Στον φίλο Άκη Χατζηχαμπή και στους Αμμοχωστιανούς φίλους του

Σαν σήμερα πριν από 448 χρόνια η πόλη της Αμμοχώστου πέρασε στα χέρια των Οθωμανών. Οι αδελφοί Βελισσάριος, Μάρκος και Βίκος ήταν ανάμεσα στους υπερασπιστές της πόλης 

Στις 5 Αυγούστου 1571, ακριβώς πριν από τετρακόσια σαράντα οκτώ χρόνια, η πόλη της Αμμοχώστου, το τελευταίο προπύργιο αντίστασης της μεγαλονήσου κατά τον πόλεμο του 1570-1571, πέρασε στην εξουσία των Οθωμανών. Ύστερα από σχετικές διαβουλεύσεις και διαβεβαιώσεις μεταξύ του Βενετού διοικητή Αμμοχώστου Μαρκαντώνιου Bragadin και του Λαλά Μουσταφά πασά, που είχε ηγηθεί των οθωμανικών αποβατικών δυνάμεων κατά της Κύπρου, παραδόθηκε η πόλη, το κλειδί του βασιλείου, στους Οθωμανούς. Η αντίσταση των υπερασπιστών και των κατοίκων της Αμμοχώστου διήρκεσε σχεδόν έναν χρόνο και η αναμενόμενη βοήθεια της Ιερής Συμμαχίας (Sacra Liga) από τη Δύση δεν έφθασε ποτέ. Η παράδοση της πόλης με όρους ήταν αδήριτη ανάγκη ώστε να σωθούν οι υπερασπιστές και οι κάτοικοί της, οι οποίοι δεν είχαν πλέον ούτε τρόφιμα ούτε πολεμοφόδια. Με μεγάλη επισημότητα και ντυμένος με την υπηρεσιακή ενδυμασία του υψηλού αξιώματός του, ο Βενετός διοικητής της πόλης Μαρκαντώνιος Bragadin με όλη τη συνοδεία του μετέβη στη σκηνή του Λαλά Μουσταφά και του προσέφερε τα κλειδιά της πόλης. Μέσα στην ανελέητη ζέστη του κυπριακού θέρους, τον Bragadin συνόδευε επίσης ο υπηρέτης του Ανδρέας με ένα αλεξήλιο για να του προσφέρει σκιά. Τι τραγική, αλήθεια, ειρωνεία με όσα στη συνέχεια ακολούθησαν…

Οι όροι παράδοσης, ως γνωστόν, δεν τηρήθηκαν και σφαγιάστηκαν όλοι οι αξιωματούχοι της συνοδείας του Bragadin, ενώ για τον ίδιο ο Μουσταφά πασάς επεφύλαξε το σκληρό μαρτύριο του θανάτου δι’ εκδοράς. Η συμπλήρωση σχεδόν τεσσερισήμισι αιώνων από την πρώτη οθωμανική κατάληψη της πόλης και στο κλίμα των ημερών με τις παράνομες διεκδικήσεις των Τούρκων για την πόλη που παραμένει έρημη από το 1974, με το σημερινό μας δημοσίευμα επιστρέφουμε στο κλίμα εκείνης της εποχής. Θέμα μας, τρεις υπερασπιστές της Αμμοχώστου το 1571 από τη Μεθώνη με βάση βενετικές πηγές.

Ένα δουκάτο για κάθε Οθωμανό: Τα μέλη του ελαφρού ιππικού, ανάμεσά τους τα τρία αδέλφια, έκαναν εφόδους τη νύχτα στο στρατόπεδο των Οθωμανών και μετέφεραν τα κεφάλια των σκοτωμένων στην πόλη. Για κάθε κεφάλι αμείβονταν από τον Bragadin με ένα δουκάτο

