Μαγεύτηκε από τα χρώματα του Αιγαίου και μάγεψε και τον κόσμο κάνοντάς τα ποίηση. Φωτίστηκε η ψυχή του από τον «Ήλιο τον Ηλιάτορα» και φώτισε και τις δικές μας. Αγάπησε μια «Όμορφη και παράξενη πατρίδα» την αγαπήσαμε κι εμείς… Ο Οδυσσέας Ελύτης μας «άφησε» στις 18 Μαρτίου το 1996 στην Αθήνα, δεν μείναμε όμως μόνοι, γιατί ακριβώς η ποίηση είναι ένας χώρος «όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση», άρα ούτε και η δύναμη του χρόνου.

Με την ευκαιρία της επετείου του θανάτου του βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Έλληνα ποιητή, το ΚΥΠΕ, επικοινώνησε με την επίσης, ποιήτρια, Ιουλίτα Ηλιοπούλου, η οποία κατοικεί μόνιμα στην Αθήνα και στην οποία ο Οδυσσέας Ελύτης παραχώρησε όλα τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του.

Η κ. Ηλιοπούλου δήλωσε στο ΚΥΠΕ ότι «κάθε εκδήλωση ή κάθε ειλικρινής αναφορά στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη  αποτελεί,  στην δική μου συνείδηση, μία υπόσχεση στο πιο καθαρό μέρος του εαυτού μας, υπόσχεση  ότι θα του επιτρέψουμε να υπάρχει, να δρα, να επιβάλλεται πάνω σε μια πραγματικότητα καταιγιστική, γεμάτη παραμορφωτικές δυνάμεις».

«Γιατί η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη δεν είναι μόνο η εκτυφλωτική λυρική λάμψη, είναι ένα δομημένο σύστημα στοχασμού, μία διαφορετική οπτική του κόσμου, μια πολύτροπη και διαρκής προτροπή να διεκδικήσουμε το δικαίωμά μας στο μέλλον, το δικαίωμα μας σε μια πραγματικότητα που θα μπορεί να ευλαβείται το μυστήριο της ύπαρξης και να αφουγκράζεται την δύναμη της σκέψης, την δύναμη της αληθινής τέχνης», είπε και η κ. Ηλιοπούλου.

Ανέφερε, τέλος, ότι «από μας εξαρτάται αν θα αφήσουμε την πραγματικότητα ν’ ακολουθήσει την τέχνη, από εμάς εξαρτάται εάν θα οδηγήσουμε τους εαυτούς μας ,τα παιδιά μας σε έναν άλλο δρόμο πιο ουσιαστικό, πιο πνευματικό, πιο δίκαιο, γιατί, θα πω με τα λόγια του Ελύτη ,’από εμάς η άνοιξη εξαρτάται’».

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν ο μικρότερος από τα έξι παιδιά του Λέσβιου επιχειρηματία Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της συμπατριώτισσας του Μαρίας Βρανά.

Για την απόφασή του να υιοθετήσει άλλο επώνυμο αναφέρεται σε συνέντευξή του που φυλάσσεται στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

«Το πραγματικό μου όνομα κουβαλούσε το βάρος μιας μικρής εμπορικής και βιομηχανικής φήμης που για όσους το έφεραν με υπερηφάνεια -και ήταν όλοι τους άνθρωποι που μόνη τους φιλοδοξία ήτανε το κέρδος – θα ήταν μεγάλη δυστυχία να το δούνε να ταυτίζεται με την υπόσταση ενός ποιητικού έργου παράξενου και ριψοκίνδυνου… Πήρα ψευδώνυμο γιατί θα ήτανε ντροπή να φτιάξω ένα έργο για το οποίο αφιέρωνα όλες μου τις δυνάμεις, όλο μου το πάθος μου για την αφιλοκέρδεια και να το ταυτίσω, ύστερα, με ένα όνομα συνυφασμένο με ό, τι ατομικά εγώ μισώ, δηλαδή, το πρακτικό πνεύμα, την εμπορική πίστη, τον άκρατο ωφελιμισμό» είχε πει ο Οδυσσέας Ελύτης.

Κορυφαία στιγμή του ποιητή η  18η Οκτωβρίου ημερομηνία κατά την οποία η Σουηδική Ακαδημία ανακοινώνει ότι θα του απονεμηθεί το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας «για την ποίησή του, που με βάθρο την ελληνική παράδοση περιγράφει με αισθητική δύναμη και υψηλή πνευματική διακριτικότητα, τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για την ελευθερία και τη δημιουργία».

Η τελετή απονομής έγινε στις 10 Δεκεμβρίου 1979 στη Στοκχόλμη. Ο Οδυσσέας Ελύτης παρέλαβε το βραβείο από τον βασιλιά της Σουηδίας, Κάρολο Γουσταύο, γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα.

Αρχίζοντας την ομιλία του κατά την τελετή δήλωσε : «…  Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά-σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ”.

Συνέχισε λέγοντας ότι "είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του, πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα".

Στην ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας για την απονομή του Νόμπελ γίνεται ειδική αναφορά στο «Άξιον Εστί» και συγκεκριμένα σημειώνεται ότι «αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της ποίησης του 20ου αιώνα».

Το έργο μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης ο  οποίος δήλωσε για τον Οδυσσέα Ελύτη ότι «στο πρόσωπό του βραβεύεται όλη η ελληνική ποίηση, όλη η ελληνική τέχνη, όλος ο ελληνικός λαός».

