Ενδείξεις με βελάκια αριστερά και δεξιά της κεντρικής εισόδου του Πολυχώρου «Γκαράζ» παραπέμπουν τους επισκέπτες σε διαφορετικές από τη συνήθη κατευθύνσεις για την έκθεση Look Under The Hood της Μαρίας Λοϊζίδου. Η εικαστικός έχει ήδη δημιουργήσει με αυτόν τον τρόπο μια πρώτη συνθήκη: «Ας μετακινηθούμε από εκείνο που ξέρουμε, ας δοκιμάσουμε το πολύ απλό, ας αλλάξουμε πορεία, ας δούμε κάτι από μια άλλη πλευρά», μπαίνοντας, εν προκειμένω, από μια νέα είσοδο της γκαλερί.

Η έκθεση Look Under The Hood άνοιξε στις 27 Σεπτεμβρίου και αποτελεί μια αναδρομική θεώρηση της δουλειάς της Μαρίας Λοϊζίδου που παράγει στον χώρο των εικαστικών τεχνών εδώ και 35 χρόνια. Η καλλιτέχνης απελευθερώνει συνειδητά το «Γκαράζ» από την εκθεσιακή ατμόσφαιρα και μοιάζει να το μετατρέπει σε μια αποθήκη όπου έχει στοιβαχτεί η δουλειά της όλων αυτών των χρόνων δημιουργίας: από το πρώτο της έργο, του 1981, που χωράει στις χούφτες των χεριών και μοιάζει πολύ ελαφρύ, φτιαγμένο από βαμβάκι και πλεκτό νήμα, μέχρι την ογκώδη και επιβλητική στον χώρο Memory Miss του 2014 που μοιάζει βαριά κι ασήκωτη [και που θέλεις να την αγκαλιάσεις]. 

Look Under the Hood: Η έκθεση έχει αναδρομικό χαρακτήρα και δίνει μια εικόνα της 35χρονης πορείας της στα εικαστικά πράγματα

«Αντιμετωπίζω τη δουλειά μου ως επιμέρους αντικείμενα τα οποία φέρνω ξανά μαζί για να ενεργοποιήσω στον χώρο κάτι άλλο. Η δουλειά μου έτσι κι αλλιώς αποτελείται από εγκαταστάσεις που δεν μπορούν να εμφανιστούν με τον ίδιο τρόπο, κάθε φορά το κομμάτι που παίρνω δραστηριοποιεί μια άλλη αφήγηση ανάλογα με το πού βρίσκεται, δίπλα από τι βρίσκεται». Σε αυτήν την εκθεσιακή προσέγγιση, η Μαρία Λοϊζίδου δημιουργεί ανοίγματα προς τον περιβάλλοντα χώρο αλλά και προς διαφορετικές διαδρομές, με σκοπό να αυξήσει τις πιθανότητες της ξεχωριστής ανάγνωσης των έργων της.

«Η οικειότητα που προσπάθησα να δημιουργήσω μέσα στον χώρο με το να τον ανοίξω και προς τα έξω είναι γιατί πιστεύω πως η οικειότητα είναι εκείνο που μας επιτρέπει να πηγαινοερχόμαστε στο παρελθόν και να απελευθερώνουμε κομμάτια του παρελθόντος για να κάνουμε χώρο για κάτι καινούριο ή να σταθούμε σε πράγματα του παρελθόντος τα οποία θέλουν επιπλέον ανάγνωση ή προσοχή. Μόνο η οικειότητα πιστεύω ότι μας παίρνει και μας φέρνει σε σχέση με το παρελθόν», σημειώνει η ίδια. «Διαφορετικά το παρελθόν από μόνο του είναι μνημείο, δεν σημαίνει κάτι».

