Συνέντευξη στην Ελένη Ξένου

Εγώ κάπου στην παλιά Λευκωσία μπροστά από την οθόνη ενός υπολογιστή, με το παράθυρό μου να καδράρει τα πετρόκτιστα σπίτια της πόλης. Eκείνη κάπου στη Νέα Υόρκη, δεν έχω ιδέα ποια θέα αντικρίζει από το παράθυρό της ή αν έχει τα παντζούρια της κλειστά, αφού στη δική της ώρα είναι μόνο δέκα και μισή το πρωί. «Θα ήθελα να 'ταν αλλιώς αυτή η συνέντευξη», της λέω αυθόρμητα μόλις απαντάει το τηλέφωνο. Και εννοούσα πως θα 'θελα να τη συναντήσω από κοντά, γιατί έχω την περιέργεια να παρατηρήσω τις εκφράσεις της καθώς θα θυμάται τις στιγμές της ζωής της που της δίνουν το υλικό να φτιάχνει την υπέροχη μουσική της.

Διαβάζοντας την ιστορία της συνειδητοποίησα πως έχει ζήσει συμπυκνωμένες έναν σωρό εμπειρίες, από εκείνες που είτε σε ρίχνουν στον βυθό είτε σε αναγκάζουν να ανακαλύψεις το μέγεθος του ουρανού. «Γι’ αυτά θα 'ταν ωραία να μιλούσαμε πλάι στο κύμα», της λέω και εννοώ όταν θα είναι ήδη εδώ, κάπου στις αρχές του Αυγούστου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φέγγαρος. Έχει μεγάλη περιέργεια, μου ομολογεί, αγωνιά να έρθει, «η περιέργεια είναι πάντα μια κινητήριος δύναμη», της λέω και συμφωνεί, ομολογεί μάλιστα πως είναι ένα από τα «καύσιμα» που κινούν το όχημα της δημιουργικότητάς της.

Όταν φτιάχνω μουσική είμαι συνήθως μόνη μου, αλλά ξέρω πως μόλις αυτή η μουσική βγει παραέξω θα με συνδέσει με τους ανθρώπους

«Και πέρα από την περιέργεια, τι άλλο σε τροφοδοτεί;» τη ρωτώ. «Η επικοινωνία με τον κόσμο, η πιθανότητα να συνδεθώ με τους ανθρώπους μέσω της μουσικής», απαντά. «Όταν φτιάχνω μουσική είμαι συνήθως μόνη μου, αλλά ξέρω πως μόλις αυτή η μουσική βγει παραέξω θα με συνδέσει με τους ανθρώπους». Κάνει μικρή παύση και ύστερα, λες και μου λέει ένα μυστικό, συνεχίζει σχεδόν ψιθυριστά. «Αυτό είναι ό,τι έχουμε. Αυτή η πιθανότητα να βρούμε σημείο συνάντησης, να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον. Μπορεί να 'ναι για μια μόνο στιγμή, αλλά αν μπορώ έστω και για μια μόνο στιγμή να κάνω έναν άνθρωπο να ξεχάσει τα προβλήματά του και να αφεθεί μέσα από τη μουσική στην παρούσα στιγμή, αυτό είναι σπουδαίο, δεν είναι; Νιώθω πως αυτό μου δίνει δύναμη και κίνητρο, αυτό είναι το ‘καύσιμό’ μου». Μου περιγράφει πως το προηγούμενο βράδυ είχε πάει να ακούσει τη μουσική που συνέθεσαν κάποιοι φίλοι της. Και όσο άκουγε τη μουσική τους, ένιωθε λες και δεν υπήρχε τίποτα άλλο εκτός από τη συγκεκριμένη στιγμή. «Κατάφερα έστω για λίγο να μην σκέφτομαι απολύτως τίποτα», μου λέει. «Και όταν δεν σκέφτεσαι τίποτα, έστω και για λίγο, καθαρίζει το μυαλό σου. Αισθάνομαι ευγνώμων που μπορώ να ζω τέτοιες στιγμές. Και είναι καλό να θυμίζουμε στον κόσμο ότι υπάρχουν αυτές οι στιγμές ακόμα και όταν όλα γύρω μας συνηγορούν στην απουσία τους. Δυστυχώς τέτοιες στιγμές δεν γίνονται ποτέ είδηση. Είδηση γίνεται μόνο ό,τι στερείται ελπίδας».

