Στη Μαρία Παύλου

Η οικογένεια Sceba ή Seba και ο Ιερώνυμος Salviati, μέλος της Υψηλής Αυλής του βασιλείου, συνδέονται με τη Σαλαμιού, ένα βυζαντινό χωριό στην επαρχία Πάφου 

Το χωριό Σαλαμιού της Πάφου είναι οπωσδήποτε βυζαντινό χωριό, πολύ πιθανόν και αρχαίο, ωστόσο δεν διαθέτουμε καμιά γραπτή πηγή που να μαρτυρεί κάτι τέτοιο. Διασώζεται στους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου, οι οποίοι ως γνωστό είχαν βασιστεί στους ήδη υπάρχοντες επί Φραγκοκρατίας. Στους τέσσερις αυτούς καταλόγους σημειώνεται το χωριό Σαλαμιού ως Salaniu, Salamiu, Selamin και στον τελευταίο του 1565 επίσης ως Salamiu. Σημαντικός για την ιστορία του χωριού παραμένει ο κατάλογος των παραχωρήσεων γαιών, χωριών και αξιωμάτων του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου, Ιακώβου Β΄ Lusignan, κατά τη χρονική περίοδο 1464-1468, τον οποίο διέσωσε ο σπουδαίος Κύπριος ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος. Στον εν λόγω κατάλογο αναφέρoνται οι οπαδοί του βασιλιά Ιακώβου Β΄ Lusignan, στους οποίους είχε παραχωρήσει ως φέουδο το χωριό Σαλαμιού. Επίσης η τελευταία απογραφή του 1565 που είχαν διενεργήσει οι Βενετοί, μας κοινοποίησε τον αριθμό των ελεύθερων καλλιεργητών, των αποκαλούμενων φραγκομάτων (francomati), της Σαλαμιούς. Τέλος, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι βενετικές πηγές μάς αποκάλυψαν δύο πραστιά (μικρά χωριά), που υπήρχαν κάποτε και γειτνίαζαν με το χωριό Σαλαμιού, τα οποία σήμερα διασώζονται απλώς ως τοπωνύμια.

Στο Αρχείο του Βατικανού

Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ Lusignan υπήρξε πολύ γενναιόδωρος με όσους τον βοήθησαν να σφετεριστεί το στέμμα, από την ετεροθαλή αδελφή του και νόμιμη βασίλισσα της Κύπρου, Καρλόττα Lusignan, αφού τους παραχώρησε τίτλους, αξιώματα ή φέουδα. Ένας από αυτούς ήταν ο Ιερώνυμος Salviati, με καταγωγή από τη Φλωρεντία. O Ιερώνυμος Salviati ήταν μέλος της Υψηλής Αυλής του βασιλείου. Μέλη της ίδιας οικογένειας απαντούν στην ιστορία της Κύπρου κατά τα έτη της βασιλείας του Ιακώβου Β΄ Lusignan και έως το τέλος της βενετικής κυριαρχίας. Ο Giannutio Salviati, ίσως πατέρας ή αδελφός του φεουδάρχη της Σαλαμιούς, όπως θα σχολιάσουμε πιο κάτω, ήταν μεταξύ αυτών που είχαν μεταβεί στην Πάφο και ανάγκασαν τον διοικητή του φρουρίου Ιάκωβο Machies να αναγνωρίσει ως βασιλιά τον Ιάκωβο και να δηλώσει υποταγή. Ο Giannutio Salviati, σύμφωνα με αναφορές τόσο του Γεωργίου Βουστρωνίου όσο και του Φλωρίου Βουστρωνίου, είχε φονευθεί στην οικία του Ιακώβου Ούρρη, την οποία του είχε παραχωρήσει ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ Lusignan.

Οικόσημο της οικογένειας Salviati, σε ένα από τα μέλη της οποίας, τον Ιερώνυμο Salviati, ανήκε ως φέουδο η Σαλαμιού

