Μιλώντας με τον Ευγένιο Βούλγαρη, συνονόματο του διαπρεπούς στοχαστή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και μεταφραστή του Βολταίρου [αλλά αυτός είναι μια άλλη ιστορία], αντιλαμβάνεται κανείς πως η μουσική είναι μέρος της ζωής του με τρόπο άρρηκτο. Το ξέραμε, αλλά ο κ. Βούλγαρης το πιστοποιεί, ασυνείδητα ίσως, σε βαθμό ώστε να βεβαιώνεται η αξία της μουσικής [και] ως μέρος της πολιτικής ιστορίας κάθε τόπου.

Ο ίδιος φτάνει στην Κύπρο αυτήν τη βδομάδα για να παρουσιάσει ένα εργαστήρι με τίτλο "Προπολεμικό Ρεμπέτικο: Εργαστήρι θεωρίας και πράξης" στο Μουσικό Χωριό Φέγγαρος, που ξεκινά στον Κάτω Δρυ την ερχόμενη Πέμπτη. Θα ακολουθήσει η συμμετοχή του στο Φεστιβάλ Φέγγαρος την 1η Αυγούστου, όπου σε συνεργασία με τον Κύπριο Γιάννη Διονυσίου θα παρουσιάσει τραγούδια του έρωτα στα χρόνια του ρεμπέτικου τραγουδιού.
"Στο πεδίο της μουσικής οι άνθρωποι βρίσκονται σε αισιόδοξη κατάσταση. Και δύσκολα πράγματα να διαπραγματεύονται, αγγίζουν τα δυσάρεστα και ο πόνος φεύγει. Είναι λίγο σαν κατάσταση ψυχοθεραπείας", αναφέρει ο Ευγένιος Βούλγαρης μεταξύ πολλών άλλων ενδιαφερόντων στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Μουσική διδασκαλία

Είναι η δεύτερη φορά που ο Ευγένιος Βούλγαρης παρουσιάζει ένα εργαστήρι στο μουσικό χωριό, το οποίο επιστρέφει για 6η χρονιά στο χωριό Κάτω Δρυς από τους ίδιους ανθρώπους που διοργανώνουν το Φεστιβάλ Φέγγαρος. "Έχουν αγνή και αθώα προαίρεση σε ό,τι αφορά τη μουσική", σημειώνει για τους Λευτέρη Μουμτζή και Αντρέα Τραχωνίτη, ιδρυτές της εταιρείας Λουβάνα Δίσκοι και διοργανωτές των δύο θεσμών. "Είναι δοσμένοι σε αυτό και τους αγάπησα -παρόλο που τους γνώρισα μόλις πέρσι- και γι' αυτό που κάνουν αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο το κάνουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν δυσκολίες να επικοινωνήσουν την πρόθεσή τους. Μερικές φορές είναι πιο δύσκολο να επικοινωνήσεις το αυτονόητο".

Με το ρεμπέτικο οι άνθρωποι προσπαθούσαν να εξωτερικεύσουν τις ψυχικές τους ανάγκες, που αντίστοιχες υπάρχουν και σήμερα. Σκοπός είναι να διδάξουμε τη μουσική όχι μόνο ως ιστορικό ζητούμενο αλλά διαμέσου μιας ιστορικής μουσικής να δούμε πώς εκφράζονται όσα ψυχικά μας αγγίζουν

Ο κ. Βούλγαρης έκανε μαθήματα και στο μουσικό χωριό του Πηλίου, από το οποίο έχει λάβει τεχνογνωσία και έμπνευση το Μουσικό Χωριό Φέγγαρος. Διδάσκει, επίσης, στο Γουδέτσι της Κρήτης, στα μαθήματα που ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια ο Ρος Ντέιλι.
"Για μένα είναι ένας εναλλακτικός και εξαιρετικά σημαντικός τρόπος προσέγγισης όπου η έννοια του σεμιναρίου μπορεί να παραπέμπει σε κάτι χαλαρό και γενικόλογο αλλά από την εμπειρία μου αποτελεί έναν άλλο τρόπο προσέγγιση της μουσικής που σε πολλά στοιχεία του έχει μια αμεσότητα. Επιπλέον, ο μικρός χρόνος δεν σημαίνει μικρή επαφή. Είναι μια βδομάδα 30 ωρών που είσαι αφοσιωμένος εκεί και προλαβαίνουν να συμβούν πολλά περισσότερα πράγματα απ' όσα στο μάθημα το 45λεπτο κάθε βδομάδα. Ή που δεν θα συνέβαιναν ποτέ στο εβδομαδιαίο μάθημα",

