«Επιχειρούσα πάντα αναγνώσεις επί καθημερινής βάσεως για τον Πενταδάκτυλο. Επιχειρούσα αναγνώσεις αυτής της επιφάνειας κατά κάποιον τρόπο, αυτού του παραπετάσματος το οποίο μου έφρασσε τόσο την έλευση προς το μέρος του αλλά και τη θέαση», λέει ο Σάββας Χριστοδουλίδης μιλώντας για το πώς οδηγήθηκε στην ιδέα της έκθεσης που επιμελείται και η οποία θα παρουσιαστεί στα τέλη Μαρτίου στη Λεβέντειο Πινακοθήκη.

«O Πενταδάκτυλος είναι ένα σημείο, ένα ζήτημα, ένα θέμα το οποίο με απασχολεί και το οποίο μελετώ εδώ και χρόνια. Αφήνοντας κατά μέρος τη γεωγραφική του όψη, τον Πενταδάκτυλο ως γεωγραφικό μόρφωμα, το αντιλαμβανόμουν πάντα ως ένα ζήτημα παρεμπόδισης της μετάβασης αλλά και της θέασης».

Αφήνοντας κατά μέρος το ζήτημα της απεικόνισης του Πενταδακτύλου «που συναντάμε από τα τέλη του 18ου αιώνα στις γκραβούρες», ο Σάββας Χριστοδουλίδης, καλλιτέχνης ο ίδιος και ακαδημαϊκός, εστιάζει σε ένα σκεπτικό το οποίο αναπτύσσει ο Ζαν Πωλ Σαρτρ στο σημαντικό του έργο «Το είναι και το μηδέν». «Ο Σαρτρ λέει ότι ένας βράχος αποτελεί στην ουσία συντελεστή εναντίωσης, δηλαδή καλούμαστε να πάρουμε μια θέση απέναντί του: είτε να ενδώσουμε και να υπερβούμε τη θέασή του, δηλαδή να επιχειρήσουμε την ανάβασή του, είτε να εναντιωθούμε σε αυτόν, δηλαδή να σταθούμε απέναντί του και να τον αντιληφθούμε ως κάτι που θεωρείται απρόσιτο ή ανέφικτο. Επομένως, στάθηκα σε μεγάλο βαθμό σε αυτό το σημείο, ότι ο Πενταδάκτυλος αποτελεί ένα ζήτημα παρεμπόδισης αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα κάλεσμα σε ενατένιση», σημειώνει ο επιμελητής.

Ο Πενταδάκτυλος αποτελεί ένα ζήτημα παρεμπόδισης αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα κάλεσμα σε ενατένιση», σημειώνει ο επιμελητής

«Μετά, ακολουθεί το ζήτημα της απουσίας, της έλλειψης και της στέρησης στο οποίο στέκει επίσης ο Σαρτρ και μας λέει ότι αυτό το οποίο μας λείπει, αυτό το οποίο στερούμαστε είναι αυτό το οποίο μας καθιστά ελεύθερους. Δηλαδή η απουσία ενός πράγματος είναι προϋπόθεση για την ελευθερία. Κατέχοντας κάτι στην ολότητά του, βιώνοντας κάτι στην ολότητά του, θεωρείται από την πλευρά του στοχαστή μια σύμβαση. Είμαστε ελεύθεροι, λέει, όταν επιχειρούμε να διαπραγματευτούμε αυτό που μας λείπει, αυτό που μας στέρησαν ή αυτό που θα επιθυμούσαμε να έχουμε».

Στην έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες Γιάννης Βαρελάς, Κωστής Βελώνης, Χάρις Επαμεινώνδα, Ανδρέας Ιωακείμ-Καϊμάκης, Κωνσταντίνος Καλησπέρας, Λητώ Κάττου, Γλαύκος Κουμίδης, Γιώργος Σαπουντζής, Κώστας Σαχπάζης, Νίκος Στέφου, Σωκράτης Σωκράτους, Κωνσταντίνος Ταλιώτης, Αλέξανδρος Τζάνης, Νίκος Τρανός και Νίκος Χαραλαμπίδης