Η παλαιότερη έως σήμερα πηγή στην οποία αναφέρεται η Σαλαμιού ανάγεται στο έτος 1460. Τη συγκεκριμένη πηγή δεν τη διαθέτουμε, αλλά το περιεχόμενό της διασώθηκε σε εντολή του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου, με ημερομηνία 30 Μαρτίου 1468, σε έγγραφο προερχόμενο από το Αρχείο του Βατικανού. Στην εντολή παραχώρησης χωριών στον ευνοούμενό του Ιερώνυμο Salviati σημειώνονται τα ακόλουθα: Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ Lusignan με απόφασή του, ημερομηνίας 1ης Σεπτεμβρίου 1460, παραχώρησε ως φέουδα στον Ιερώνυμο Salviati τα εξής χωριά: Όμοδος, Σίμου, Αξύλου, Σαλαμιού, Δρινιά, Platanisto και Παλιομέτοχο. Μαζί με νέα εντολή του, ημερομηνίας 30 Μαρτίου 1468, επιβεβαίωνε τα πιο πάνω και παραχωρούσε επιπλέον στον Ιερώνυμο Salviati τα χωριά Καλλέπια, Σταυροκόννου και Αναρίτα του διαμερίσματος Πάφου. Συνολικά ο Ιερώνυμος Salviati είχε λάβει ως φέουδα δέκα χωριά, οκτώ από τα οποία βρίσκονται στο διαμέρισμα της Πάφου. Το Όμοδος τότε ανήκε στο διαμέρισμα Αυδήμου και το Παλιομέτοχο στην περιοχή Λευκωσίας, η οποία κατά τη Φραγκοκρατία και τη Βενετοκρατία ονομαζόταν υποκομητεία (viscondato), επειδή ο βισκούντης είχε ως έδρα τη Λευκωσία. Το χωριό Platanisco ή Platanistro ήταν και αυτό χωριό της Πάφου, το οποίο χάθηκε στο πέρασμα των χρόνων. Κάποια χωριά από αυτά που ανήκαν στον Ιερώνυμο Salviati, αργότερα κατά τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, δηλαδή επί Βενετοκρατίας, πέρασαν εκ νέου στο Δημόσιο.

Πιο παλιά αναφορά για το χωριό Σαλαμιού γίνεται το 1460 σε εντολή του τελευταίου Φράγκου Βασιλιά της Κύπρου, έγγραφο προερχόμενο από το Αρχείο του Βατικανού

Με τη Σαλαμιού συνδέθηκε και μια άλλη σημαντική φεουδαρχική οικογένεια της Κύπρου, της οποίας κάποια μέλη κατείχαν υψηλές θέσεις και κυρίως εκκλησιαστικά αξιώματα. Πρόκειται για την οικογένεια Sceba ή Seba. Η ίδια οικογένεια αναφέρεται από τον Λεόντιο Μαχαιρά ως Σεπάκ και από τον Γεώργιο Βουστρώνιο ως Σεμπά. Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ Lusignan παραχώρησε στον Φίλιππο Sceba, υπεύθυνο της Γραμματείας του βασιλείου, σύμφωνα με όσα διασώζει ο Φλώριος Βουστρώνιος, τρία χωριά, ένα από τα οποία ήταν η Σαλαμιού. Δεν αποκλείεται η Σαλαμιού να παραχωρήθηκε στον Φίλιππο Sceba, μετά τον θάνατο του Ιερώνυμου Salviati. Ίσως το χωριό να ανήκε ως φέουδο έως το τέλος της βενετικής κυριαρχίας σε μέλη της οικογένειας Sceba. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα αυτό αφού μέλη της οικογένειας Sceba αναφέρονται στις βενετικές πηγές έως την πτώση της Κύπρου, στην εξουσία των Οθωμανών. Κάποια μέλη επίσης της ίδιας οικογένειας, σύμφωνα με τις πηγές, είτε φονεύθηκαν είτε αιχμαλωτίστηκαν από τους Οθωμανούς κατά τον πόλεμο 1570-1571.

Δυο χωριά που χάθηκαν

Οι βενετικές πηγές του 16ου αιώνα μάς γνωστοποίησαν στοιχεία και για δύο πραστιά, δηλαδή μικρά χωριά, τα οποία έσβησαν με την πάροδο των αιώνων και τα οποία γειτνίαζαν με τη Σαλαμιού. Πρόκειται για τα χωριά Άσπρα Πηγάδια (Aspra Picadia) και Γούλουφας (Gulufa). Όπως έχουμε σχολιάσει και σε άλλα δημοσιεύματά μας στο παρελθόν πολλά χωριά της Κύπρου, που υφίσταντο κατά τη Λατινοκρατία, σιγά-σιγά έσβησαν κατά τους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Η ερήμωση ενός χωριού μπορούσε να οφείλεται σε κάποια επιδημία, που έπληξε τους κατοίκους και τους εξαφάνισε, σε ξηρασία ή ανομβρία που ανάγκασε τους κατοίκους να καταφύγουν σε άλλα χωριά, στα οποία ίσως να ήταν πιο εύκολο να εξασφαλίσουν τροφή, σε πειρατικές επιδρομές, αλλά και για πολλούς άλλους λόγους. Δυστυχώς τίποτα σχετικό δεν διασώθηκε για τα δύο προαναφερόμενα χωριά στην προφορική παράδοση των κατοίκων των γύρω χωριών και κυρίως αυτών της Σαλαμιούς. Ωστόσο είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι και τα δύο χωριά διασώζονται ώς σήμερα απλώς ως τοπωνύμια. Το ένα χωριό είναι γνωστό στους κατοίκους της Σαλαμιούς ως Βούλουφας αντί Γούλουφας (Gulufa), όπως απαντά και στις βενετικές πηγές, ενώ σε χάρτη του Κτηματολογίου σημειώνεται ως Γούλουχας. Σε βενετικό επίσης κατάλογο με τα χωριά της Κύπρου γύρω στα 1520 το ίδιο χωριό σημειώνεται ως Gulufos. Το άλλο χωριό που απαντά στις βενετικές πηγές ως Άσπρα Πηγάδια είναι γνωστό στους κατοίκους της Σαλαμιούς ως Άσπρο Πηγάδι.

