Επιθυμώ ο χρόνος να γυρίσει πίσω πριν από το φρικτό καλοκαίρι του 1974. Τότε, αν και υπήρχε πάντοτε ο φόβος του εχθρού, ποτέ δεν φανταζόμασταν ότι τελικά θα βιώναμε το μέγεθος και το εύρος της λαίλαπας του 1974, που μας αποξένωσε βίαια από τον γενέθλιο τόπο μας όπου ζήσαμε τα παιδικά μας χρόνια. Γιατί πατρίδα πρωτίστως είναι τα παιδικά μας χρόνια. Αποστρέφω το πρόσωπο και τη σκέψη από τις θλιβερές και αποφράδες μέρες της εισβολής και της κατοχής της Κύπρου, γεγονός ωστόσο το οποίο δεν επιτυγχάνεται, αλλά μια περιδιάβαση, έστω νοερά, στα προσφιλή μέρη του Ριζοκαρπάσου αποτελεί αναμφισβήτητα πάντοτε βάλσαμο και ανάσα στα όσα δεινά βιώσαμε και εξακολουθούμε να βιώνουμε. Πρόσφατο μάλιστα γεγονός η παραχάραξη της ιστορίας μας με «το κεραμεούν και φαύλον» Γλωσσάριο, για να χρησιμοποιήσω τους αιχμηρούς και τόσο εύστοχους στην περίπτωση στίχους του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καφάβη.

Σ' αυτό το νοερό ταξίδι τι να προτάξω άραγε από το ατρύγητο πέλαγος των πολιτιστικών αγαθών της Κύπρου; Τι να πρωτοθυμηθώ και απλώς να επαναλάβω από τη μακραίωνη ιστορία μας και τι να διηγηθώ από το απύθμενο ταμείο των θησαυρών των μύθων και των θρύλων, των ηθών και των εθίμων μας; Η 20ή Ιουλίου είναι η μέρα της μαύρης επετείου της τουρκικής εισβολής, αλλά πριν από το 1974, για μας τους Ριζοκαρπασίτες ήταν μια μέρα χαράς και γιορτής. Γιορτής και τιμής του πολιούχου μας αγίου Φίλωνος αλλά και του προφήτη Ηλία. Προς τα ανατολικά ή εωθινά μέρη του Ριζοκαρπάσου, σε ένα ύψωμα ενός λόφου, γνωστού με το όνομα Αϊ-Λιάς, υπήρχαν κάποτε ερείπια παλαιάς εκκλησίας αφιερωμένης στον προφήτη Ηλία. Στον ίδιο χώρο, ένα μόλις έτος πριν από την τουρκική εισβολή, οι Ριζοκαρπασίτες οικοδόμησαν μικρό ναό αφιερωμένο στον προφήτη. Ίσως δεν θα μπορούσε βέβαια πουθενά αλλού να τιμάται ο άγιος αυτός, γιατί, ως γνωστόν, στην Κύπρο αλλά και γενικά στον ελλαδικό χώρο οι ναοί του προφήτη Ηλία είναι οικοδομημένοι σε λόφους, βουνά και υψώματα. Και ο σοφός λαός μας, όπως πάντα ευρηματικός και εραστής των θρύλων, δικαιολόγησε το γιατί.

Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, ο προφήτης Ηλίας ήταν ναύτης, αλλά επειδή κινδύνεψε να πνιγεί πολλές φορές στη θάλασσα, θέλησε να κατοικήσει σε μέρος μακριά από αυτήν, στην ενδοχώρα, όπου οι άνθρωποι όχι μόνο δεν γνώριζαν τη θάλασσα, αλλά και οτιδήποτε είχε σχέση με αυτήν. Πήρε λοιπόν ένα κουπί και πορευόμενος έφθασε σε ένα μέρος μακριά από την ακτή ανάμεσα σε λόφους. Εκεί συνάντησε έναν βοσκό και δείχνοντάς του το κουπί τον ρώτησε αν γνώριζε τι ήταν, και αυτός του απάντησε ότι είναι ένα ξύλο. Τότε ο προφήτης σκέφτηκε ότι εκεί, στο μέρος αυτό όπου δεν γνώριζαν τη θάλασσα και τους κινδύνους που εγκυμονούσε, θα μπορούσε να κατοικήσει ασφαλής. Σύμφωνα με τις διηγήσεις των κατοίκων, στο παρελθόν ετελείτο λειτουργία στα ερείπια του ναού του προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου, την ημέρα που εορτάζεται ο άγιος. Στις 20 Ιουλίου, λοιπόν, εορτάζουμε τον προφήτη Ηλία τον Θεοσεβίτη, τον προφήτη του Θεού, ο οποίος σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη θεωρείται ο ρυθμιστής των καιρικών συνθηκών. Στις 20 Ιουλίου δεν εορτάζουμε την κοίμηση του προφήτη, αλλά την ανάληψή του, γιατί σύμφωνα με τον βίο του δεν πέθανε, αλλά απλώς αναλήφθηκε στον ουρανό. Σε ένα βιβλίο θρησκευτικών, ίσως της Γ' τάξης του δημοτικού σχολείου, είχα δει για πρώτη φορά μια απεικόνιση της ανάληψης του προφήτη Ηλία στον ουρανό, με ένα άρμα τυλιγμένο στις φλόγες. Έκτοτε όταν αντίκριζα προς τα ανατολικά του Ριζοκαρπάσου, στον λόφο του Αϊ-Λιά, φανταζόμουν πάντα το πύρινο άρμα με τα άλογα να οδηγούν τον προφήτη Ηλία στους ουρανούς.

