Ο Ίσοτρικός Τέχνης Δρ. Αντώνης Δανός έστειλε ανοικτή επιστολή προς τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, με αφορμή την ανακοίνωση του Κυπριακού Περιπτέρου που θα συμμετέχει στην 58η Μπιενάλε Τέχνης στη Βενετία, το οποίο θα παρουσιάσει μία μεταθανάτια έκθεση του  καλλιτέχνη Χριστόφορου Σάββα (1924 ‐ 1968): 

Ανακοινώθηκε η επόμενη συμμετοχή μας στην Μπιενάλε της Βενετίας (2019) ως μια «μεταθανάτια έκθεση του καλλιτέχνη Χριστόφορου Σάββα (1924-1968)», σε επιμέλεια, σύμφωνα με την ανακοίνωση, του Ιταλού Γιάκοπο Κριβέλι Βισκόντι, τον οποίο, «προσκάλεσε» ο οργανισμός Point Centre of Contemporary Art.

Δεν θα σταθώ καθόλου στο προτεινόμενο περιεχόμενο της συμμετοχής μας, δηλαδή, στον φόρο τιμής στον Χρ. Σάββα – τον θεωρώ ως τον σημαντικότερο καλλιτέχνη της νεώτερης (μοντέρνας, και όχι μόνο) κυπριακής τέχνης, και ως έναν από τους ελάχιστους Κύπριους που θά' πρεπε να έχουν θέση στη διεθνή ιστοριογραφία της τέχνης του 20ού αιώνα.

Σκοπός της παρούσας επιστολής αφορά στη διαδικασία επιλογής επιμελητή και, κυρίως, στην παρούσα επιλογή. Κατ’ αρχήν, είναι γνωστή ανάμεσα σε καλλιτέχνες, οργανισμούς καλλιτεχνών, φιλότεχνους κ.ά., η εδώ και κάποια χρόνια συζήτηση για τον τρόπο επιλογής της συμμετοχής μας στη Βενετία. Και παρόλο που οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες (δια στόματος του διευθυντή, Παύλου Παρασκευά) κατά καιρούς έδωσαν διαβεβαιώσεις για αναθεώρηση της διαδικασίας – ιδιαίτερα, προς μια μεγαλύτερη διαφάνεια, όσον αφορά στην επιλογή επιμελητών – αυτό δεν έγινε ποτέ, πιθανότατα (πιστεύω) γιατί έτσι διατηρείται ο «έλεγχος» της όλης διαδικασίας από συγκεκριμένη λειτουργό και του ευρύτερου «κύκλου» συνεργατών της (και, θα πρόσθετε κανείς, ευνοούμενων καλλιτεχνών).

Η φετινή απόφαση, όμως, για αυτόν τον φόρο τιμής στον σπουδαίο Χρ. Σάββα, εκ πρώτης όψεως θα φαινόταν ως μια πολύ καλή ευκαιρία να ξεφύγει η διαδικασία από την άκρως προβλεπτή πια πορεία της πρόσκλησης επιμελητών που έχουν, εκ των προτέρων, «προδιάθεση» στις επιλογές τους των καλλιτεχνών, για την εκπροσώπησή μας. Δυστυχώς όμως, και πάλι διάψευση των όποιων προσδοκιών. Προφανώς, για τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες και το Point Centre (αφήνω κατά μέρος, το ερώτημα, προς τι η ανάμιξη του οργανισμού στην επιλογή επιμελητή, όταν υπάρχει θεσμοθετημένη Επιτροπή Επιλογής), δεν υπάρχει στην Κύπρο κανένας ιστορικός, θεωρητικός ή/και επιμελητής που θα μπορούσε να «δικαιώσει» τον Χριστόφορο Σάββα!

Δεν με ενδιέφερε ποτέ να είμαι επιμελητής της εκπροσώπησής μας στη Βενετία, καθότι εδώ και χρόνια έχω δημόσια εκφράσει την αντίθεσή μου στη διαδικασία που ακολουθείται στην επιλογή επιμελητών και καλλιτεχνών. Μάλιστα, όταν προσκλήθηκα και ήμουν μέλος της Επιτροπής Επιλογής, είχα καταθέσει αναλυτική γραπτή πρόταση για αναθεώρηση της διαδικασίας.