Η αξία του ρεμπέτικου

Το εργαστήρι που θα παρουσιάσει ο κ. Βούλγαρης στο Μουσικό Χωριό Φέγγαρος "αφορά το ρεμπέτικο τραγούδι, το προπολεμικό λαϊκό τραγούδι (πριν το '40 και μετά το '20) που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα και στον Πειραιά και την Αθήνα κυρίως. Η αξία του έχει αναδειχθεί μιας και είναι ένα σημείο κομβικό που επηρεάζει την κουλτούρα της Ελλάδας λόγω της μικρασιατικής καταστροφής και της πρόσθεσης του πληθυσμού της Ελλάδας με τους πρόσφυγες που ήρθαν στη χώρα κουβαλώντας μια ισχυρή ταυτότητα. Και παρότι ήρθαν σαν πρόσφυγες και έζησαν σε εξαθλιωμένες συνθήκες, επηρέασαν τον πολιτισμό της Ελλάδας, όχι μόνο τον μουσικό αλλά και σε άλλα επίπεδα, από τη μαγειρική και τις τέχνες μέχρι τον ίδιο τον τρόπο ζωής.

Σε αυτό το πλαίσιο το ρεμπέτικο είναι μια λαϊκή μουσική εποχής αλλά από την άλλη έχει δυνατά και έντονα στοιχεία κι έχει αναπτυχθεί ένα σύστημα κλιμάκων -οι δρόμοι και τα μακάμ- η χρήση των οποίων σχετίζεται με την απεικόνιση καθημερινών σχημάτων. Ο Ανατολίτης, αν τον συγκρίνουμε με τον Δυτικό, έχει περισσότερη συναισθηματική αστάθεια και αυτό φάνηκε στη μουσική του, ενώ ο Δυτικός 'ποντάρει' στις σταθερές δομές".

Σημαντικό στοιχείο του ρεμπέτικου, σύμφωνα με τον Ευγένιο Βούλγαρη, είναι ο αυτοσχεδιασμός, ο οποίος απασχολεί πάρα πολύ τον σημερινό άνθρωπο κι αυτό καθιστά το ρεμπέτικο μια φόρμα σύγχρονη.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα σεμινάριά του πολλές φορές έχουν κι αυτό τον σκοπό: "Να διδάξουν τη μουσική όχι μόνο ως ιστορικό ζητούμενο αλλά διαμέσου μιας ιστορικής μουσικής να δούμε πώς εκφράζονται όσα ψυχικά μας αγγίζουν στο σήμερα. Η μουσική ρίζα του ρεμπέτικου έχει στοιχεία τέτοια που σήμερα θα λέγαμε 'σάουντρακ για μια ταινία'. Στο πλαίσιο αυτής της μουσικής γλώσσας οι άνθρωποι προσπαθούσαν να εξωτερικεύσουν τις ψυχικές τους ανάγκες, που αντίστοιχες υπάρχουν και σήμερα. Οι συνθήκες είναι που διαφέρουν".

