Η Μαρία Παντελή, συγγραφέας του βιβλίου «Η Μνήμη του Αρχείου: Ο Χριστόφορος Σάββα στον Κυπριακό Τύπο και Λογοτεχνικά Περιοδικά, 1954-1968» έστειλε επιστολή σχετικά με το άρθρο «Μήπως κάποιοι θεωρούν ότι απευθύνονται σε λωτοφάγους;» (Μαρίνα Σχίζα, Κυριακή 12 Μαΐου) στο οποίο γίνεται αναφορά στο βιβλίο της. Δημοσιεύουμε την επιστολή στα σημεία που αφορούν το - και ασκούν κριτική στο- άρθρο της κ. Σχίζα

«Ο καθένας έχει δικαίωμα να κρίνει. Η δημόσια τοποθέτηση ενός βιβλίου προϋποθέτει τη διατύπωση της οποιασδήποτε κριτικής. Είναι παράλληλα και κατάθεση ευθύνης. Δεν θα έμπαινα καν στον κόπο να σπαταλήσω τόσο τον δικό μου χρόνο, όσο και τον δικό σας, γράφοντας και διαβάζοντας (ελπίζω) αντίστοιχα αυτήν την επιστολή αν η κριτική της κ. Σχίζα δεν ήταν αφόρητα μεροληπτική και προσβλητική σε σημείο που -μεταξύ άλλων- σημειώνει: 'Η έκδοση δεν τιμά καθόλου ούτε τον Χριστόφορο Σάββα ούτε και τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες που έχουν την ευθύνη της όλης διοργάνωσης'.

Δεν επιζητώ από καμία Σχίζα και κανέναν 'Πολίτη' να παινέψει το βιβλίο μου. Απλώς πληροφοριακά να σας αναφέρω ότι 'Η Μνήμη του Αρχείου' έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο της κεντρικής συλλογής βιβλίων του LSE Library (της βιβλιοθήκης του πανεπιστημίου London School of Economics and Political Science) και ως εκ τούτου για πρώτη φορά παρουσιάζεται το όνομα ενός Κύπριου καλλιτέχνη σαν 'θεματική ενότητα' στη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στον κόσμο που είναι αφιερωμένη στις Κοινωνικές Επιστήμες [εδώ]:

'Η Μνήμη του Αρχείου' παρουσιάζει το προσωπικό μου αρχείο, με πληροφορίες για τεκμηρίωση της ζωής του Χριστόφορου Σάββα, που συμπεριλαμβάνει περισσότερα από διακόσια άρθρα, σχόλια, αναφορές, ή ακόμη και διαφημίσεις που δημοσιεύτηκαν στον κυπριακό Τύπο ευρείας κυκλοφορίας, καθώς και σε λογοτεχνικά περιοδικά μεταξύ του 1954 και του 1968 και αφορούν τον καλλιτέχνη. Διεξήγαγα την εν λόγω αρχειακή έρευνα το 2007-08, εκπονώντας τη διδακτορική μου διατριβή στην Κοινωνιολογία στο Goldsmiths, University of London με τιμητική υποτροφία της αγγλικής κυβέρνησης για ακαδημαϊκή αριστεία, μιας και ήδη μου είχαν απονείμει τους ακόλουθους τίτλους: BSc (First Class), Lancaster University και MSc (Distinction), LSE.

Εκτός συνόρων, βλέπετε, ασχολήθηκαν με την ουσία της όλης μου δουλειάς, την οποία και στήριξαν με κάθε τρόπο: μια Κύπρια ερευνήτρια που -με χρήματα του αγγλικού κράτους- επέλεξε συνειδητά να διαπραγματευτεί μεταξύ του φαινομενικά οικείου και του άγνωστου, του σιωπηλού, στον τόπο της, μεταξύ των φανερών και κρυμμένων αληθειών και γεγονότων της εποχής του Χριστόφορου Σάββα και να εξετάσει το αρχείο ως διαδικασία, φέρνοντας στο προσκήνιο το μοντέλο της επιλεκτικής συλλογικής μνήμης και συλλογικής λήθης (τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην καλλιτεχνική δημιουργία).

Αυτά εκτός συνόρων.

Εντός συνόρων, αυτή η ερευνήτρια διέπραξε το 2018 το τεράστιο αμάρτημα να αποδεχθεί πρόταση του Point Centre for Contemporary Art και του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, να μοιραστεί το προσωπικό της αρχείο με ένα ευρύτερο πλέον κοινό στον τόπο της αυτήν τη φορά (το εν λόγω αρχειακό υλικό αποτελεί παράρτημα της διατριβής μου που βρίσκεται από το 2011 σε δύο πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες στο Λονδίνο), μετατρέποντας και παρουσιάζοντάς το σε μορφή βιβλίου, το οποίο εκδόθηκε στο πλαίσιο αυτού του πρότζεκτ. Σε συνεννόηση με τους διοργανωτές και σε συνεργασία με τους συνεργάτες που μου υπέδειξαν, συνειδητά επιλέξαμε να το παρουσιάσουμε ως είναι: σαν ένα προσωπικό αρχείο. Αν έκανε τον κόπο η κ. Σχίζα να διαβάσει τουλάχιστον το κείμενο της εισαγωγής, θα μπορούσε να ανοίξει έναν διάλογο για τα θέματα που εγείρονται, όπως κάνει τόσα χρόνια η εφημερίδα η οποία την πληρώνει και φιλοξενεί τα άρθρα της (για τα οποία, ως εκ τούτου, και η ίδια η εφημερίδα είναι υπόλογη) στην τακτική της στήλη. Αντ' αυτού, η κ. Σχίζα στο άρθρο της ασχολείται με την ποιότητα -τάχα- των φωτοτυπιών και μπερδεύει το qualitative content analysis των εφημερίδων (την επιστημονική μεθοδολογία) με την ψηφιοποίηση του Φορέα.

Εκτός, η ουσία. Εντός, οι φωτοτυπίες. Και το μότο / άγνοια 'αρχειακή έρευνα = πάτημα του κουμπιού'.

Κρίμα, πολύ κρίμα».