Μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί γραπτή μαρτυρία στην οποία να καταγράφεται εάν οι de Chivides είχαν ως φέουδο τα χωριά Πάνω και Κάτω Κιβίδες, ωστόσο τα δύο ονόματα έχουν στενότατη σχέση 

Στους μαθητές της ε’ τάξης του Περιφερειακού Δημοτικού Σχολείου Πάνω Κιβίδων

H οικογένεια de Chivides, de Chevides ή de Quevides μαρτυρείται στην Κύπρο από τον 12ο αιώνα και είναι φραγκικής καταγωγής. H οικογένεια σχετίστηκε με επιγαμίες με τις οικογένειες Montolive, Lusignan, Mustazoso, Ούρρη κ.ά. Απαντά συγκεκριμένα στις πηγές από το 1192, δηλαδή από την έλευση των Φράγκων στην Κύπρο, έως και το 1570 -71, όταν η Κύπρος πέρασε στην εξουσία των Οθωμανών. Κατά την πολιορκία και την πτώση της Λευκωσίας δύο μέλη της οικογένειας de Chivides μαρτυρούνται ως νεκροί. Επίσης, έχουμε συναντήσει σε ένα νοταριακό έγγραφο ένα μέλος της οικογένειας de Chivides να έχει καταφύγει στη Βενετία μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Το όνομα της οικογένειας de Chivides, που είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο όταν η μεγαλόνησος πέρασε το 1192 στους Φράγκους, και η ύπαρξη χωριού στην Κύπρο με το ίδιο ακριβώς όνομα εύλογα γεννούν ερωτηματικά. Η συγκέντρωση των ήδη δημοσιευμένων σχετικών πηγών αλλά και αρχειακών μάς ενισχύει μάλλον ώστε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα. Στοιχεία για το ομώνυμο με την εν λόγω οικογένεια χωριό Πάνω και Κάτω Κιβίδες απαντούν σε πηγή του 1367, στην οποία καταγράφονται περιουσιακά στοιχεία της Λατινικής Επισκοπής Λεμεσού, μετά τον θάνατο του επισκόπου Γκυ d’ Ibelin. Πρόκειται μάλλον για την παλαιότερη πηγή στην οποία απαντά το όνομα του χωριού Κιβίδες, γεγονός που δεν μας επιτρέπει με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι το ίδιο το χωριό έδωσε το όνομά του στην οικογένεια Κιβίδες ή εάν κάποιο μέλος της οικογένειας Κιβίδες έδωσε το όνομά του στο ομώνυμο χωριό. Το 1367, ωστόσο, το χωριό φαίνεται να εκμισθωνόταν ή να ήταν φέουδο του Ιωάννη de Giblet ή Ζimblet, μέλους μιας σπουδαίας κυπριακής οικογένειας με απώτερη καταγωγή από τη Γένουα. Ίσως να μην είναι καθόλου τυχαίο ότι το γειτονικό χωριό Συριά με τις Πάνω Κιβίδες, όπως μαρτυρείται σε βενετική έκθεση των αρχών του 16ου αιώνα, ανήκε στη Βέρα Zimblet. Επίσης, σχέση με το χωριό κατά την ίδια εποχή είχε και κάποιος Νικόλαος Χαρτοφύλακας. Οι Κιβίδες, όπως αναφέρεται στην ίδια πηγή, είχαν αμπελώνες και παρήγαν κρασί. Έως σήμερα δεν έχει εντοπιστεί γραπτή μαρτυρία στην οποία να καταγράφεται οποιαδήποτε σχέση του χωριού με την ομώνυμη οικογένεια, δηλαδή εάν οι de Chivides είχαν ως φέουδο τα δύο χωριά Πάνω και Κάτω Κιβίδες. Ωστόσο το όνομα της οικογένειας και το όνομα του χωριού μαρτυρούν στενότατη σχέση. Οι σχετικές πηγές τόσο για την οικογένεια όσο και για τα εν λόγω χωριά αποτελούν τα μόνα στοιχεία, τα οποία ίσως θα μπορούσαν να ρίξουν φως ώστε να απαντήσουμε έστω κατά προσέγγιση στα εύλογα ερωτήματά μας.