Ένας μεγάλος αριθμός ελαφρών ιππέων (stradioti), κυρίως εξελληνισμένων και εκχριστιανισμένων Αλβανών που υπηρετούσαν στα βενετικά στρατιωτικά σώματα, έφθασε στην Κύπρο στις παραμονές της οθωμανικής επίθεσης, κατ’ εντολήν των Βενετών, για ενίσχυση και θωράκιση της άμυνάς της. Ελαφροί ιππείς είχαν, επίσης, εγκατασταθεί με τις οικογένειές τους στον Πωμό και στην Τηλλυρία, μετά την πτώση της Μονεμβασίας και του Ναυπλίου το 1540 στους Οθωμανούς. Τότε είχε παραχωρηθεί στους Ναυπλιώτες stradioti και ένα χωριό κοντά στο Αυγόρου, με την ονομασία Avita dei Napolitani, το οποίο θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ισοβίως στους Ναυπλιώτες. Πολλά στοιχεία για τη δράση των ελαφρών ιππέων στην Κύπρο κατά τον πόλεμο του 1570-1571 απαντούν σε βενετικά έγγραφα. Πρόκειται κυρίως για αιτήματα προς τη βενετική κυβέρνηση, που υποβλήθηκαν από stradioti οι οποίοι ήταν ακόμη αιχμάλωτοι ή πρόσφατα τότε απελευθερώθηκαν ή ακόμη από συγγενείς νεκρών stradioti. Τα έγγραφα αυτά συντάχθηκαν μετά τη λήξη του πολέμου και κυρίως μετά την υπογραφή συνθήκης το 1573 μεταξύ Βενετών και Οθωμανών και ύστερα από τις πρώτες ανταλλαγές και απολυτρώσεις αιχμαλώτων. Ένα από αυτά τα αιτήματα μεταξύ άλλων μας αποκαλύπτει τα έργα και τις ημέρες τριών αδελφών από τη Μεθώνη, υπερασπιστών το 1571 της Αμμοχώστου.

Στην υπεράσπιση της Αμμοχώστου

Τα τρία αδέλφια Βελισσάριος, Μάρκος και Βίκος από τη Μεθώνη με αίτημά τους προς τις βενετικές αρχές, ημερομηνίας 18 Νοεμβρίου 1574, μιλούν για την οικογένειά τους, τις υπηρεσίες τους στη Γαληνοτάτη και για τα όσα έζησαν υπερασπιζόμενοι την Κύπρο κατά τον φοβερό πόλεμο του 1570-1571. Υπήρξαν, όπως γράφουν, παιδιά του Νικολάου από τη Μεθώνη (Nicolo da Modon) που υπηρετούσε ως διοικητής ενός λόχου του ελαφρού ιππικού στην Καρπασία (Carpasso) της Κύπρου. Από την πλευρά της μητέρας τους, που ήταν Ναυπλιώτισσα, ήταν ανεψιοί του γενικού διοικητή του ελαφρού ιππικού της Κύπρου και ιππότη Πέτρου Ροντάκη καθώς και των Γκίνη, Κόντου και Ανδρέα.

Ο πατέρας τους είχε πεθάνει στην Κύπρο στην υπηρεσία της Γαληνοτάτης πολύ πριν από την οθωμανική επίθεση. Ο θείος τους όμως, αδελφός της μητέρας τους, ο ανδρείος Πέτρος Ροντάκης, αφού πρώτα υπερασπίστηκε τη Λευκωσία, μετά την πτώση της στα χέρια των Οθωμανών κατόρθωσε και κατέφυγε στην Αμμόχωστο. Εκεί τελικά, όπως σημειώνουν στο αίτημά τους τα τρία αδέλφια, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της άγριας πολιορκίας της Αμμοχώστου. Ανδρεία επίσης πολέμησαν υπερασπιζόμενοι την Αμμόχωστο και οι θείοι τους Γκίνης, Κόντος και Ανδρέας.