Πιστεύω πως ήταν ο θάνατος του (Τζεφ Μπάκλεϊ) που με ανάγκασε να τραγουδήσω. Ήταν τόσο επώδυνο που δεν ήξερα πώς αλλιώς να εκτονώσω αυτό τον πόνο

Μεγάλωσε κάπου στο Κονέκτικατ, από θετούς γονείς. Κάποια στιγμή στη ζωή της γνώρισε και τους πραγματικούς και τότε κατάλαβε πού όφειλε το… ταλέντο της. Έπαιζαν και οι δύο μουσική, δεν ήταν επαγγελματίες, αλλά είχαν το χάρισμα. Αισθάνεται τυχερή που είχε «τέσσερις» γονείς, μεγάλωσε με μπόλικη αγάπη και κατανόηση. Από μικρή έπαιζε βιολί. Σπούδασε κλασική μουσική, αλλά κάποια στιγμή ένιωσε πως ήθελε να πειραματιστεί με τους ήχους και τότε ήταν που άρχισε να παίζει σε πανκ συγκροτήματα, κάπου στο Μπρούκλιν. Δεν της πέρασε ποτέ από το μυαλό να φτιάξει το δικό της συγκρότημα, πόσω μάλλον πως να τραγουδούσε η ίδια. Η ζωή της, όπως και όλα όσα φανταζόταν, ανατράπηκε με τον ξαφνικό θάνατο του σπουδαίου μουσικού Τζεφ Μπάκλεϊ [Jeff Buckley], με τον οποίο διατηρούσε πολύχρονο δεσμό. «Πιστεύω πως ήταν ο θάνατός του που με ανάγκασε να τραγουδήσω», ομολόγησε σε μια από τις δεκάδες συνεντεύξεις της. «Ήταν τόσο επώδυνο που δεν ήξερα πώς αλλιώς να εκτονώσω αυτό τον πόνο».

«Είναι πραγματικά τόσο παράξενο», της λέω και σπεύδω να εξηγήσω. «Να μεταπλάθεις τον πόνο σε όμορφη δημιουργία. Είναι σχεδόν σαν κάτι μαγικό;» τη ρωτώ. Αισθάνομαι πρώτα το χαμόγελό της και μετά την ακούω να λέει πως… «Ναι, ίσως είναι κάτι μαγικό. Κι εγώ θυμάμαι τον εαυτό μου να ακούει τη μουσική της Νίνα Σιμόν [Nina Simone], η οποία, ενώ ήταν φτιαγμένη από όλες τις δυσκολίες που έζησε, εμένα με έκανε να αισθάνομαι πως πετώ. Είναι τελικά ένα συνεχόμενο πάρε-δώσε μεταξύ των ανθρώπων, είναι ένας τρόπος να επικοινωνούμε ο ένας με τον άλλον και να μεταφέρουμε ποσοστά ελπίδας». «Γι’ αυτό λες συχνά πως η μουσική σε έσωσε;». «Ναι, αυτό νιώθω. Πως με έσωσε. Εκεί βρήκα τα πιο μεγάλα αποθέματα ελπίδας, πουθενά αλλού. Όσο δραματικό κι αν ακούγεται, η μουσική ήταν αυτή που μου έδωσε λόγο να συνεχίσω να ζω. Το ότι μπορούσα μέσα από τη μουσική να εκφράζω ό,τι ένιωθα μπορεί να μην άλλαζε αυτό που ένιωθα, αλλά το έβγαζε έξω κι αυτό ήταν θεραπευτικό».

Ήταν το 2002, όταν αποφάσισε να φτιάξει το δικό της συγκρότημα, το οποίο βάφτισε Joan as Police Woman. Εμπνεύστηκε τον τίτλο από μια τηλεοπτική σειρά της δεκαετίας του '70, στην οποία πρωταγωνιστούσε η Άντζι Ντίκινσον. Είχε ήδη συνεργαστεί, ως βολίστρια, με σπουδαίους μουσικούς, όπως τον Lou Reed και τον Damon Albarn, αλλά ήταν οι φίλοι και συνεργάτες της Anohni [Antony Hegarty, Rufus Wainwright] που την έπεισαν να βγει η ίδια στο προσκήνιο. Τώρα μετρά έξι προσωπικά άλμπουμ, από τα οποία το πιο πρόσφατο φέρει τον τίτλο “Damned Devotion”. «Είναι αναμφισβήτητα ένας δραματικός τίτλος», λέει η ίδια σχεδόν χαριτολογώντας, η αλήθεια ωστόσο είναι πως σ’ αυτή τη μικρή φράση εμπερικλείεται ένα θέμα που για εκείνην αποτελούσε χρόνια άλυτο ερώτημα: «Μπορεί κανείς να είναι αφοσιωμένος σε κάτι χωρίς αυτή η αφοσίωση να γίνει εμμονή ή αιτία για να χάσει τον εαυτό του;».


«Βρήκες τελικά την απάντηση;» τη ρωτώ. «Δεν ξέρω αν υπάρχει απάντηση. Πιστεύω ότι είναι μια διαδικασία στην οποία πρέπει να μάθεις να βρίσκεις την ισορροπία μεταξύ αφοσίωσης και όλων εκείνων που χάνεις παραμένοντας αφοσιωμένος σε κάτι».