Ανοιχτή υπόθεση: Δεν υπάρχουν πηγές που να αναφέρουν κατά πόσο το χωριό Κιβίδες υφίστατο πριν από το 1192, όταν η οικογένεια Chivides εγκαταστάθηκε στην Κύπρο

Στους Κύπριους χρονικογράφους μας του 15ου και 16ου αιώνα μνημονεύεται το 1312 ως διοικητής Πάφου ο Ιωάννης de Chivides. O χρονικογράφος μας Γεώργιος Βουστρώνιος διηγείται αρκετά για τον βισκούντη Λευκωσίας Έκτορα τε Κιβίδες, όπως σημειώνεται στο χρονικό του. Αναφέρεται στη σχέση του ιδίου με τον βασιλιά Ιωάννη Β’ Lusignan, τη θυγατέρα του Καρλόττα και νόμιμη βασίλισσα μετά τον θάνατό του, τον νόθο γιο του βασιλιά Ιάκωβο και μετέπειτα σφετεριστή του στέμματος βασιλιά Ιάκωβο Β̕ Lusignan, καθώς και με άλλους αξιωματούχους του βασιλείου. Ωστόσο τελικά ο Έκτορας de Chivides θα παραμείνει ένθερμος οπαδός της βασίλισσας Καρλόττας και θα καταφύγει με άλλους αξιωματούχους του βασιλείου μαζί της στο φρούριο της Κερύνειας, όταν θα αρχίσει η διαμάχη μεταξύ της νόμιμης βασίλισσας και του ετεροθαλούς αδελφού της. Η μοίρα του Έκτορα de Chivides υπήρξε σκληρή, αφού η προσπάθειά του να βγει έξω από τα τείχη της Κερύνειας προς εξεύρεση τροφίμων και κυρίως μοσχαρίσιου κρέατος για τη βασίλισσα -σύμφωνα με τη διήγηση του Γεώργιου Βουστρώνιου- θα του στοιχίσει τη ζωή. Οι οπαδοί του σφετεριστή Ιάκωβου που παραμόνευαν έξω από τα τείχη τον συνέλαβαν και τον αποκεφάλισαν. Στη συνέχεια προς γνώση και συμμόρφωση του λαού, ώστε να υποταχθεί στον σφετεριστή, ανάρτησαν το κεφάλι του «στο γιοφύριν της Κάτω Μέσης» στη Λευκωσία, χώρο όπου πραγματοποιούνταν δημοσίως οι εκτελέσεις. O Ιάκωβος Β’ Lusignan, όταν κατόρθωσε να σφετεριστεί το στέμμα από την αδελφή του, άρχισε να παραχωρεί φέουδα και αξιώματα στους οπαδούς του κατά τη χρονική περίοδο 1464 έως 1468. Τότε, σύμφωνα με τον Φλώριο Βουστρώνιο, είχε παραχωρήσει το χωριό Chivida, όπως σημειώνεται, στον οπαδό του Morpho de Grenier, κόμη Rochas. Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι εδώ δεν πρόκειται για τον Ευγένιο Συγκλητικό, κόμη Rochas, όπως εσφαλμένα αναφέρεται σε πηγή, γιατί ουδεμία σχέση είχε η οικογένεια με το χωριό Κιβίδες. Επιπρόσθετα η είδηση βασίζεται σε πηγή του 1523, στην οποία ο κόμης Rochas αναφέρεται ως αείμνηστος, δηλαδή είχε ήδη πεθάνει. Ο Ευγένιος Συγκλητικός, ωστόσο, είχε πεθάνει το 1538. Η ακριβής αυτή είδηση έχει ως εξής, όπως έχει διασωθεί σε φραγκικό έγγραφο: Ο βασιλιάς με διάταγμά του, ημερομηνίας 5 Δεκεμβρίου 1468, παραχώρησε στον Morpho de Grenier, κόμη Rochas, μαζί με άλλα χωριά και το χωριό Apano Quivides.