Ο ποιητής, Νίκος Γκάτσος, είπε ότι «με μεγάλη χαρά πληροφορήθηκα την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Οδυσσέα Ελύτη ως φίλος του εύχομαι να μην αναπαυθεί στις δάφνες του, αλλά να εξακολουθήσει να αποκαλύπτει στο έθνος την τόλμη και την αλήθεια των οραμάτων του».

Ο Μάνος Χατζιδάκις αναφερόμενος στον  Ελύτη είπε ότι «ανήκει σε μια γενιά που στον καιρό της χλευάστηκε και κοροϊδεύτηκε από το επίσημο ‘πνευματικό’ κατεστημένο του τόπου μας και αναθεματίστηκε από τις δήθεν προοδευτικές παρατάξεις του καιρού του…».

Σημαντικοί σταθμοί στη ζωή του

Ο Οδυσσέας Ελύτης, τον Δεκέμβριο του 1939, όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ξεσπάσει, θα εκδώσει σε 300 αντίτυπα την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο "Προσανατολισμοί". Το 1940 η οικογένεια Αλεπουδέλη μετακομίζει στην οδό Ιθάκης 31 και την ίδια χρονιά ο Σάμουελ Μπο-Μποβί μεταφράζει τα πρώτα ποιήματα του Ελύτη στα γαλλικά.

Με την έκρηξη του πολέμου της 28^ης Οκτωβρίου 1940, ο Ελύτης επιστρατεύεται ως ανθυπολοχαγός και ο παγωμένος χειμώνας τον βρίσκει στην πρώτη γραμμή του πυρός όπου προωθείται με το λόχο του εντός του αλβανικού εδάφους. Στις αρχές του 1941 παθαίνει κοιλιακό τύφο και μεταφέρεται σε κρίσιμη κατάσταση στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Γλυτώνει τον θάνατο ως εκ θαύματος και μεταφέρεται στην Αθήνα. Η βραδεία του ανάρρωση συμπίπτει με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την μετέπειτα κατοχή.

Το 1943 κυκλοφορεί τη δεύτερη ποιητική του συλλογή «Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα» την οποία πολλοί παραλληλίζουν με την  «Αμοργό» του Γκάτσου και τον "Μπολιβάρ" του Εγγονόπουλου, που κυκλοφορούν την ίδια χρονιά.

Ένα χρόνο μετά συνεργάζεται με το περιοδικό "Τετράδιο". Δημοσιεύει μεταφράσεις ποιημάτων του Λόρκα κι ένα δικό του έργο, την ελεγεία Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας. Την ίδια χρονιά, με εισήγηση του Γιώργου Σεφέρη, τοποθετείται διευθυντής προγράμματος του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), θέση από την οποία παραιτείται μετά από λίγο. Την περίοδο αυτή ασχολείται με τη ζωγραφική, που ήταν μια παλιά του απασχόληση, συμπληρωματική της ποίησης του.

Το 1948 φεύγει από την Ελλάδα, που δοκιμάζεται από τον Εμφύλιο Πόλεμο, για την Ελβετία και από εκεί στο Παρίσι, όπου εγκαθίσταται. Εκεί γνωρίζεται με την πρωτοπορία της γαλλικής διανόησης (Μπρετόν, Ελιάρ, Τζαρά, Καμί) και έρχεται σε επαφή με εικαστικούς καλλιτέχνες, όπως οι Πικάσο, Ματίς, Σαγκάλ και Τζιακομέτι. Το 1950 επισκέπτεται την Ισπανία και στο τέλος του ίδιου χρόνου εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου συνεργάζεται με το BBC.

Το 1952 επιστρέφει στην Ελλάδα και τον επόμενο χρόνο επανακάμπτει στο ΕΙΡ ως διευθυντής προγράμματος, θέση που θα κρατήσει για ένα μονάχα χρόνο. Το 1959 κυκλοφορεί το Άξιον Εστί, μια κορυφαία στιγμή της ελληνικής λογοτεχνίας. Το έργο αυτό του Ελύτη θα γνωρίσει πλατιά αναγνώριση και θα γίνει «κτήμα του λαού», όταν θα μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1964.

Το 1967, το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου τον βρίσκει να μεταφράζει αποσπάσματα της Σαπφούς, στη νέα του κατοικία επί της οδού Σκουφά 23. Το 1969 φεύγει για δεύτερη φορά από την Ελλάδα και εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου θα παραμείνει έως το 1971, οπότε επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα.

Μετά την πτώση της δικτατορίας, διορίζεται πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Ι.Ρ.Τ. και μέλος για δεύτερη φορά του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου (1974 - 1977). Παρά την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας να συμπεριληφθεί στο ψηφοδέλτιο των βουλευτών Επικρατείας, ο Ελύτης αρνείται, παραμένοντας πιστός στην αρχή του να μην αναμιγνύεται ενεργά στην πολιτική πρακτική. Το 1977 αρνείται, επίσης, την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού.

Τα επόμενα χρόνια είναι ιδιαιτέρως δημιουργικά για τον Οδυσσέα Ελύτη και κινούνται στο τρίπτυχο της ποίησης, του δοκιμίου και της μετάφρασης με τις τιμητικές διακρίσεις «βροχή» στην Ελλάδα και διεθνώς . Ο Οδυσσέας Ελύτης θα «φύγει» από τη ζωή στις 18 Μαρτίου 1996 από ανακοπή καρδίας σε ηλικία 85 ετών στο σπίτι του στο κέντρο της Αθήνας.

(ΚΥΠΕ/ΑΑΓ/ΓΧΡ)