Ως γνωστόν, ο Έλληνας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1863, έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου και πέθανε τον μήνα της γέννησής του [1933]. Όταν πρόκειται να γράψει κάποιος κάτι για τον Αλεξανδρινό ποιητή, δεν ξέρει σε ποιο από την πληθώρα των ποιημάτων του να αναφερθεί. Ποιήματα ιστορικά, αισθησιακά-ερωτικά, φιλοσοφικά... Τα περισσότερα, αν όχι όλα, διαχρονικά και διδακτικά.

Το corpus των καβαφικών ποιημάτων αποτελείται από 154 ποιήματα που αναγνωρίστηκαν από τον ίδιο, 37 ποιήματα που αποκηρύχθηκαν επίσης από τον ίδιο και 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του [τα λεγόμενα «Κρυμμένα»]. Παράλληλα, στο σώμα των καβαφικών ποιημάτων ανήκουν και 30 ατελή ποιήματα που βρέθηκαν στα χαρτιά του χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή.

Σήμερα θα αναφερθούμε σε ένα από τα αποκηρυγμένα καβαφικά ποιήματα με τίτλο «Κτίσται». Στο επίκεντρο του ποιήματος τίθεται η πρόοδος. Οι πολίτες παρουσιάζονται να επιδιώκουν συνεχώς την κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη, ενώ η πρόοδος παρουσιάζεται ως μια μεγάλη οικοδομή. Στο κτίσιμο της οικοδομής συμμετέχουν όλοι οι πολίτες και ο κάθε πολίτης προσθέτει το δικό του λιθαράκι ανάλογα με τις δικές του δυνατότητες: κάποιος με λόγια, άλλος με επιθυμίες, άλλος με πράξεις: «Η Πρόοδος οικοδομή είναι μεγάλη - φέρει / καθείς τον λίθον του· ο εις λόγους, βουλάς, ο άλλος / πράξεις - και καθημερινώς την κεφαλήν της αίρει υψηλοτέραν».

Οι πολίτες-κτίστες όχι μόνο συμβάλλουν ομαδικά στην ανέγερση του οικοδομήματος, αλλά βρίσκονται πάντα σε ετοιμότητα για να προφυλάξουν το έργο τους από κάθε πιθανό κίνδυνο. Έτσι, αγωνίζονται σκληρά, υπομένουν κάθε ταλαιπωρία και πόνο, αυτοθυσιάζονται, προκειμένου να ευτυχίσει η επόμενη γενιά. Το αποτέλεσμα αυτής της σύνθεσης με την εναπόθεση πολλαπλών δεξιοτήτων και ικανοτήτων είναι η ανέγερση του οικοδομήματος της Προόδου. Όμως, η εμφάνιση μιας θύελλας δηλώνει την ύπαρξη των κινδύνων, γεγονός που αποδεικνύει ότι η εξέλιξη μιας κοινωνίας δεν ευχαριστεί όλους τους πολίτες, ούτε διασφαλίζεται από οπισθοδρομήσεις και καθυστερήσεις. Σύμφωνα με τον ποιητή: «Θύελλα, αιφνίδιος τις σάλος / εάν επέλθη, σωρηδόν οι αγαθοί εργάται / ορμώσι και το φρούδον των υπερασπίζοντ’ έργον. / Φρούδον, διότι καθενός ο βίος δαπανάται / υπέρ μελλούσης γενεάς, κακώσεις, πόνους στέργων / ίνα η γενεά αυτή γνωρίση ευτυχίαν / άδολον, και μακράν ζωήν, και πλούτον, και σοφίαν / χωρίς ιδρώτα ποταπόν, ή δούλην εργασίαν».

Το εξαίρετο έργο της Προόδου χαρακτηρίζεται από τον ποιητή «μάταιο», αφού η αποτυχία του είναι προδικασμένη. Και τούτο γιατί οι στόχοι που τέθηκαν είναι υπερβολικά φιλόδοξοι. Αν και οι πολίτες καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες, τελικά η υλοποίηση του έργου τους αποτυγχάνει, αφού μια μυθικά ιδεατή μελλοντική γενιά δεν θα υπάρξει ποτέ, επειδή αν και γίνεται προσπάθεια να διασφαλιστούν όλες οι αρετές, δεν μπορεί να εξαφανιστεί κάθε αδυναμία, κάθε ελάττωμα, κάθε χαιρεκακία, κάθε αντικρουόμενο συμφέρον ή κάθε καταστροφική τάση που προκύπτει από την υπεροχή κάποιων έναντι κάποιων άλλων. Το έργο, λοιπόν, θα γκρεμιστεί από την ίδια του την τελειότητα και ο κόπος των ανθρώπων θα αρχίσει πάλι από την αρχή. Όπως γράφει ο ποιητής: «Αλλ’ η μυθώδης γενεά ουδέποτε θα ζήση∙ / η τελειότης του αυτή το έργον θα κρημνίση / κ’ εκ νέου πας ο μάταιος κόπος αυτών θ’ αρχίση».

Όλα όσα καταγράφει ο Καβάφης δεν αφορούν μόνο την κοινωνία της εποχής του, αλλά πρόκειται για καταστάσεις που συναντώνται και στη σύγχρονη κοινωνία. Πράγματι, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε κάθε έργο προόδου είναι πολλοί και ποικίλοι. Ιδιαίτερα μέσα στο πλαίσιο του ανταγωνιστικού κλίματος της εποχής μας. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να φερόμαστε με ηττοπάθεια και να επαναπαυόμαστε σε όσα μας προσφέρονται έτοιμα, αλλά πρέπει να δρούμε και να συμμετέχουμε με τον τρόπο και τις δυνατότητές μας στο έργο της κοινωνικής προόδου. Εξάλλου, αν ο πολίτης δεν φροντίζει και δεν συνεισφέρει στο κοινωνικό συμφέρον και καλό, τότε η κοινωνική πρόοδος αποδυναμώνεται και εξασθενεί.

*Φιλόλογος