H οικογένεια Αττάρ διαδραμάτισε έναν σημαντικό ρόλο στην Κύπρο κατά τη Φραγκοκρατία και κυρίως κατά τους χρόνους της βενετικής κυριαρχίας. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται σε πληθώρα εγγράφων σχετικών με μέλη της οικογένειας Αττάρ, που κατείχαν σημαντικές διοικητικές θέσεις κατά τη Βενετοκρατία, υπήρξαν φεουδάρχες και ένα μέλος της, όπως θα δούμε στη συνέχεια, ήταν κάτοχος χειρογράφων και συνέταξε μια σημαντική έκθεση για τη μεγαλόνησο Κύπρο. Η παλαιότερη ίσως αναφορά στην οικογένεια φαίνεται ότι ανάγεται στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και συγκεκριμένα στο έτος 1430. Κατά το ίδιο έτος αναφέρεται ο θάνατος του κανονικού Νικόλαου Αττάρ στην Αμμόχωστο, τη θέση του οποίου κατέλαβε στη συνέχεια ο Αντώνιος Σουλουάνης ή Σιλβάνης (Σιλουανός). Η οικογένεια Αττάρ ήταν, σύμφωνα με τις πηγές, συριακής καταγωγής. Το όνομα Αττάρ εμφανίζεται στις πηγές στα τέλη του 14ου αιώνα και κατά τον 15ο αιώνα στην Κεντρική Ασία. Μέλη της οικογένειας αναφέρονται ως αρωματοποιοί και φαρμακοποιοί και ένας κλάδος της εγκαταστάθηκε στην Κύπρο.

Η τύχη της οικογένειας στην Κύπρο φαίνεται να ευνοείται κατά τα χρόνια της βασιλείας του Ιακώβου Β' Lusignan και μετέπειτα κατά τα χρόνια της Βενετοκρατίας. Σημαντικό μέλος της οικογένειας κατά τη Φραγκοκρατία, εκτός από τον κανονικό Νικόλαο Αττάρ, ήταν και ο Φίλιππος Αττάρ, ο οποίος διετέλεσε διοικητής το 1448 της Κορύκου. Ας σημειωθεί εδώ ότι το βασίλειο της Κύπρου επί Φραγκοκρατίας κατείχε ως κτήση απέναντι στη Μ. Ασία το φρούριο της Κορύκου. Υψηλή διοικητική θέση είχε και ο Ιωάννης Αττάρ, αφού ήταν διοικητής Πάφου και υπήρξε ένθερμος οπαδός του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου Ιακώβου Β' Lusignan. Ο βασιλιάς για τη στήριξη την οποία του πρόσφερε παραχώρησε στον Ιωάννη Αττάρ το χωριό Τσάδα της Πάφου καθώς και ένα μέρος από τα εισοδήματα του χωριού Απαλαίστρα της περιοχής της Μεσαορίας. Το χωριό Απαλαίστρα δεν υφίσταται πλέον αφού ήδη το έτος 1881 σημειώνεται απλώς ως τσιφλίκι. To 1473 η βασίλισσα Αικατερίνη τον έχρισε ιππότη, αλλά το 1474 θεωρήθηκε ύποπτος και εξορίστηκε στη Βενετία. Στη συνέχεια προτίμησε να υπηρετήσει τη Γαληνοτάτη παρά να επιστρέψει στην Κύπρο και έζησε στη Βενετία έως το 1489, όπου και πέθανε.
Οι απόγονοι του Ιωάννη Αττάρ


Όπως μπορούμε να αντιληφθούμε από τις πηγές, ο Ιωάννης Αττάρ πρέπει να είχε δύο γιους, τους Πέτρο Αντώνιο και Φραγκίσκο. Ο Πέτρος Αντώνιος απαντά σε πολλές πηγές και κυρίως στην αλληλογραφία των Βενετών διοικητών της Κύπρου προς τη μητρόπολη Βενετία. Κατά τα έτη 1510 έως 1513 συναντούμε το όνομά του να είναι εμπλεκόμενο ως υπεύθυνου για τον καθορισμό συνόρων γαιών. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι το 1510 μαζί με τον φεουδάρχη Ιάκωβο Negron, μετέπειτα φεουδάρχη της Πέτρας Σολέας, είχαν αναλάβει να καθορίσουν τα σύνορα χωραφιών στη Μεσαορία, τα οποία ζήτησε να εκμισθώσει ο ανώτερος υπάλληλος της βενετικής διοίκησης της Κύπρου Φραγκίσκος Ζαχαρία. Το 1520 το εισόδημα του Πέτρου Αντωνίου Αττάρ, σύμφωνα με μία πηγή, ανερχόταν στα εξακόσια δουκάτα. Πέθανε στις 2 Νοεμβρίου 1529 αφήνοντας χήρα τη σύζυγό του Μανταλένα, την οποία είχε νυμφευθεί το 1510. Οι βενετικές πηγές μάς γνωστοποιούν ότι η Μανταλένα Αττάρ κατείχε ως προικώο φέουδο το χωριό Άγιος Βασίλειος.