Πενταδάκτυλος στο παρόν

«Τα έργα της έκθεσης δεν απεικονίζουν την όψη του Πενταδακτύλου, ούτε έγιναν επί τούτου. Δεν έγιναν, δηλαδή, με αφορμή την έκθεση. Έχω επιλέξει έργα τα οποία αρμόζουν στο σκεπτικό της έκθεσης», επισημαίνει ο κ. Χριστοδουλίδης, υπενθυμίζοντας ότι οι απεικονίσεις του Πενταδακτύλου υπήρξαν ουκ ολίγες και για μεγάλο χρονικό διάστημα, ξεκινώντας ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα και σε όλη τη διάρκεια του 19ου, φτάνοντας στις αρχές του 20ού αιώνα με τις πρώτες καρτ ποστάλ. Και βεβαίως, την περίφημη οροσειρά απεικόνισαν οι πρωτεργάτες της κυπριακής τέχνης: ο Αδαμάντιος Διαμαντής, ο Ιωάννης Κισσονέργης, ο Τηλέμαχος Κάνθος αλλά και οι συνεχιστές τους: ο Λαδόμματος, ο Βότσης, ο Δυμιώτης στα γλυπτά του και άλλοι. Πιο σύγχρονη απεικόνιση συναντάμε σε ένα έργο του Ανδρέα Σάββα με τίτλο το όνομα της οροσειράς, ενώ ίσως την πιο πρόσφατη απεικόνιση αφορά ένα έργο του designer Μιχάλη Αναστασιάδη που περιλαμβάνεται αυτό το διάστημα στη μεγάλη έκθεση για τον δημιουργό, στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας.

Φτάνοντας στην έκθεση στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, αυτή περιλαμβάνει υφιστάμενα έργα [πλην ενός του Κωνσταντίνου Ταλιώτη που έγινε για την έκθεση] τα οποία «εικονογραφούν» το σκεπτικό που διέπει την έκθεση. Ζωγραφικά έργα, βίντεο, κατασκευές, γλυπτά και φωτογραφίες 15 συνολικά καλλιτεχνών. «Όλοι εν ζωή, κι αυτό είναι σημαντικό», σημειώνει ο κ. Χριστοδουλίδης, εξηγώντας ότι «στην περίπτωση της έκθεσης ο Πενταδάκτυλος γίνεται αντιληπτός ως ζώσα μνήμη και είναι αυτό που τη διαφοροποιεί από το ζήτημα των απεικονίσεων, όπου η οροσειρά ορίζεται ως μνημονικό ίχνος, ως μνημονική διατύπωση. Ως ζώσα μνήμη έχει να κάνει με το παρόν, με το τώρα».

Στο δίπολο του Σαρτρ για το πώς ορίζεται ένας βράχος, ο ίδιος ο κ. Χριστοδουλίδης υιοθετεί την ιδέα του Γάλλου στοχαστή «ότι ο Πενταδάκτυλος αποτελεί έναν συντελεστή εναντίωσης. Σε τοποθετεί ή σε οδηγεί σε μια συνθήκη όπου είσαι υποχρεωμένος να σταθείς απέναντί του. Έτσι αντιλαμβάνομαι την ιδέα της εναντίωσης, ως υποχρέωση να πάρεις θέση απέναντι σε κάτι. Όχι απαραίτητα να το προσεγγίσεις ή να δημιουργήσεις μια σχέση εγγύτητας, αλλά να σταθείς απέναντί του. Δηλαδή μέσα από μια μετωπική σχέση να επιχειρήσεις να αντιληφθείς αυτό το χάσμα, αυτήν την απόσταση, αυτήν την απουσία και έλλειψη. Γιατί αυτό που εδράζει ανάμεσα στον δημιουργό-παρατηρητή και την οροσειρά είναι η έλλειψη, η απουσία, το κενό. Οπότε ο καλλιτέχνης καλείται να διαχειριστεί μια κενότητα και να επιχειρήσει μηχανισμούς ή τεχνάσματα με τα οποία θα μπορούσε να πληρώσει αυτήν την κενότητα. Τα έργα που προτείνονται στην έκθεση είναι στην ουσία μηχανισμοί, τεχνάσματα, ουτοπικές προτάσεις. Δεν προτείνουν λύσεις προς μια πραγματική πλήρωση αυτού του κενού. Υποστηρίζω τη θέση του Σαρτρ ότι είμαστε ελεύθεροι όντας ικανοί να διαχειριστούμε την απουσία ενός πράγματος και ότι κατέχοντας κάτι, τελικά αυτό το κάτι με τον καιρό γίνεται δεσμευτικό και μας καθιστά ανελεύθερους».

• Η έκθεση «Πενταδάκτυλος - Contemporaries» εγκαινιάζεται στις 29 Μαρτίου στη Λεβέντειο Πινακοθήκη.

ΑΡΧΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Κωνσταντίνος Καλησπέρας, Uncut (σειρά των 5), 2009, σίδερο και μπρούντζος, 50 Χ 50 Χ 30 εκ.