Ο χρόνος της παρατήρησης

«Με ενδιαφέρει να κόψω τον δρόμο αλλά όχι τη θέα», επισημαίνει, καθώς περιηγούμαστε στην έκθεση και συναντάμε μπροστά μας, ως εμπόδια διέλευσης, τα διαφανή έργα της. Γιατί να κόψεις τον δρόμο; «Για να καθυστερήσω εγώ η ίδια στην ανάγνωσή μου και να καθυστερήσω και τον επισκέπτη. Γιατί πιστεύω πως η τέχνη ένα από τα πράγματα που κάνει είναι να μας καθυστερεί μέσα στην καθημερινότητά μας για να δημιουργήσει συνθήκες παραγωγής σκέψης. Επειδή ο καθένας από μας είναι σε ρυθμούς πολύ γρήγορους ή σε πορείες πολύ εσωστρεφείς, κάτι που μας καθυστερεί, μας επιτρέπει μια άλλη ανάγνωση, επιτρέπει να συνδεθούμε με εκείνο που βλέπουμε, να συνδεθούμε με τον διπλανό μας, με ό,τι μπορεί εκείνη τη στιγμή να πέφτει στην αντίληψή μας. Οπότε το να βλέπεις διαμέσου των πραγμάτων είναι μια καθυστέρηση στο να περάσεις γρήγορα από ένα σημείο και να αφήσεις κάτι πίσω σου. Χωρίς να σημαίνει ότι πρέπει να προσέξεις το αξιοζήλευτο που συμβαίνει εδώ. Γι’ αυτό και τούτη η έκθεση είναι ένα είδος αναδρομικής και όχι αναδρομική, γιατί δεν φέρνω στην επιφάνεια το αξιοζήλευτο γεγονός που μπορεί να συμβαίνει στο έργο αλλά γεγονότα τα οποία συναντούμε ο καθένας μας στην καθημερινότητά μας. Αν αυτή η καθυστέρηση σημαίνει για σένα κάτι σε προσωπικό επίπεδο, η έκθεση αυτή πλησίασε στον στόχο της».

Η Μαρία Λοϊζίδου απελευθερώνει συνειδητά τον χώρο του «Γκαράζ» από την εκθεσιακή ατμόσφαιρα και μοιάζει να τον μετατρέπει σε μια αποθήκη όπου έχει στοιβαχτεί η δουλειά 35 χρόνων δημιουργίας Φωτογραφία ©Ελένη Παπαδοπούλου

 Η έννοια της ευθύνης

«Συνεχώς βρίσκομαι υπεύθυνη απέναντι στο τι προτείνω [για μια έκθεση]», σημειώνει η Μαρία Λοϊζίδου, καθώς μου εξηγεί πώς δημιούργησε τη Memory Miss που παρουσιάστηκε στην γκαλερί Καλφαγιάν στο Κολωνάκι της Αθήνας το 2014. Μια χρονιά που χάθηκαν όλα, έτσι όπως τα ξέραμε μέχρι τότε. Και δη, σε μια περιοχή υπό διάλυση. «Χωρίς χαρακτηριστικά γνωρίσματα, η Memory Miss μας επιτρέπει να προβάλουμε πάνω της τους εαυτούς μας, τις επιθυμίες μας», εξηγεί, και τονίζει πως «είναι εκεί που προσπαθώ να απελευθερώσω χώρο, και στον παρελθόντα χρόνο αλλά και στην πρόταση που κάθε φορά κάνω, προκειμένου να πάμε παρακάτω».

Δίπλα στην επιβλητική Memory Miss, δημιουργία του 2014 για μια έκθεση στην γκαλερί Καλφαγιάν, στην Αθήνα Φωτογραφία ©Ελένη Παπαδοπούλου
Και η παρούσα έκθεση; «Νομίζω πως είναι όλη η καθημερινότητά μου, είναι όλη η προσπάθειά μου σε ένα κοινωνικό επίπεδο, μέσα στον χώρο, προσπαθώ όλα αυτά να συνδεθούν και να τονίσω τη σημασία του να είμαστε όλοι μαζί ή του πώς συνδεόμαστε μεταξύ μας και πώς συνδεόμαστε με το σύνολο».