Ένας άλλος Πέτρος Αντώνιος Αττάρ μάς αποκαλύπτεται μέσα από ένα έγγραφο της τελευταίας δεκαετίας της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Πρόκειται προφανώς για εγγονό του Πέτρου Αντωνίου Αττάρ, που έφερε το όνομα του παππού του. Ένα ανέκδοτο έγγραφο του 1563 μας γνωστοποιεί ότι ο Πέτρος Αντώνιος Αττάρ εκμίσθωνε μία ολόκληρη ομάδα χωριών (baliazo) της χερσονήσου Καρπασίας. Τα χωριά αυτά ήταν ο Άγιος Ανδρόνικος Κανακαρίας, όπως ονομαζόταν τότε ο Άγιος Ανδρόνικος Καρπασίας, η Αιγιαλούσα, η Πλατανισσός, η Γαλάτεια, το Κοιλάνεμος, το Βασίλι και η Κώμα του Γιαλού. Από όλα τα πιο πάνω χωριά, μόνο η Κώμα του Γιαλού εκμισθωνόταν σε έναν άλλο φεουδάρχη, τον Νικόλαο Σγουρόπουλο.

Ο δεύτερος γιος του Ιωάννη, Φραγκίσκος Αττάρ, φαίνεται να είναι πιο διάσημος από τον αδελφό του, αφού εκτός από φεουδάρχης είχε και άλλες δραστηριότητες. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι μας κληροδότησε και μια σημαντική έκθεση για την Κύπρο, την οποία πρέπει να συνέταξε περί το 1520 για τον τοποτηρητή Κύπρου Σεβαστιανό Moro. O Φραγκίσκος Αττάρ εισέπραττε ένα μέρος από τα εισοδήματα του χωριού Απαλαίστρα της Μεσαορίας, που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του. Μετά από αίτημα του Φραγκίσκου στις βενετικές αρχές το 1522 απέκτησε το χωριό Απαλαίστρα εξολοκλήρου με αγορά. Επίσης, ο Φραγκίσκος Αττάρ κατείχε ως φέουδο και το χωριουδάκι Άγιος Χριστός (Santo Christo). Δυστυχώς το χωριουδάκι αυτό αναφέρεται μόνο σε μία πηγή το 1516, η οποία ωστόσο δεν μας διαφωτίζει σε ποια περιοχή της Κύπρου βρισκόταν, έτσι όπως φαίνεται δεν θα πληροφορηθούμε ίσως ποτέ οποιαδήποτε άλλη είδηση για το χωριουδάκι αυτό, που έφερε το όνομα Άγιος Χριστός.

Ο Φραγκίσκος Αττάρ προσέφερε επίσης σημαντικές υπηρεσίες όταν ο δόγης Ανδρέας Gritti είχε αποφασίσει να κωδικοποιήσει τις Ασσίζες (Νόμους) της Κύπρου και έδωσε εντολή να μεταφραστούν από τα γαλλικά στα ιταλικά. Ο Φραγκίσκος Αττάρ μαζί με τον Ιωάννη Δενόρες, κόμη της Τρίπολης, και τον Αλβίζε Κορνάρο είχαν οριστεί ως επιτροπή και φρόντισαν για τη συγκέντρωση των χειρογράφων με τις Ασσίζες. Ο Φραγκίσκος είχε στη βιβλιοθήκη του τρία διαφορετικά χειρόγραφα με τις Ασσίζες της Κύπρου και στη συνέχεια η επιτροπή αποφάσισε ποιο χειρόγραφο ήταν το πληρέστερο για μετάφραση. Το 1556 ο Φραγκίσκος Αττάρ φαίνεται ότι ήδη είχε πεθάνει αφού οι κληρονόμοι του για την εκμίσθωση μιας σπηλιάς όφειλαν να προσφέρουν, σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής, κατά την παραμονή των Χριστουγέννων δύο κοκόρια στη βενετική διοίκηση της Κύπρου, εις ένδειξη πίστης και υποταγής στη Δημοκρατία της Βενετίας. Η πολυμελής οικογένεια την οποία είχε ο Φραγκίσκος, όπως αναφέρεται σε αίτημά του, δεν έχει αφήσει αρκετά ίχνη γιατί πολύ πιθανόν τα περισσότερα μέλη της να ήταν θηλυκού γένους. Μας είναι γνωστός μέσα από τις πηγές ο Ιερώνυμος Αττάρ, προφανώς γιος του Φραγκίσκου, ο οποίος αναφέρεται στη στρατιωτική επιθεώρηση του φεουδαρχικού ιππικού του έτους 1560. Επίσης απαντά συχνά στις πηγές ως εκπρόσωπος των ευγενών της Κοινότητας της Λευκωσίας, όταν υποβάλλονταν αιτήματα στις βενετικές αρχές, στην πόλη της Βενετίας. Είναι γνωστό επίσης ότι ανακάλυψε, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Λεονάρδου Dona, μια σαρκοφάγο στους Σόλους η οποία ταυτίζεται απόλυτα, σύμφωνα με την περιγραφή που δίνει ο μετέπειτα δόγης, με τη σαρκοφάγο που παριστάνει αμαζονομαχία και η οποία βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη. Ο Ιερώνυμος χάθηκε το 1570, κατά τη διάρκεια της πτώσης της Λευκωσίας στην εξουσία των Οθωμανών.

