Γράφει η Μαρίνα Σχίζα*

«May you live in interesting times»: Με την αγγλικής προέλευσης φράση που εδώ και καιρό έχει λανθασμένα παρατεθεί ως αρχαία κινεζική κατάρα που επικαλείται περιόδους αβεβαιότητας, κρίσης και αναταραχής, ο επιμελητής της 58ης Μπιενάλε Βενετίας [11 Μαΐου - 24 Νοεμβρίου 2019] και διευθυντής της λονδρέζικης Hayward Gallery, Ralph Rugoff, στοχεύει να φέρει μαζί έργα που αντικατοπτρίζουν την ταραχώδη εποχή που ζούμε. Και ο διεθνής Τύπος υπογραμμίζει ανάμεσα στις πολυαναμενόμενες συμμετοχές την αντιπροσώπευση της Σκωτίας από την Charlotte Prodger που κέρδισε το Turner Prize το 2018, το περίπτερο της Βραζιλίας που εκπροσωπείται από το duo Barbara Wagner & Benjamin de Burca, καθώς και το περίπτερο της Γερμανίας με την αινιγματική Natascha Suder Happelmann. Η Μάλτα έχει άρωμα κυπριακό καθώς εκπροσωπείται από την Κύπρια επιμελήτρια Εσπερία Ηλιάδου Σουπιέι και την Κύπρια εικαστικό Κλίτσα Αντωνίου με το πρότζεκτ «Maleth» [λιμάνι απάγκιο].

Στα καθ' ημάς. Η Κύπρος εκπροσωπείται με μεταθανάτια έκθεση του καλλιτέχνη Χριστόφορου Σάββα [1924-1968], καθώς «αυτή η χρονιά σηματοδοτεί μία διπλή επέτειο 50 χρόνων για τον Σάββα. Το 1968 ήταν ανάμεσα στους έξι καλλιτέχνες που εκπροσώπησαν την Κύπρο, στην πρώτη επίσημη συμμετοχή της, ως ανεξάρτητο κράτος στην Μπιενάλε Βενετίας. Σηματοδοτεί επίσης την πεντηκοστή επέτειο από τον πρόωρο θάνατό του, λίγο μετά τα εγκαίνια της έκθεσης». Επιπλέον, όπως μας πληροφορεί το αρμόδιο υπουργείο, η πρόθεσή του να αποτίσει φόρο τιμής σε αυτές τις ιστορικές επετείους συνέπεσε με μια πρόταση συνεργασίας από το Point Centre for Contemporary Art στη Λευκωσία, για τη συνδιοργάνωση μιας έκθεσης ερευνητικού χαρακτήρα, η οποία θα παρουσίαζε το έργο του Σάββα σε ένα ευρύτερο, διεθνές κοινό.

Η επιλογή του επιμελητή, του θέματος και της πρότασης του Point Centre for Contemporary Art έχει [εύλογα] προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Ο εικαστικός Γλαύκος Κουμίδης σε κείμενό του σημειώνει ότι «η δέουσα εμβάθυνση στο σημαντικότατο έργο του Χρ. Σάββα θα μπορούσε να είχε διεκπεραιωθεί προ πολλού, μέσα στα υφιστάμενα ακαδημαϊκά πλαίσια, και η ιστορική σημασία του να είχε ήδη κοινοποιηθεί αρκούντως, εντοπίως και διεθνώς, εφόσον πράγματι το αξίζει, μέσω της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας, τη χρησιμότητα της οποίας οι καθ’ ύλην αρμόδιοι στις κρατικές Πολιτιστικές Υπηρεσίες φαίνεται να υποτιμούν».

Ο δρ Αντώνης Δανός, αναπληρωτής καθηγητής [Ιστορία-Θεωρία της Τέχνης] στο ΤΕΠΑΚ σημειώνει ότι «ενώ κατά καιρούς έδωσαν διαβεβαιώσεις για αναθεώρηση της διαδικασίας –ιδιαίτερα προς μια μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά την επιλογή επιμελητών– αυτό δεν έγινε ποτέ, πιθανότατα (πιστεύω) γιατί έτσι διατηρείται ο 'έλεγχος' της όλης διαδικασίας από συγκεκριμένη λειτουργό και του ευρύτερου 'κύκλου' συνεργατών της (και, θα πρόσθετε κανείς, ευνοούμενων καλλιτεχνών)», καταλήγοντας με τη διαπίστωση ότι «προφανώς, για τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες και το Point Centre δεν υπάρχει στην Κύπρο κανένας ιστορικός, θεωρητικός ή/και επιμελητής που θα μπορούσε να 'δικαιώσει' τον Χριστόφορο Σάββα».

Η αρθρογραφία που αναπτύχθηκε γύρω από την κυπριακή συμμετοχή στην Μπιενάλε Βενετίας 2019 αναπτύσσεται και κάθε φορά που εξαγγέλλεται συμμετοχή της Κύπρου στη διεθνή έκθεση. Αρκετά χρόνια όταν και εγώ ως μέλος της Επιλογής Έργων και Καλλιτεχνών είχα θέσει γραπτώς, μαζί με άλλα μέλη, προτάσεις για να γίνει η διαδικασία πιο διάφανη και «δημοκρατική», απαγκιστρωμένη από τους λειτουργούς αρμόδιους επί των εικαστικών.

Πέραν των πιο πάνω και της καυτής πατάτας που ονομάζεται συμμετοχή της Κύπρου στη Μπιενάλε Βενετίας, την οποία θα πρέπει κάποια στιγμή με γενναιότητα να αντιμετωπίσει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για να δείξει τουλάχιστον ότι δεν αρκεί να είναι τίμιο αλλά πρέπει και να φαίνεται τίμιο, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αναγκαιότητα μιας τέτοιας μεγάλης αναδρομικής έκθεσης οφειλόμενης στον Χριστόφορο Σάββα. Για συμμετοχή της Κύπρου στην Μπιενάλε Βενετίας όμως; Ίσως μια πιο ευφάνταστη και προσαρμοσμένη έκθεση στο γενικότερο τίτλο της φετινής Μπιενάλε η οποία να εμπλέκει τους νεότερους Κύπριους καλλιτέχνες «που δικαίως αδημονούν να 'ταξιδέψουν' το έργο τους στη Βενετιά» κατά τον Γ. Κουμίδη.

«Κλείστε τον κύκλο αυτό που πέρασε, δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ», γράφει ο Πάολο Κοέλο. Θα τολμούσα να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι η Κύπρος δεν προχωράει στο μέλλον γιατί δεν μάθαμε ποτέ να κλείνουμε κύκλους και να ανοίγουμε νέους. Μια νοοτροπία που μας καθηλώνει σε τέτοιου είδους διοργανώσεις των οποίων ο απόηχος είναι για εσωτερική κατανάλωση και σε προσπάθειες επίλυσης προβλημάτων (εικαστικών και άλλων) τα οποία οι ξένοι έχουν λύσει προ πολλού.

*mschiza11@gmail.com

*Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από τα εγκαίνια της έκθεσης του Χριστόφορου Σάββα "Πρόωρα Παρών" στην νέα Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης-ΣΠΕΛ στις 31 Ιανουαρίου 2019