Δύο έγγραφα προερχόμενα από το Αρχείο του Βατικανού περιέχουν στοιχεία για τον βισκούντη Έκτορα de Chivides, ο οποίος είχε αποκεφαλιστεί έξω από τα τείχη της Κερύνειας. Σε διάταγμα του βασιλιά ημερομηνίας 4 Φεβρουαρίου 1469 όσα φέουδα ανήκαν στον Έκτορα de Chivides περνούσαν στην ιδιοκτησία του βασιλείου (domaine royal). Κατά την άποψή μας, αν και δεν αναφέρεται ποια χωριά ανήκαν στον de Chivides τα οποία ο βασιλιάς ενέταξε στις ιδιοκτησίες του βασιλείου, φρονούμε ότι μεταξύ αυτών των χωριών ήταν και τα χωριά Πάνω και Κάτω Κιβίδες. Επίσης, σε έγγραφο με ημερομηνία 30 Μαρτίου 1468 μας γίνεται γνωστό ότι μεταξύ άλλων το χωριό Δρυνιά του διαμερίσματος Χρυσοχούς ανήκε ως φέουδο στον πάλαι ποτέ βισκούντη Λευκωσίας Έκτορα de Chivides. Στο ίδιο έγγραφο γίνεται αναφορά στη μητέρα του Μαρία, η οποία καταγόταν από την τότε γνωστή κυπριακή οικογένεια Mustazoso. O βισκούντης Έκτοραs de Chivides αναφέρεται επίσης ως Έκτωρ de Chivides o Νέος (le jene). Κατά την ίδια εποχή ζει και ένας ομώνυμος του βισκούντη Λευκωσίας, και αυτός Έκτορας de Chivides, στον οποίο ο βασιλιάς Ιάκωβος Β’ Lusignan, με σχετικό διάταγμά του στις 21 Φεβρουαρίου 1469 είχε δώσει πίσω το χωριό Φύτη του διαμερίσματος Χρυσοχούς, το οποίο προηγουμένως του είχε αφαιρέσει. Πολύ πιθανόν να πρόκειται για πατέρα του βισκούντη και να έφεραν το ίδιο όνομα, αφού ο βισκούντης αποκαλείται Έκτορας de Chivides le jene.

Κατά τη Βενετοκρατία

Από τους δικαστικούς αγώνες που προέκυψαν μεταξύ συγγενικών οικογενειών για τη διεκδίκηση της Κρίθκιας, ενός χωριού της Καρπασίας του οποίου οι κάτοικοι εξισλαμίστηκαν κατά την Τουρκοκρατία, μας γνωστοποιείται ακόμη ένα άλλο μέλος των de Chivides. Γύρω στο 1530 άρχισε ο πιο πάνω δικαστικός αγώνας και σε αυτόν εμπλεκόταν και ένας de Chivides, o ιερέας Βαλλιάνος de Chivides. Από τις ίδιες αρχειακές πηγές πληροφορούμαστε και για την εξ αγχιστείας συγγένεια των οικογενειών Ούρρη ή Γούρρη και de Chivides. Το χωριό Κρίθκια αποτελούσε φέουδο του Σίμωνα Ούρρη και μετά τον θάνατό του εμφανίστηκε ως κληρονόμος ο γιος της αδελφής του, ανεψιός του Βαλλιάνος de Chivides. Όπως υποστήριξε, το φέουδο του ανήκε γιατί ήταν ο πιο στενός συγγενής του φεουδάρχη και γιος της πρεσβύτερης αδελφής του, πολύ σύντομα όμως ο Βαλλιάνος de Chivides πέθανε.

Το 1560, επί Βενετοκρατίας, ένας άλλος γόνος της οικογένειας de Chivides ήταν μεταξύ των μελών του μεγάλου συμβουλίου της Κύπρου. Πρόκειται για έναν άλλο επίσης Έκτορα de Chivides, αλλά που ζει τον 16ο αιώνα. Ίσως να πρόκειται για δισεγγονό ή απόγονο του βισκούντη Έκτορα de Chivides, του επονομαζόμενου Νέου, ο οποίος είχε φονευθεί από τον τότε σφετεριστή του στέμματος, ή πολύ πιθανόν να ήταν απόγονος του άλλου Έκτορα de Chivides που κατείχε ως φέουδο το χωριό Φύτη του διαμερίσματος Χρυσοχούς. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, στην άλωση της Λευκωσίας το 1570 δύο μέλη της οικογένειας φονεύθηκαν και μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου ένα άλλο μέλος κατέφυγε στη Βενετία.

Το χωριό Πάνω Κιβίδες πέρασε με αγορά το 1530 στον Αντωνέλλο Bon, γραμματέα της βενετικής διοίκησης στην Κύπρο. Τα δύο χωριά Πάνω και Κάτω Κιβίδες απαντούν στους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου ως Cato Chivides και Apano Chivides και ως Κato Kivides και Pano Kivides. Στην απογραφή του 1565 σημειώνονται ως Chivida Cato με εξήντα πέντε φραγκομάτους και Chivida Apano με πενήντα επτά φραγκομάτους. Στον χάρτη του Λεωνίδα Αττάρ του έτους 1542 σημειώνεται το χωριό απλώς ως Chivida. Σημειώνεται επίσης στον ίδιο χάρτη και το γειτονικό χωριό Siria. Στους χάρτες Camocio και Ortelius απαντούν ως Chividalto, δηλαδή Πάνω Κιβίδες, και Chividabasso, δηλαδή Κάτω Κιβίδες. Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι το χωριό Κάτω Κιβίδες προϋπήρξε της Τουρκοκρατίας και οι κάτοικοί του εξισλαμίστηκαν.