Ένας Πέτρος Αττάρ πολύ πιθανόν και αυτός να ήταν γιος του Φραγκίσκου. Κατά τον Στέφανο Lusignan, ο Πέτρος Αττάρ το 1550 νυμφεύθηκε τη Λουκρητία Palol, θυγατέρα του Gasparo Palol και της Αγνής Lusignan. Έντεκα άτομα της οικογένειας Αττάρ, όπως σημειώνεται σε ιστορία του πολέμου της Κύπρου (1570-1571), χωρίς ωστόσο να αναφέρεται από πού αντλούνται οι πληροφορίες αυτές, είχαν σκοτωθεί όταν το 1570 έπεσε η Λευκωσία. Αναφέρεται το όνομα του Ιερώνυμου, για τον οποίο ήδη μιλήσαμε, και τα ονόματα των Φραγκίσκου, Λούτσιου, Ιωάννη Μάρκου, Sinnochiero, Φραγκίσκου, Πέτρου Αντώνιου (πρόκειται για τον εκμισθωτή χωριών της Καρπασίας), Ηρακλή, Πέτρου Αττάρ από τη Λάρνακα, Βαλλιάνου και ενός άλλου Ιερώνυμου.

Λεωνίδας Αττάρ

Ο Λεωνίδας Αττάρ, του οποίου η προσωπικότητα και οι ικανότητες είχαν εκτιμηθεί δεόντως τόσο από τη βενετική διοίκηση της Κύπρου όσο και γενικά από τις βενετικές αρχές, χωρίς να είμαστε επακριβώς βέβαιοι, πρέπει να ήταν και αυτός γιος του Φραγκίσκου, συντάκτη της έκθεσης περί Κύπρου, και αδελφός του Ιερώνυμου, στον οποίο ήδη έχουμε αναφερθεί. Δεν γνωρίζουμε εάν ο Λεωνίδας είχε κάνει σπουδές στην Ιταλία, αφού ως γνωστόν διέπρεψε ως μηχανικός, αλλά και ως τοπογράφος / χαρτογράφος και υπηρέτησε αργότερα τη Γαληνοτάτη στην ίδια την πόλη των τεναγών. Το 1543 μαρτυρείται να κατοικεί στη Βενετία και να εργάζεται ως μηχανικός κατασκευάζοντας γεφύρια. Το 1545 υπό τη διεύθυνση του διάσημου στρατιωτικού μηχανικού Michele Sanmicheli εργάζεται για την οικοδόμηση νέας οχύρωσης στον Άγιο Νικόλαο του Lido. Αργότερα θα σταλεί πίσω στην Κύπρο ως βοηθός του Φραγκίσκου Bembo, που είχε διοριστεί ως προνοητής για την οριοθέτηση των χωριών, που αποτελούσαν ιδιοκτησία του Δημοσίου. Κλήθηκε επίσης ο ίδιος το 1548 να λάβει μέρος στα οχυρωματικά έργα του φρουρίου της Κερύνειας υπό τη διεύθυνση του Ιωάννη Ιερώνυμου Sanmicheli, ανεψιού του Michele Sanmicheli.

Στον Λεωνίδα Αττάρ οφείλουμε και τον σπουδαίο χάρτη της Κύπρου του έτους 1542 που δημιούργησε για τον Cosimo da Mosto, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην Κύπρο την ίδια εποχή μαζί με τον Λαυρέντιο Κονταρίνη ως σύνδικος της Ανατολής. Η θέση του αξιώματος αυτού, δηλαδή του σύνδικου Ανατολής, δεν ήταν άλλη παρά η θέση του επιθεωρητή ή ανακριτή για συστηματικό έλεγχο των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στις κτήσεις της Γαληνοτάτης στην Ανατολή. Ο χάρτης αυτός, ο οποίος και δημοσιεύτηκε πριν μερικά χρόνια, άνοιξε έναν διάπλατο ορίζοντα για τη μελέτη της τοπογραφίας της Κύπρου του 16ου αιώνα, και γενικά για τη μελέτη των χωριών μας, τόσο των υφιστάμενων όσο και αυτών που με την πάροδο των αιώνων χάθηκαν...