Ο Βελισσάριος παραθέτει στο εν λόγω αίτημα ότι για πολλά χρόνια υπήρξε υπολοχαγός, τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κύπρου, του ανδρείου θείου του -μακαρίτη πλέον- Γκίνη, ενώ ο αδελφός του Βίκος ήταν σημαιοφόρος του. Ο τρίτος αδελφός, ο Μάρκος, ήταν υπολοχαγός του θείου του Ανδρέα. Όταν έφθασε η οθωμανική αρμάδα εναντίον της Κύπρου, οι τρεις αδελφοί Ροντάκη: Γκίνης, Ανδρέας και Κόντος, μαζί με τους λόχους τους καθώς και τα τρία αδέλφια Βελισσάριο, Μάρκο και Βίκο έσπευσαν στην Αμμόχωστο για να την υπερασπιστούν. Εκεί ο θείος τους Γκίνης διορίστηκε γενικός διοικητής του ελαφρού ιππικού της Αμμοχώστου.

Όπως αναφέρουν οι τρεις αδελφοί, σε μια μάχη που έγινε έξω από την Αμμόχωστο και είχαν λάβει μέρος και οι ίδιοι, ο θείος τους Γκίνης δέχθηκε δύο πλήγματα από τον εχθρό και αφού μεταφέρθηκε στην Αμμόχωστο μετά από λίγο εξέπνευσε. Στην αναμέτρηση αυτή, οι γενναίοι stradioti σκότωσαν δεκατέσσερις Οθωμανούς και συνέλαβαν και άλλους ζωντανούς. Ακολούθως μετέφεραν στην πόλη τα κεφάλια των σκοτωμένων εχθρών καθώς και έξι άλογα, τα οποία παρέδωσαν στον στρατιωτικό διοικητή της πόλης, τον μετέπειτα ηρωομάρτυρα, όπως αναφέρεται στο έγγραφο, Μαρκαντώνιο Bragadin. Μετά τον θάνατο του Γκίνη, όπως διηγείται ο ανεψιός του Βελισσάριος, ανέλαβε ο ίδιος τη διοίκηση του λόχου του.

Ως διοικητής αυτού του λόχου, ο Βελισσάριος μετέβη στην Κώμη του Γιαλού, ένα χωριό, όπως σημειώνει, που βρίσκεται δέκα λεύγες μακριά από την Αμμόχωστο, όπου είχαν αποβιβαστεί από δύο εχθρικές γαλέρες πολλοί Οθωμανοί. Ο Βελισσάριος με τον λόχο του επετέθησαν στον εχθρό και του προξένησαν πολλές απώλειες. Μεταξύ άλλων κατόρθωσαν και συνέλαβαν έναν Οθωμανό ζωντανό και τον μετέφεραν στον διοικητή Αμμοχώστου. Σε μια άλλη περίπτωση, οι τρεις λόχοι του ελαφρού ιππικού των Ροντάκη μαζί με τον στρατιωτικό ιταλικό λόχο (milicia italiana) και τον ελληνικό (milicia greca) είχαν μια άλλη στρατιωτική επιτυχία στον Άγιο Σέργιο. Ο Άγιος Σέργιος, σημειώνουν στην επιστολή τους τα τρία αδέλφια, είναι ένα χωριό τρεις λεύγες έξω από την Αμμόχωστο. Εκεί είχε στρατοπεδεύσει ο Σινάν πασάς με ένα στράτευμα αποτελούμενο από πεζικό και ιππικό. Η στρατοπέδευση του εχθρού στον Άγιο Σέργιο εμπόδιζε τη μεταφορά προμηθειών στην πόλη. Σε μάχη που ακολούθησε ανάγκασαν τον εχθρό να εγκαταλείψει τον χώρο και να στρατοπεδεύσει αλλού. Οι υπερασπιστές της Αμμοχώστου επέστρεψαν νικητές στην πόλη μεταφέροντας πολλά λάφυρα.

