να ανήκει πια σε μια κοινότητα που δέχεται τα μειωτικά σχόλια των γύρω της.

Τον ρόλο της 14χρονης Έλε Μάργια κρατά στην ταινία η 20χρονη Λένε Σεσίλια Σπάροκ [αριστερά], που μαζί με τη μικρότερη αδελφή της Μία Έρικα Σπάροκ, αμφότερες ερασιτέχνες ηθοποιοί, ταξίδεψαν στο Στρασβούργο στις 14 Νοεμβρίου για να παραλάβουν το κινηματογραφικό βραβείο LUX.

«Είμαι περήφανη για αυτή τη βράβευση. Κατ’ ακρίβεια δεν συνειδητοποίησα ακόμα πόσο σημαντική είναι. Δεν είμαι καθόλου συνηθισμένη σε κάτι τέτοιο, πρώτη φορά συμμετέχω σε ταινία. Είμαι πολύ ενθουσιασμένη και ευγνώμων. Νομίζω πως οι Σάμι είναι χαρούμενοι που αυτή η ιστορία βγήκε στο φως», ανέφερε η Λένε Σεσίλια Σπάροκ σε συνέντευξη που μας παραχώρησε λίγο μετά τη βράβευσή της.

Και ενώ η ταινία εστιάζει στην κοινότητα όπου η ίδια ανήκει, η 20χρονη πρωταγωνίστρια δεν θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον ρόλο που κλήθηκε να ερμηνεύσει. «Δεν έζησα τις ίδιες εμπειρίες με την Έλε Μάργια», σχολιάζει, σημειώνοντας πως δεν θα εγκατέλειπε ποτέ την κοινότητά της και πως, αντίθετα, είναι περήφανη γι’ αυτήν. «Ωστόσο το κομμάτι του ρατσισμού είναι μέρος της ζωής μας. Η προκατάληψη απέναντι στους Σάμι είναι κάτι που υπάρχει και το νιώθεις ακόμα και σήμερα», λέει.

Από πού προέρχεται αυτή η προκατάληψη; «Kαι εγώ αναρωτιέμαι από πού ακριβώς προέρχεται. Κάποτε νιώθω ότι δεν θα εξαλειφθεί ποτέ. Είναι σαν να μεταδίδεται από τη μια γενιά στην άλλη. Και δεν προέρχεται μόνο από ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, αλλά και από νέους. Για παράδειγμα, σε μια μικρή πόλη της Νορβηγίας, όπου θα προβαλλόταν η ταινία μας, αναγκάστηκαν να διακόψουν την προβολή όταν άτομα από το κοινό φώναζαν με προσβλητικό τρόπο προς τους Σάμι. Αυτά τα άτομα ήταν παιδιά έξι χρόνια μικρότερά μου», στην ηλικία, δηλαδή, της 14χρονης αδελφής της, Μία Έρικα, που καθόταν σιωπηλά αλλά με φοβερή εσωτερική δύναμη δίπλα στη Λένε Σεσίλια, στη διάρκεια της συνέντευξης.

Η προκατάληψη και ο ρατσισμός δεν εμφανίζονται μέσα από βίαια περιστατικά, διαβεβαιώνει η Λένε Σεσίλια, αν και τονίζει πως «εμείς είμαστε τυχεροί» και πως «οι προηγούμενες γενιές [σ.σ. όπως παρουσιάζεται και στην ταινία] έχουν βιώσει περιστατικά βίας». Σήμερα, πάντως, ακόμα και σε μια τόσο προοδευτική χώρα που πολλοί ζηλεύουμε, όπως είναι η Σουηδία, η προκατάληψη λειτουργεί υπόγεια αλλά εξίσου απωθητικά.

«Πρέπει να μαθαίνουμε σουηδικά και νορβηγικά, αλλιώς μόνο με τη γλώσσα των Σάμι δεν μπορούμε να πάμε μακριά. Η προκατάληψη για αυτή τη γλώσσα υπάρχει ακόμα. Για παράδειγμα, η θεία μου είχε πάει πρόσφατα στον οδοντίατρο με το παιδί της και μιλούσε Σάμι και η γιατρός τής έκανε παρατήρηση ότι δεν πρέπει να μιλά Σάμι στο παιδί». Σύμφωνα με μια έρευνα, μόλις 500 Σάμι μιλούν σήμερα τη γλώσσα τους, ενώ οι περισσότεροι δεν τη χρησιμοποιούν. Η Λένε Σεσίλια και η αδελφή της είναι δύο από τους 500. Μάλιστα η Μία Έρικα ευχαρίστησε για το βραβείο LUX στη γλώσσα των Σάμι.

«Εμείς και αυτοί»

Τα δύο κορίτσια εμφανίστηκαν στην ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου για την απονομή του βραβείου LUX, φορώντας τις εντυπωσιακές παραδοσιακές τους στολές, κολακεύοντας ήδη οπτικά την επιλογή των ευρωβουλευτών - η ψήφος των οποίων καθορίζει τον τελικό νικητή του βραβείου, κι ας μην έχουν δει ποτέ τις ταινίες...