Περί του χωριού Συριά

Πολύ κοντά με τα χωριά Πάνω και Κάτω Κοβίδες υπήρχε κάποτε το χωριό Siria. Σύμφωνα με τον Φλώριο Βουστρώνιο, το χωριό αυτό είχε παραχωρηθεί κατά την περίοδο 1464-1468 στον Θωμά Δενόρες. Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, στις αρχές του 16ου αιώνα ήταν φέουδο της Βέρας Zimblet. Το ίδιο το χωριό εξέλιπε, αλλά έχει διασωθεί μέχρι σήμερα απλώς ως τοπωνύμιο Συρκά. Το χωριό Συριά εσφαλμένως ταυτίστηκε στο παρελθόν με το χωριό Κάτω Κιβίδες. Το γεγονός αυτό τεκμηριώνεται και επαληθεύεται πλήρως από τους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου του 16ου αιώνα. Το χωριό Συριά σημειώνεται και στους τέσσερις βενετικούς καταλόγους ως Siria και στην απογραφή των φραγκομάτων, δηλαδή των ελεύθερων καλλιεργητών, το έτος 1565 είχε δέκα ελεύθερους καλλιεργητές, ενώ στην πρώτη απογραφή την οποία διενήργησαν οι Άγγλοι το 1881 δεν απαντά γιατί πλέον το χωριό είχε ερημωθεί και δεν υφίστατο. Στους ίδιους καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου, καθώς και στην απογραφή των φραγκομάτων του 1565 υπάρχουν ταυτόχρονα και τα δίδυμα χωριά Πάνω Κιβίδες και Κάτω Κιβίδες και το 1565 σημειώνονται ως Κιβίδα Απάνω και Κιβίδα Κάτω, όπως έχουμε αναφέρει πιο πάνω. Τα στοιχεία αυτά τα οποία έχουμε παραθέσει αναντίλεκτα καταρρίπτουν την οποιαδήποτε ταύτιση του χωριού Συριά με το χωριό Κάτω Κιβίδες. Τέλος, φαίνεται ότι το χωριό δημιουργήθηκε από Σύρους οι οποίοι είχαν έρθει στην Κύπρο μετά την πτώση του λατινικού βασιλείου στη Συροπαλαιστίνη.

Η ετυμολογία του τοπωνυμίου Κιβίδες από την παλαιά γαλλική λέξη Guivides (μεγάλοι αμπελώνες ή μεγάλα δάση) από τον μεγάλο γλωσσολόγο μας κ. Μενέλαο Χριστοδούλου είναι καλώς τεκμηριωμένη γι’ αυτό ορθώς γράφεται με γιώτα. Ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση το όνομα του χωριού σχετίζεται άμεσα με το όνομα της οικογένειας Quivides / Chivides, γιατί εύλογα θα μπορούσε και αυτό το ίδιο να προέρχεται από την ίδια παλαιά γαλλική λέξη. Κατά την άποψή μας το όνομα του χωριού πρέπει να έχει άμεση σχέση με τη φραγκική αυτή οικογένεια, αν και σε καμία διαθέσιμη πηγή δεν υπάρχει η μαρτυρία ότι υπήρξαν οι Κιβίδες φέουδό τους. Ούτε έχουμε πηγές που να αναφέρουν εάν το χωριό υφίστατο πριν από το 1192, δηλαδή πριν η οικογένεια Chivides εγκατασταθεί στην Κύπρο. Ίσως η περιοχή στην οποία οικοδομήθηκαν οι Κιβίδες αρχικά να είχε παραχωρηθεί ως κτήμα στην οικογένεια αυτή και να έφερε το όνομά της. Σημειώνουμε ενδεικτικά ότι σε περιοχές που έφεραν το όνομα Φράγκων φεουδαρχών δημιουργήθηκαν στα νεότερα χρόνια χωριά με το όνομά τους, όπως για παράδειγμα τα χωριά Φικάρδου, Γούρρη κ.ά. Η ετυμολογία του ονόματος του χωριού και η σχέση του με τους Chivides παραμένει μάλλον μια ανοιχτή υπόθεση...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Το χωριό Πάνω Κιβίδες.