Είναι η μεγάλη αγωνία του καλλιτέχνη πρωτίστως να τοποθετηθεί εκ νέου; «Προσωπικά ναι», απαντά η Μαρία Λοϊζίδου, «αλλά δεν νομίζω πως είναι γενικότητα. Νομίζω πως η σύγχρονη τέχνη έχει κυρίως αυτήν την αγωνία, επειδή συμβαίνουν πολλά πράγματα, βλέπουμε πολλά πράγματα. Υπάρχουν πολλοί καλοί καλλιτέχνες και το να βγεις προς τα έξω σημαίνει ότι ελευθερώνεις έναν χώρο προκειμένου να τονίσεις τη σημασία ενός πράγματος που έτσι κι αλλιώς ήδη υπάρχει. Και βρίσκεις τον τρόπο και τη στιγμή που εσύ νιώθεις ότι κατανόησες εκείνο το πράγμα και μπορείς να το τονίσεις. Οπότε πιστεύω ότι κάθε προσπάθειά μας τη συγκεκριμένη στιγμή βγαίνει προς τα έξω γιατί είμαστε έτοιμοι να τονίσουμε, να υπογραμμίσουμε κάτι το οποίο εκείνη τη στιγμή έχουμε κατανοήσει -ελπίζω- ώστε να μπορεί να παραγάγει τις συνθήκες που να διευκολύνουν τον προβληματισμό. Διαφορετικά, μένει εσωστρεφές. Μένει ένα έργο που μπορεί να είναι όμορφο ή άσχημο και που στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να διακοσμεί, να γεμίζει έναν χώρο χωρίς να δημιουργεί μια συνέχεια. Και στα πέντε λεπτά να είναι αρκετό. Μπορεί μια πρόταση όπως αυτή να προκαλέσει τον περαστικό -πέρα από τον υποψιασμένο επισκέπτη-, κατ' αρχάς να μπει μέσα και να τον παραπέμψει σε κάτι; Ή μπορεί εμάς, ως περαστικούς, να μας επιτρέψει να συναντήσουμε πράγματα που ήδη μας απασχολούν; Είναι όπως μια ανάγνωση σε ένα βιβλίο: σταματάς την ανάγνωση γιατί το θέμα που σου προτείνει σε παραπέμπει σε κάτι που έψαχνες από καιρό ή σου επιτρέπει να προχωρήσεις λίγο σε κάτι που έψαχνες από καιρό. Ο καθένας μέσα στη δική του έρευνα. Αν, όμως, όντως βρισκόμαστε όλοι υποψιασμένοι κάτω από κοινές συνθήκες προβληματισμού, πολιτικές δηλαδή συνθήκες, η κάθε πρόταση οφείλει να μας απασχολήσει. Και είναι εκεί που μπαίνει το πολιτικό, όταν λέμε αν μια δουλειά είναι πολιτική ή όχι. Η ερώτηση είναι, αν επιτρέπει να συνδεθούμε όλοι μαζί με πράγματα του τώρα. Γιατί μετά, όντως ξανά γίνεται διακοσμητική η τέχνη. Δεν αρκεί να σχολιάσω τον πόλεμο ή το μεταναστευτικό. Το θέμα είναι μέσα από τη δουλειά μου να δημιουργηθεί το αίσθημα του 'πλησιάζω το θέμα' της κατανόησης».

Υπάρχει το περιθώριο να κατανοήσει ο ανυποψίαστος μια εικαστική πρόταση; «Πιστεύω ότι η τέχνη έχει αυτήν τη δύναμη. Προσωπικά από αυτό ακριβώς αντλώ το κουράγιο μου. Η τέχνη παράγει αλήθειες που συνδέουν τους ανθρώπους. Παράγει έτσι ώστε να εμφανιστούν οι αλήθειες που συνδέουν τους ανθρώπους. Γιατί οι αλήθειες υπάρχουν. Οι άνθρωποι a priori πονούν με τα ίδια πράγματα και χαίρονται με τα ίδια πράγματα. Ένας πόνος είναι αναγνωρίσιμος από παντού, σε όλους τους αιώνες, από όλους τους ανθρώπους. Το ίδιο και η χαρά. Οπότε είμαστε πολύ όμοιοι μεταξύ μας. Η διαφορά είναι στην κατανόηση του κάθε πράγματος, ώστε να γίνει μέρος της ζωής μας ή όχι. Δηλαδή, να μην περιγράφω τον πόνο αλλά να τον νιώθω. Να μπορώ να ταυτιστώ με εκείνον που πονά όπως και με εκείνον που χαίρεται. Νομίζω ότι η τέχνη βοηθά προς τούτες τις κατευθύνσεις. Να ανοίξει εκείνα τα κομμάτια του εαυτού μας που δημιουργούν διόδους συνάντησης απέναντι σε ουσιαστικές σχέσεις. Οπότε το δεδομένο για κάθε πρόταση είναι αν μας παρέχει τέτοια ανοίγματα μετά τη συνάντησή μας με μια νέα πρόταση. Αν απελευθερώνει τέτοια πράγματα στον εαυτό μας που φυσικά θα εμφανιστούν μέσα από τον χρόνο.