Μεταξύ Ανατολής και Δύσης

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έντονη προσήλωση στο είδος της παραδοσιακής, ανατολίτικης μουσικής. Γιατί; "Υπάρχει μια εμβάθυνση, είναι αλήθεια", σχολιάζει ο κ. Βούλγαρης, κι έχει μια ενδιαφέρουσα εξήγηση γι' αυτό. "Θα έλεγα ότι από τη στιγμή που σταματήσαμε να τη φοβόμαστε, τότε άνοιξε και η πρόσβαση προς αυτήν όπως έγινε και με άλλες μουσικές. Μέχρι τα μέσα του '80, όταν προσπαθούσαμε να γίνουμε Ευρωπαίοι επισήμως, με χαρτί, μέχρι τότε λοιπόν το ανατολίτικο κομμάτι χρειάστηκε να το υποτιμήσουμε και να το αποβάλουμε για να επιβάλουμε έναν άλλο πολιτισμό στον οποίο, λόγω ανασφάλειας, δεν μπορούσαμε να διαλέξουμε αυτά που θέλαμε αλλά τη συγχώνευση με έναν άλλο πολιτισμό. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να δηλώνουμε απόλυτη υποταγή και ο θαυμασμός μας να γίνει απόλυτη μίμηση της δυτικής μουσικής. Σκεφτείτε πόσα πιάνα έχει ένα μέσο σπίτι στην Αθήνα, που δεν είναι φτηνό όργανο αλλά κάποτε τα αγόραζαν σαν αυτοκίνητα. Η ευρωπαϊκή μουσική ήρθε στην Ελλάδα σαν αξία, ότι δηλαδή είναι σημαντικό να έχεις αυτήν την παιδεία είτε σου αρέσει είτε όχι. Δεν της δόθηκε η ευκαιρία να την αντιμετωπίσουμε με το άγγιγμα της ψυχής και την ελαφρότητα που της αρμόζει, να συνδεθούμε ψυχικά μαζί της. Όλο τα πράγμα γινόταν με το μυαλό. Όλα τα ωδεία 'πουλούσαν' πιάνο, κλασική κιθάρα, κάποτε και βιολί. Η παραδοσιακή και λαϊκή μουσική, ενώ όλος ο κόσμος διασκέδαζε με αυτήν και την ένιωθε δικιά του, δεν διδασκόταν πουθενά. Από τη στιγμή που μπήκαμε στην ΕΟΚ, τότε, και πειστήκαμε ότι γίναμε κομμάτι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τέθηκε πλέον το θέμα της δικής μας ταυτότητας για να μην αφανιστούμε από την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικογένεια. Αυτά λέγονταν τότε. Στην ανάσυρση της ταυτότητας μας πια προέκυψε το ανατολίτικο κομμάτι. Όμως η ταυτότητά μας από μόνη της δεν χωρίζεται, αυτή είναι για μένα και η ελπίδα. Σε σχέση με τη σταθερότητα των δυτικών και την αστάθεια της Ανατολής, που λέγαμε πριν, στον ελληνικό χώρο αυτά συνυπάρχουν και η ταυτόχρονη αναγνώρισή τους θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πρόταση ζωής η οποία αποδέχεται και το ένα και το άλλο. Προς το παρόν, όμως, βλέπουμε αυτήν τη θέση ως μειονέκτημα και όχι ως πλεονέκτημα".

Η μουσική συνεύρεση

Εκτός από δάσκαλος, ο Ευγένιος Βούλγαρης είναι και ενεργός μουσικός και με τη διπλή του ιδιότητα θα τον γνωρίσουμε στην Κύπρο. Όπως προαναφέρθηκε, ο κ. Βούλγαρης θα συμπράξει σε μια συναυλία με τον Κύπριο Γιάννη Διονυσίου. Ποια είναι η σημασία μιας μουσικής συνεύρεσης για τον ίδιο;

"Μια συναυλία ξεκινά από το να βρεθούν όλοι οι μουσικοί που θα παίξουν και να μπορέσουν μέσα σε αντίξοες συνθήκες [γιατί δεν είμαστε μουσικοί όπως είχε ο σουλτάνος τους μουσικούς του που τους έτρεφε και είχαν όλο τον χρόνο να κάνουν μόνο μουσική ή όπως οι κρατικές ορχήστρες που έχουν τον χώρο τους και είναι αφοσιωμένοι σε ένα μόνο πράγμα, εμείς παλεύουμε σε πολύ δύσκολες συνθήκες που βεβαίως μας κρατάνε ζωντανούς] να μπορέσουμε λοιπόν να φέρουμε τη μουσική μας στον κοινό μας ανθρώπινο τόπο. Για να γίνει αυτό χρειάζονται μεγάλες ζυμώσεις και ψυχική έκθεση με σκοπό την ένωση ώστε να φτάσουμε εκεί. Απ' εκεί και πέρα, ο χώρος, ο χρόνος, το κοινό, το είδος του κοινού που θα επικοινωνήσει το κάλεσμά μας και θα έρθει, όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν όλους και όλοι τα πάντα και μπορούν να διαμορφώσουν μια αίσθηση γι' αυτό που συνέβη. Θα έλεγα ότι είναι μια ενδιαφέρουσα ζωή στο επίπεδο της ψυχοπροβολής και ένας αγώνας που αφορά το να μπορούμε να ζούμε μέσα στον κόσμο της τέχνης που είναι κόσμος της ψυχής. Αυτή είναι η ανταμοιβή.

Όπως λέει και ένα ωραίο βιντεάκι, 'πάντα αυτό που ψάχνουμε μέσω της τέχνης είναι να βρούμε τον πιο σύντομο δρόμο που φέρνει τον έναν στον άλλο κοντά'".