Και τι προϋποθέτει αυτή η ισορροπία; «Δεν ξέρω, είναι μάλλον θέμα εμπειρίας. Και αποδοχής του εαυτού σου. Ξέρω ότι θα αντιδράσω με τον ίδιο τρόπο σε καταστάσεις και ότι ίσως δεν έχω μάθει να αντιδρώ αλλιώς, αλλά ίσως τελικά ισορροπία είναι να αποδέχεσαι ότι πάντα κάτι θα χάνεις και κάτι θα κερδίζεις παραμένοντας αφοσιωμένος. Κι εγώ παραμένω αφοσιωμένη στη μουσική μου».

Όσο ζω θα μαθαίνω το πώς αντιμετωπίζει κανείς τους φόβους του

Το μότο της είναι πως «αυτό που φοβάσαι περισσότερο να πεις είναι αυτό που πρέπει να πεις». Παραμένει άραγε πιστή σ’ αυτό; «Ναι, παραμένω», απαντά. «Έχεις μάθεις να πολεμάς τους φόβους σου;» τη ρωτώ. «Νομίζω ότι όσο ζω θα μαθαίνω το πώς αντιμετωπίζει κανείς τους φόβους του. Δεν ξέρω αν ποτέ θα γίνει μια εύκολη διαδικασία ή λιγότερο άβολη, εκείνο ωστόσο που ξέρω πολύ καλά είναι πως αν κάνω το αντίθετο, αν δηλαδή δοκιμάσω να τρέξω μακριά για να αποφύγω τον φόβο, αυτό δεν με βγάζει πουθενά. Με φέρνει σε μια πολύ χειρότερη θέση. Έμαθα λοιπόν να αποδέχομαι το αίσθημα του φόβου και να ζω μαζί του μέχρι αυτό να εξασθενίσει και να φύγει από μόνο του». «Ο μεγαλύτερος φόβος, πιστεύω, είναι να δείξουμε πόσο ευάλωτοι είμαστε»… της λέω χωρίς καν να βάζω ερωτηματικό στο τέλος. Συμφωνεί, αν και πιστεύει πως το να παραδέχεται κανείς ότι είναι ευάλωτος είναι τελικά ένδειξη δύναμης, γι’ αυτό και η ίδια δοκιμάζει συχνά να φανερώνει τον ευάλωτο εαυτό της.

Μέσα από τη μουσική έχω φτιάξει ένα είδος συναισθηματικού ‘λεξιλογίου’ για τον θάνατο, στην προσπάθειά μου να συμβιβαστώ με την ύπαρξή του

Δεν θέλω να τη ρωτήσω για τις «σκοτεινές» περιόδους της ζωής της, αν και αυτές ήταν ίσως οι πιο καθοριστικές. Πρώτα ο θάνατος του αγαπημένου της Jeff Buckley, αργότερα η αυτοκτονία του κολλητού της φίλου Εlliot Smith και τέσσερα χρόνια μετά ο θάνατος της μητέρας της. Παίρνω ωστόσο αφορμή από μια δική της ομολογία: «Πως το κάθε της άλμπουμ περιλαμβάνει το θέμα του θανάτου». «Η μουσική είναι ο τρόπος με τον οποίο εκφράζω όλα μου τα συναισθήματα», μου λέει. «Γι’ αυτό και μέσα από τη μουσική έχω φτιάξει ένα είδος συναισθηματικού ‘λεξιλογίου’ για τον θάνατο, στην προσπάθειά μου να συμβιβαστώ με την ύπαρξή του».

Ίσως γι’ αυτό λέει συχνά ότι είναι αποφασισμένη να ζήσει μια ζωή γεμάτη, σκέφτομαι. Και στο καπάκι τη ρωτώ τι σημαίνει για εκείνη ζωή γεμάτη. «Έχω την αίσθηση ότι είμαι συνεχώς σε μια αναζήτηση αυτού του ορισμού», μου λέει. Παραδέχεται πως αισθάνεται ευγνώμων για όλα όσα της έχει φέρει η ζωή, ακόμα και για τις στιγμές που αισθανόταν πως δεν υπάρχει νόημα να ζει. «Τι θα έκανε λοιπόν τη ζωή μου πιο γεμάτη;» διερωτάται λες και μονολογεί. «Ίσως αν μπορούσα να προσφέρω περισσότερο, δεν ξέρω πώς, αλλά νομίζω πως αυτό θα με έκανε να νιώσω ότι έζησα ακόμη πιο γεμάτο βίο».

+ Η Joan as Police Woman είναι η headliner του Φεστιβάλ Φέγγαρος 2018 την Παρασκευή 3 Αυγούστου στο Δημοσιογραφικό Χωριό, τα Περβόλια. Πληροφορίες www.fengaros.com

• Η Ελένη Ξένου διατηρεί τη δική της σελίδα στο διαδίκτυο, στη διεύθυνση www.elenixenou.com