Στην ερειπωμένη βασιλική του Αγίου Φίλωνος

Τι συνέβαινε αλήθεια την παραμονή της εορτής του προφήτη Ηλία; Όλοι οι Ριζοκαρπασίτες ανηφόριζαν στον λόφο του Αϊ-Λιά, όπου ήταν τα ερείπια του ναού του, τουλάχιστον έως το 1973; Όχι, συνήθως ακολουθούσαμε άλλη διαδρομή. Κατηφορίζαμε στη βόρεια ακτή της κωμόπολης, χωρίς να σημαίνει ότι κάποιες Ριζοκαρπασίτισσες δεν ανηφόριζαν στον λόφο του Αϊ-Λιά για να ανάψουν το κερί τους στα ερείπια της εκκλησίας του προφήτη, που αγαπά να κατοικεί στα ψηλά. Η παραμονή της 20ής Ιουλίου ήταν μία ιδιαίτερα εορταστική μέρα, αλλά και εορταστική βραδιά για τους Ριζοκαρπασίτες, και κυρίως για μας όταν ήμασταν παιδιά ή έφηβοι, γιατί δεν γιορτάζαμε μόνο τον προφήτη Ηλία, αλλά και τον προσφιλή και δικό μας άγιο τον άγιο Φίλωνα. Ταυτόχρονα, το βράδυ της παραμονής της 20ής Ιουλίου σήμαινε και μία εορταστική παράκτια εξόρμηση.

Η γιορτή του αγίου Φίλωνος είναι στις 24 Ιανουαρίου και λόγω της χειμερινής περιόδου δεν ήταν εύκολο να εορταστεί, για ευνόητους λόγους, με σύσσωμο τον κόσμο της κωμόπολης Ριζοκαρπάσου, γι' αυτό υπήρχε η συνήθεια να εορτάζουμε τους δύο αγίους μαζί, στις 20 Ιουλίου, στην αρχαία πόλη της Καρπασίας. Άγνωστο παραμένει από πότε υπήρχε αυτή η συνήθεια να εορτάζονται μαζί τόσο η ανάληψη του προφήτη Ηλία όσο και ο πολιούχος άγιός μας, ο άγιος Φίλων. Πολύ πιθανόν να ανάγεται στους μεσαιωνικούς χρόνους μετά την καταστροφή της Καρπασίας και την ίδρυση του Ριζοκαρπάσου. Η παραμονή της 20ής Ιουλίου ήταν μια ημέρα κατά την οποία πυρετωδώς οι Ριζοκαρπασίτισσες έκαναν προετοιμασίες για την εορτή των δύο αγίων μας, μαζί με τα κόλλυβα και τις μοναδικές ριζοκαρπασίτικες αφράντες, δηλαδή τα σιμιγδαλένια πρόσφορα, τα οποία παρασκευάζονται μόνο στο Ριζοκάρπασο με έναν ιδιαίτερο τρόπο και φέρουν αυτήν την ονομασία μόνο στην κωμόπολή μας. Με τις αφράντες οι νοικοκυρές γέμιζαν τα πανέρια ή τα καλάθια και αναμέναμε με αγωνία μόλις πέσει το βράδυ να μεταβούμε στην αρχαία Καρπασία, εκεί στην ερειπωμένη βασιλική του Αγίου Φίλωνος, να ακούσουμε με ευλάβεια την υπαίθρια βραδινή λειτουργία, σε μια ατμόσφαιρα ανεπανάληπτης κατάνυξης.

Οι ψαλμωδίες στην ερειπωμένη βασιλική, πλήθος κόσμου, τα απολυτίκια των δύο αγίων, ο δροσερός αέρας της γειτνιάζουσας ακτής, ο ήχος των κυμάτων στο αρχαίο λιμάνι της Καρπασίας που κτυπούσαν στους βράχους και το φεγγάρι ψηλά στον ουρανό, λες και επόπτευαν την όλη λειτουργία και την ευλάβεια του πλήθους, αποτυπώθηκαν ολοζώντανα και ανεξίτηλα στη μνήμη μας. Κι επειδή γνωρίζουμε ότι εξαιτίας της τουρκικής εισβολής και της κατοχής χάθηκαν ανεπιστρεπτί αυτοί οι ατίμητοι θησαυροί, γιατί περί αυτών πρόκειται, μας προκαλούν πικρά, ναι! Πικρότατα δάκρυα και περίλυπος εστί η ψυχή μας έως θανάτου. Το βάρος των ερειπίων από την ιστορία των αιώνων, αίφνης είχες την εντύπωση ότι κατά τη διάρκεια της λειτουργίας η νεκρή πολιτεία, δηλαδή η Καρπασία, που έσβησε από τις αραβικές επιδρομές και οι κάτοικοί της σφαγιάστηκαν, ξαναζωντάνευε ή ξυπνούσε μέσα από τον λήθαργο…