Αυτή τη στιγμή όμως, δεν μπορώ παρά να θεωρήσω την ανακοίνωση των Πολ. Υπ., όσον αφορά στην επιλογή επιμελητή (που παρεμπιπτόντως, αυτή τη φορά, δεν προηγήθηκε καν, ανοικτή πρόσκληση για κατάθεση ενδιαφέροντος), ως ασέβεια και κοροϊδία, προς όσους, χρόνια τώρα, προσπαθούμε να βάλουμε στον διεθνή χάρτη της ιστορίας της τέχνης, πτυχές της κυπριακής τέχνης, όπως το έργο του Σάββα.

Έχω παρουσιάσει και αναλύσει το έργο του Σάββα, σε επτά διεθνή συνέδρια, τα τελευταία χρόνια, σε ΗΠΑ, Βρετανία, Ελλάδα, Κύπρο, Μάλτα και Ιταλία. Ταυτόχρονα έχω δημοσιεύσει για τον Σάββα σε αγγλόγλωσσα πανεπιστημιακά έντυπα, ενώ, πολύ πρόσφατα, «πρωταγωνιστεί» σε κεφάλαιο βιβλίου, με το οποίο συμμετέχω σε διεθνή, συλλογική (ακαδημαϊκή) έκδοση με θέμα τη Μεσόγειο.
Σαφώς, δεν είναι υποχρεωμένος κανείς στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες να γνωρίζει τα παραπάνω – γνωρίζουν όμως, ότι έχω γράψει για τον Σάββα και στην Κύπρο (όπως, στην έκδοση της, πάλαι ποτέ, Λαϊκής Τράπεζας, για τη δεύτερη γενιά των Κύπριων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα). Ακόμα κι αυτό να τους διέφυγε, δεν μπορούν να μη θυμούνται την έκθεση που σχεδίασα και επιμελήθηκα για την ανθρώπινη μορφή στην κυπριακή τέχνη, στην οποία είχα συμπεριλάβει σημαντικό αριθμό έργων του Σάββα. Ούτε μπορούν να μη θυμούνται το πειραματικό ντοκιμαντέρ, Χριστόφορος Σάββα (1924-1968), που δημιουργήσαμε με τον Γιάννη Γιαπάνη (είχαμε λάβει υποστήριξη και από τις Πολιτιστικές, στο αρχείο των οποίων υπάρχουν αντίτυπα)! Ταυτόχρονα, δεν έχω βρει, ακόμα, κανέναν ιστορικό-θεωρητικό εκτός Κύπρου που να έχει ασχοληθεί με τον Σάββα. Πώς μπορούν τώρα, οι Πολ. Υπ. και το Point Centre, να καλούν έναν «ανεξάρτητο κριτικό και επιμελητή τέχνης, με έδρα το Σάο Πάολο», ο οποίος, πιθανότατα, μέχρι την πρόσκληση αυτή, δεν είχε ασχοληθεί ποτέ με τον Σάββα, να «αναλάβει την επιμέλεια»;

Τα παραπάνω δεν αποτελούν την γκρίνια κάποιου που διακαώς ήθελε να επιλεχθεί ως επιμελητής για την οποιαδήποτε συμμετοχή μας στη Βενετία! Κάθε άλλο! Αλλά, να γίνεται η παραπάνω επιλογή, χωρίς καν ανοικτή πρόσκληση και με απροκάλυπτη περιφρόνηση προς τον μόνο ίσως άνθρωπο στην Κύπρο που συστηματικά έχει δουλέψει ώστε να βγει το έργο του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη εκτός Κύπρου, είναι απλά κοροϊδία σε βαθμό ξεδιαντροπιάς!

Δρ. Αντώνης Δανός
Αναπληρωτής Καθηγητής (Ιστορία-Θεωρία της Τέχνης)
Συντονιστής, Τμήμα Καλών Τεχνών
Τεχνολογικό Πανεπιστήμιου Κύπρου