Η κολακεία, όμως, ξεκινούσε και τελείωνε στην πρώτη εικόνα. Φρόντισε γι’ αυτό η Λένε Σεσίλια Σπάροκ, η οποία παίρνοντας τον λόγο στο πόντιουμ, αμέσως μετά την ανακοίνωση του νικητή διά στόματος του ίδιου του προέδρου του ΕΚ Αντόνιο Ταγιάνι, είπε: «Είμαστε εδώ και υπάρχουμε. Είμαστε ακόμα εδώ και θέλουμε να υπάρχουμε και να συνυπάρχουμε με τη Σουηδία και την ΕΕ». Ευχήθηκε, δε, η ΕΕ να πάψει να σκέφτεται με τη λογική του «εμείς κι αυτοί».

«Ελπίζω η ΕΕ να φέρει στη συζήτηση τα αιτήματά μας, να μας βοηθήσει να προστατέψουμε τη γη μας για τους ταράνδους μας και επίσης να βοηθήσει στο να διατηρήσουμε τα σχολεία και τη γλώσσα μας», σημείωσε αργότερα στη συνέντευξη που παραχώρησε στο “Π” η Λένε Σεσίλια Σπάροκ, η οποία σήμερα σπουδάζει σε σχολή κτηνοτροφίας με ειδίκευση στους ταράνδους. «Έχω διάβασμα και εξετάσεις όπως όλοι οι φοιτητές», σχολιάζει.

Πολιτική τοποθέτηση

Η 20χρονη πρωταγωνίστρια έφερε ήδη κατά την ομιλία της ενώπιον της ολομέλειας του ΕΚ -και δη στην παρουσία Σουηδών ευρωβουλευτών- το κύριο αίτημα των Σάμι, εξηγώντας πως αυτή τη στιγμή η σουηδική κυβέρνηση προχωρά στην εγκατάσταση ενός τεράστιου αιολικού πάρκου στην περιοχή όπου οι Σάμι εκτρέφουν τους ταράνδους τους.

Πρόκειται για το αιολικό πάρκο Markbygden, που ανέλαβε να εγκαταστήσει η σουηδική εταιρεία Svevind ήδη από το 2008. Χωρισμένο σε τρεις φάσεις, το έργο -που θα αποτελεί το μεγαλύτερο αιολικό πάρκο της Ευρώπης με την τοποθέτηση 1.000 ανεμογεννητριών- θα εξυπηρετεί 400 χιλιάδες νοικοκυριά στη Σουηδία. Και ενώ η εταιρεία αναφέρει πως θα τοποθετηθεί σε μια περιοχή “με ιδανικές συνθήκες ανέμων” και “με σχετικά μικρού βαθμού συγκρουόμενα συμφέροντα”, το έργο καλύπτει μια περιοχή 450 τετραγωνικών χιλιομέτρων για την εκτροφή των ταράνδων των Σάμι. Η πρώτη και δεύτερη φάση του έργου έχουν ήδη εγκριθεί και βρίσκονται σε διαδικασία υλοποίησης, ενώ η τρίτη βρίσκεται υπό συζήτηση. Οι επιτροπές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατά των διακρίσεων των Ηνωμένων Εθνών ασκούν πίεση στη σουηδική κυβέρνηση να σεβαστεί τα δικαιώματα των Σάμι και τη γη τους, αυτή ωστόσο έχει θέσει το έργο ως προτεραιότητα για το εθνικό συμφέρον.
“Δεν το γνωρίζει πολύς κόσμος το θέμα γιατί πάντα έτσι συμβαίνει. Νιώθω ότι τα ΜΜΕ δεν θέλουν καταστήσουν γνωστά στον κόσμο αυτά τα ζητήματα”, σχολιάζει στο “Π” η Λένε Σεσίλια.

Η φετινή επιλογή της ταινίας Sami Blood ως νικήτριας του κινηματογραφικού βραβείου LUX -έναντι, μάλιστα, της δημοφιλούς ταινίας 120 Beats Per Minute (BPM) και της επίκαιρης Western- λειτούργησε ως αφορμή για να δοθεί, έστω για λίγο, δημοσιότητα σε αυτή την άγνωστη κοινότητα που ζει στις παρυφές του σκανδιναβικού ιδεώδους. Μια ολόκληρη ζωή μέσα από μια ταινία. Μόνο το σινεμά και η λογοτεχνία καταφέρνουν αυτή την αναπαράσταση [και αυτή είναι η αξία τους, αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση]. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πέτυχε να φωτίσει αυτό το κομμάτι της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Θα καταφέρει και να το υπερασπιστεί; Αυτή θα είναι η μεγάλη επιτυχία του LUX.