Εκεί, στην περιοχή που ονομάζεται Άσπρο Πηγάδι πρέπει οπωσδήποτε να ήταν κάποτε οικοδομημένο το χωριό, το οποίο στους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου αναφέρεται ως Άσπρα Πηγάδια. Στην ίδια περιοχή, όπως πληροφορηθήκαμε, υπάρχει πηγή νερού που εξακολουθεί να τρέχει έως σήμερα. Εύλογα μπορούσε λοιπόν να δημιουργηθεί χωριό σε ένα μέρος όπου υπήρχε πηγή νερού. Δυστυχώς δεν υπάρχουν στην περιοχή ίχνη ερειπίων, αλλά ούτε κατάλοιπα εκκλησίας, αφού κάθε χωριό της Κύπρου μικρό ή μεγάλο διέθετε εκκλησία. Η ύπαρξη όμως τοπωνυμίου Σταυρός μεταξύ των δύο τοπωνυμίων Άσπρο Πηγάδι και Βούλουφας/Γούλουφας, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάποτε στον χώρο της περιοχής Σταυρός πρέπει να υπήρχε εκκλησία αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό.

Το χωριό Βούλουφας/Γούλουφας έξω από τη Σαλαμιού, είχε ήδη ερημωθεί από τον 16ο αιώνα, πριν περάσει η Κύπρος στην εξουσία των Οθωμανών. Τούτο συνάγεται από το γεγονός ότι το χωριό αυτό δεν σημειώνεται στην απογραφή που είχαν διενεργήσει οι Βενετοί το 1565, άρα από τα μέσα του 16ου αιώνα ήδη εξέλιπε. Αντίθετα όμως το χωριό Άσπρα Πηγάδια, το οποίο διασώζεται σήμερα ως τοπωνύμιο Άσπρο Πηγάδι, εξακολουθούσε να υπάρχει έως το τέλος της Βενετοκρατίας ενώ η ερήμωσή του επήλθε στους μετέπειτα αιώνες επί Τουρκοκρατίας. Το χωριό Άσπρα Πηγάδια στη βενετική απογραφή του 1565 είχε δέκα κατοίκους αρσενικού γένους, ελεύθερους καλλιεργητές, τους αποκαλούμενους φραγκομάτους (francomati). Σε κάθε χωριό βέβαια υπήρχαν και οι πάροικοι που δεν συνυπολογίζονταν στις απογραφές, γιατί ήταν υποκείμενοι πλήρως στους αφέντες τους. Επίσης δεν συνυπολογίζονταν τα γυναικόπαιδα τόσο της τάξης των φραγκομάτων όσο και αυτής των παροίκων. Συνεπώς δεν μπορούμε μετά βεβαιότητας να γνωρίζουμε τον πληθυσμό των Άσπρων Πηγαδιών, αλλά μόνο κατά προσέγγιση.

Το ίδιο χωριό μάλλον άρχισε ήδη να φθίνει από την τελευταία δεκαετία της Βενετοκρατίας.
Σημαντική πληροφορία για τη Σαλαμιού είναι και η σχετική με τον πληθυσμό της, στην τελευταία απογραφή που διενήργησαν οι Βενετοί το 1565. Στην απογραφή αυτή καταγράφονταν, όπως προαναφέρθηκε, μόνο οι ελεύθεροι καλλιεργητές αρσενικού γένους, οι οποίοι φορολογούνταν και ήταν υποχρεωμένοι να εκτελούν χρέη ακτοφρουρού, να εργάζονται στα οχυρωματικά έργα, να παραχωρούν τα αμάξια τους για έργα του Δημοσίου, να συλλέγουν το αλάτι και άλλα. Η Σαλαμιού το 1565 είχε εκατό κατοίκους αρσενικού γένους φραγκομάτους, γεγονός που μαρτυρεί ότι ήταν ένα από τα μεγάλα σε πληθυσμό χωριά του διαμερίσματος Πάφου.

Με βάση πάντα τις πηγές ταξιδέψαμε στο παρελθόν προσκομίζοντας στοιχεία για τους φεουδάρχες της Σαλαμιούς, Iερώνυμο Salviati και Φίλιππο Sceba, για τον πληθυσμό του χωριού το 1565 σε φραγκομάτους και για τα δυο πάλαι ποτέ χωριά Βούλουφας (Gulufa) και Άσπρο Πηγάδι (Aspra Picadia) που χάθηκαν στο διάβα των αιώνων...

Φωτογραφία: Άποψη του χωριού Σαλαμιού, γνωστού και ως "Σαλαμίνα της Πάφου".