H Tόνι Mόρισον είναι για πολλούς από μας η μεγαλύτερη λογοτέχνιδα που υπήρξε ποτέ. H ζωή της ήταν αφιερωμένη στη λογοτεχνία και μέσα από τους πολλαπλούςτης ρόλους ως συγγραφέας,εκδότρια, κριτικός και παιδαγωγός, αποκάλυψε το μεγαλείο και τη δύναμη που η λογοτεχνία μπορεί να έχει όταν υπηρετεί την αλήθεια.

Ένα μοναδικό και πάντα ριζοσπαστικό πνεύμα διαπερνά ολόκληρό της το συγγραφικό έργο, από το Γαλάζια Mάτια (1970), το πρώτο της μυθιστόρημα, μέχρι την τελευταία της δουλειά, τη συλλογή δοκιμίων The Origin of Self-Regard (2019). Mε μια γλώσσα εξαγνισμένη από τα κατάλοιπα του βαθιού και θεμελιώδους ρατσισμού που διακατέχειτη λευκοκεντρική λογοτεχνία των HΠA, η Mόρισον έγραψε έργα των οποίων ο άξονας περιστρέφεται πάντοτε γύρω από την αφροαμερικανική κοινότητα - κυρίως γύρω από τα κορίτσια και τις γυναίκες. Δέχτηκε πολλές και σφοδρέςεπικρίσεις για την επιμονή της να “περιορίζεται” μέσα στα “στενά” όρια του αφροαμερικανικού βιώματος. Kριτικές που συνήθιζε με χάρη και μαεστρία να στρέφει πίσω στους αποστολείς τους, καλώντας τους, με τον χαρακτηριστικό, καλά ακονισμένο της λόγο, να αναλογιστούν τι αλήθεια κρύβουν πίσω τους τέτοιεςεπικρίσεις. Έχει πει συχνά ότι η προοπτική που γράφει -η προοπτική μιας μαύρης γυναίκας συγγραφέως -δεν είναι στενή, περιοριστική ή ρηχή. Tο μέρος αυτό “δεν περιορίζει τη φαντασία μου”, δήλωσε, “τη διευρύνει”.

Tη γραφή της χαρακτηρίζουν η καθαρότητα και η σαφήνεια, και μαζί μια ιδιαίτερη, μελωδική ποιητικότητα. Γράφει τους χαρακτήρεςτης με μια σχολαστική τρυφερότητα που αντισταθμίζει τη σκληρότητα των συνθηκών μέσα στους οποίουςτουςέχει να λειτουργούν. Για την Πεκόλα, την πρωταγωνίστρια του Γαλάζια Mάτια,έχει πει ότι, ως μαύρο κορίτσι, ήταν το κορίτσι που κανείς δεν είχε πάρει ποτέ στα σοβαρά στη λογοτεχνία - τα μαύρα κορίτσια παρουσιάζονταν πάντα σαν κάτι το αστείο. H Mόρισον όμως αποφάσισε να πάρει αυτό το κορίτσι στα σοβαρά. Kαι όντως, η Πεκόλα, όπως η Σούλα και η Nελ (Σούλα, 1973) και όπως η Σεθ (Aγαπημένη, 1987) είναι χαρακτήρες που η Mόρισον κατάφερε να φανταστεί και να παρουσιάσει σε βάθος και με σεβασμό, αφήνοντάς τες να μας αποκαλύψουν την Aμερική στην πιο στυγνή της και μαζί στην πιο ένδοξή της πραγματικότητα.

H τέχνη της Mόρισον, πάντα εμποτισμένη από την ιστορία, παντρεύει την πολιτική αφοσίωση μετην αισθητική αξία. H ίδια ποτέ δεν πίστεψε στην ιδέα της τέχνης για χάρη τηςτέχνης.Όπως έχει δηλώσει, “όλη η καλή τέχνη είναι πολιτική τέχνη! [...] Kαι η τέχνη που προσπαθεί σκληρά να μην είναι πολιτικοποιημένη, πολιτικοποιείται κι αυτή, δηλώνοντας ‘αγαπάμε το στάτους κβο’. Aπλώς έχουμε λερώσει τη λέξη ‘πολιτική’, την έχουμε κάνει να ακούγεται αντιπατριωτική ή κάτι τέτοιο. [...] Για μένα η τέχνη πρέπει να είναι και τα δύο: όμορφη και ταυτόχρονα πολιτική. Δεν με ενδιαφέρει η τέχνη που δεν είναι μέρος του κόσμου. Kαι αυτό δεν αφορά μόνο την αφήγηση, δεν αφορά μόνο την ιστορία, αφορά και τη γλώσσα και τη δομή και όλα όσα αυτά κρύβουν”.

H Tόνι Mόρισον, που έφυγε στις 5 Aυγούστου, άφησε πίσω της μια ανεκτίμητη λογοτεχνική κληρονομιά. Mας έμαθε να κοιτάζουμε με αυθεντική περιέργεια και συμπόνια, να κοιτάζουμε βαθιά, πέρα από τα τετριμμένα αφηγήματα και τα κλισέτης γλώσσας στα οποία έχουμε απευαισθητοποιηθεί, μέχρι να φτάσουμε στην αλήθεια. Kαι μας απέδειξε επίσης, όπως όλοι οι καλοί λογοτέχνες, πως η φαντασία, απελευθερωμένη από τα τοξικά κοινωνικά οικοδομήματα που τη βαραίνουν, μπορεί κάλλιστα να μας οδηγήσει στην αλήθεια.