Είναι μια αργή διαδικασία, που χρειάζεται πολλούς. Δεν είναι αρκετό να είναι ένας καλός ή ένας που ασχολείται. Χρειάζονται πολλοί από διαφορετικούς, παράλληλους τομείς που να πορευόμαστε μαζί, δηλαδή να μην κάνουμε τα ίδια πράγματα αλλά να κατανοούμε τα ίδια πράγματα. Ούτε να κατανοούμε με τον ίδιο τρόπο αλλά να καταλήγουμε να κατανοούμε τα ίδια πράγματα».

Η γενναιοδωρία της τέχνης

Θραύσματα απόψεων, έργων, σκέψεων γεμίζουν τον χώρο του «Γκαράζ» και δημιουργούν ένα σύνολο γνώριμο της εικαστικής δουλειάς της Μαρίας Λοϊζίδου. Προθήκες άδειες ή γεμάτες με επιμελώς διπλωμένα υφάσματα που αποτελούν βάση για έργα ή δίνουν αφορμές παρατήρησης. «Οι προθήκες με συνοδεύουν ανέκαθεν γιατί είναι η σημασία του πώς προστατεύω κάτι για να του επιτρέψω να σταθεί στα πόδια του. Όπως παλαιότερα χρησιμοποιούσαν τα θερμοκήπια οι κατακτητές για να επιτρέψουν σε φυτά να ταξιδέψουν ή να πάνε σε χώρες που δεν ήταν οικείες τους και τους παρείχαν συνθήκες θερμοκηπίου, κάποια μπορούσαν να επιβιώσουν και άλλα όχι. Το ίδιο εύθραυστη είναι και η τέχνη γιατί δεν είναι ποτέ αυτόχθων. Από τη στιγμή που βγαίνει από το εργαστήρι του καλλιτέχνη ανήκει σε όλους, όπως μια εικόνα. Κι αυτό το ζούμε τώρα. Μια εικόνα, από τη στιγμή που μπαίνει στο διαδίκτυο ή εμφανίζεται, σημαίνει ότι κυκλοφορεί και ανήκει σε όλους γιατί τον καθένα θα τον παραπέμψει για να γίνει κομμάτι μιας άλλης δουλειάς ή μιας άλλης άποψης. Αυτό είναι το πολύ θετικό της σύγχρονης επικοινωνίας».

Η εικαστικός θεωρεί πως σήμερα η σύγχρονη τέχνη απαλλάσσεται από τη κτητικότητα της μπουρζουαζίας. «Αν σκεφτείς ότι δεν έχουμε είσοδο στις προτάσεις μας και ότι μπορεί να περάσει όποιος θέλει και να περάσει όσο χρόνο θέλει στις εκθέσεις μας… Νομίζω ότι έχει μια γενναιοδωρία σήμερα η τέχνη, ότι είναι μπλεγμένη με κοινωνικά θέματα, με θέματα που αφορούν όλους και που είναι στην ευαισθησία του καθενός και στον χρόνο που αποδίδει για να το υιοθετήσει στη μνήμη του, στη σκέψη του, στο συναίσθημά του. Είναι, αν θέλεις, θραύσματα συναισθηματικών στοιχείων τα οποία μας επιτρέπουν να αρθρώσουμε λόγο».

+ Look Under the Hood στον Πολυχώρο Γκαράζ μέχρι τις 31 Οκτωβρίου. Στο πλαίσιο της έκθεσης έργο της παρουσιάζεται και στο γκαράζ έναντι του Πολυχώρου, αλλά και στο Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας. Παράλληλα, πραγματοποιείται σειρά εκδηλώσεων σε χώρους στην πόλη της Λευκωσίας. Για το πλήρες πρόγραμμα, parathyro.politis.com.cy και τηλ. 22001508.

Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφίες: Ελένη Παπαδοπούλου