Τα μέλη του ελαφρού ιππικού (stradioti) κατά τη διάρκεια της πολιορκίας έκαναν εφόδους τη νύχτα στο στρατόπεδο των Οθωμανών και μετέφεραν τα κεφάλια των σκοτωμένων στην πόλη καθώς και λάφυρα. Για κάθε κεφάλι αμείβονταν από τον Bragadin με ένα δουκάτο. Οι τρεις αδελφοί Βελισσάριος, Μάρκος και Βίκος πάρα πολλές φορές είχαν λάβει μέρος σε τέτοιες αιφνιδιαστικές εφόδους κατά τη διάρκεια της νύχτας στο στρατόπεδο του εχθρού και επέστρεφαν με μεγάλη επιτυχία. Σε μια περίπτωση όμως οι Βελισσάριος και Μάρκος πληγώθηκαν στα πόδια, ενώ ο Βίκος έχασε το άλογό του που πληγώθηκε θανάσιμα. Μία τέτοια έφοδος έγινε από τα τρία αδέλφια ένα βράδυ κοντά στον Πύργο της Χήνας. Έξω από τα τείχη της Αμμοχώστου υπήρχε ένας ψηλός πύργος, που χρησίμευε ως φάρος ώστε τα καράβια να ελλιμενίζονται με ασφάλεια στην Αμμόχωστο. Ο πύργος καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αμμοχώστου. Αναφέρεται σε όλες τις πηγές της άλωσης, αλλά μέχρι τελευταίως δεν γνωρίζαμε τι ακριβώς ήταν και πού βρισκόταν ο Πύργος της Χήνας. Ένα βενετικό χειρόγραφο μας αποκάλυψε πρόσφατα ότι επρόκειτο για έναν πύργο-φάρο του λιμανιού της Αμμοχώστου. Σε έφοδο στον Πύργο της Χήνας, που είχαν διενεργήσει, μεταξύ άλλων, κατόρθωσαν να αποσπάσουν τα τρία αδέλφια ένα ωραιότατο μαύρο άλογο από τον εχθρό, το οποίο αφού μετέφεραν στην πόλη παρέδωσαν στον Μαρκαντώνιο Bragadin.

Μετά την παράδοση της πόλης στον εχθρό τα τρία αδέλφια αιχμαλωτίστηκαν. Επίσης, αιχμαλωτίστηκαν η γυναίκα και τα παιδιά του Βελισσάριου, ενός εκ των τριών αδελφών. Η απελευθέρωσή τους έγινε το 1574 όταν ο βασιλιάς της Βλαχίας (Re di Vlachia) κατέβαλε ως λύτρα στους Οθωμανούς τριακόσια εξήντα τσεκίνια. Για να συμπληρωθεί το ποσό για την απελευθέρωσή τους δανείστηκαν και εξακολουθούσαν να οφείλουν ακόμη εβδομήντα τσεκίνια. Η γυναίκα και τα παιδιά του Βελισσάριου όμως εξακολουθούσαν να είναι σκλάβοι. Οι τρεις stradioti από τη Μεθώνη, που είχαν πολεμήσει κατά την άμυνα και κατά την υπεράσπιση της Αμμοχώστου, με το αίτημά τους στις βενετικές αρχές ζητούσαν οικονομική ενίσχυση για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων συγγενών τους. Επίσης υπενθύμιζαν τις υπηρεσίες τους στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία και έδειχναν τα τραύματα που έφεραν στο σώμα τους εξαιτίας του πολέμου. Κύριο αίτημά τους ήταν να διοριστούν σε κάποιους λόχους του ελαφρού ιππικού της Δημοκρατίας της Βενετίας, για να περάσουν αξιοπρεπώς το υπόλοιπο της ζωής τους.

H εγκατάσταση των stradioti στη μεγαλόνησο καθώς και η συμβολή τους στον πόλεμο της Κύπρου φαίνεται να επιβεβαιώνουν τα όσα έγραψε προς τα τέλη του 19ου αιώνα ο ιστοριοδίφης Κωνσταντίνος Σάθας, ότι δηλαδή «[…] εις τα κυπριακά άσματα άδονται έτι οι στρατιώται ιππείς, όπως στο Άσμα της Κύπρου πτώσεως υπό τους Οθωμανούς:

H Κύπρος εν’ εξακουστή που φκάλλει παλληκάρκα

Βκάλλει στρατιώταις μ’ άππαρους, στρατιώταις με κοντάρκα».

EIKONA: Εικόνα έφιππου stradioto, όπως ήταν και τα τρία αδέλφια τα οποία μετά την παράδοση της Αμμοχώστου αιχμαλωτίστηκαν.