Συνέντευξη στον Παύλο Νεοφύτου

Δύο χρόνια περάσανε από τότε που η σελίδα ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας «Πολίτης» ανακάλυψε και παρουσίασε για πρώτη φορά στο κοινό την τιτάνια προσπάθεια του λαϊκού μας ποιητή Άκη Σπανούδη, τη μεταφορά των έργων του Ομήρου στην κυπριακή διάλεκτό.

Για να είμαστε ειλικρινείς, το 21χρόνο πάλεμα του εαυτού του με τις λέξεις το ανακαλύψαμε έκπληκτοι σε μία γωνία του διαμερίσματος του ομηριστή Τίτου Χριστοδούλου. Ήταν ένα ογκώδες corpus με συνολικά 29 χιλιάδες περίπου 15σύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους, που του το εμπιστεύτηκε για πραγματολογικές και μεταφραστικές  παρατηρήσεις. «Δώσαμε ομηρικές μάχες», ανέφερε ο Τίτος Χριστοδούλου με δόση χιούμορ, «εκεί που έβρισκα ότι του διέφευγε η ποιητική πρόθεση και η ομορφιά του Ομήρου στη μετάφρασή του. Στη ραψωδία Χ της Ιλιάδας δεν ξέραμε ποιος θα έσερνε ποιον από το άρμα του Αχιλλέα».

Σε λίγες μέρες ακολούθησε η συνάντηση και η γνωριμία με τον Άκη Σπανούδη,«παρά θιν’ αλός», στην τουριστική της Πύλας, όπου ήταν η ταβέρνα του. Εντοπίσαμε εκεί χαρτάκια με ομηρικούς στίχους άτακτα φυλαγμένα κάτω από τα γυαλιά ορισμένων ακριανών τραπεζιών, μία στοίβα εκδόσεων με μεταφράσεις των επών στην ελληνική (Καζαντζάκης, Κακριδής, Σιδέρης, Εφταλιώτης κ.ά.), λεξικά και πολλές στοίβες σημειώσεων. Εργαλεία σε ταβέρνα, που βοηθούσανε έναν σύγχρονο ποιητάρη «να τρώει κι αυτός από το τραπέζι του Ομήρου», παραφράζοντας το ανάλογο για τους αρχαίους τραγικούς. Σε λίγους μήνες η έκδοσή της Ιλιάδας του, συνεντεύξεις στα άλλα μέσα ενημέρωσης, παρουσιάσεις σε Κύπρο και Ελλάδα, συμμετοχή ακόμη και σε πανευρωπαϊκή εκδήλωση για τα ομηρικά έπη, αποκομίζοντας θετικά σχόλια, από κόσμο απλό, αλλά και από την ακαδημαϊκή κοινότητα (καθηγητές Κλασικής Φιλολογίας και γλωσσολόγοι, από Κύπρο και Ελλάδα θελήσανε να τον συναντήσουν για να τον ακούσουν να απαγγέλλει τον Όμηρο στην κυπριακή διάλεκτο, απολαμβάνοντας σε σημεία ομηρικές λέξεις που διασώζει μέχρι σήμερα αυτή). Μετά διάστημα ηρεμίας. Μέχρι αυτές τις ήμερες που κυκλοφόρησε η Οδύσσεια και θα παρουσιαστεί την ερχόμενη Τρίτη 10 Δεκεμβρίου στη Λευκωσία.

Αντάμωμα στη Λάρνακα

Την περασμένη Τρίτη ήταν που ανταμώσαμε ξανά μετά από πολύ καιρό με τον Άκη Σπανούδη. Όχι στην ταβέρνα στην Πύλα, γιατί πλέον δεν τη λειτουργεί, αλλά σε ένα μικρό καφενείο κοντά στον κυκλικό κόμβο του λιμανιού της Λάρνακας. Μαζί αναλογιστήκαμε ορισμένες από τις στιγμές του μακρόχρονου ταξιδιού του μέσα στους στίχους του Ομήρου. Επειδή γράφτηκαν αρκετά για τον Σπανούδη, τα οποία είναι πολύ εύκολο κανείς να αναζητήσει στο διαδίκτυο, και άλλα τόσα θα μπορέσει να ακούσει κανείς στην παρουσίαση της Τρίτης, θα σταθούμε σε δύο στοιχεία που κρατήσαμε από την πρόσφατη συνάντησή μας στο καφενείο του λιμανιού, τα οποία είναι καθρέφτες για τον ίδιο και το έργο του.



Αποθησαυριστής

Το πρώτο έχει να κάνει με τη μέριμνά του να αποθησαυρίσει κυπριακές  λέξεις, ζωντανές και νεκρές, από όλη την Κύπρο, και να τις εντάξει μέσα στα δύο έπη – είναι φανατικός οπαδός του ακούσματός τους, χωρίς να του ξεφεύγει κάποια στο άκουσμά της. «Μου γεννήθηκε η θρασεία –όπως μου φάνηκε στην αρχή– ιδέα να βοηθήσει ο Όμηρος την κυπριακή διάλεκτο, τόσο να κερδίσει ζωή διασώζοντας το λεξιλογικό της πλούτο, όσο και να μετρήσει την αξία της σαν ικανός εκφραστικός φορέας του λόγου και των υψηλών αξιών του ομηρικού έπους», εξηγεί εξάλλου ο ίδιος στην εισαγωγή των δύο βιβλίων του, δηλώνοντας επίσης ιδιαίτερη ικανοποίηση από το «λεξάριον» που είδε να δημιουργείται ψηφίδα-ψηφίδα στο τέλος των σελίδων, μιας και πολλές από τις λέξεις τις περιμάζεψε από αναμνήσεις καθημερινών συνομιλιών τού παρόντος και του παρελθόντος.

Περιπέτεια λέξης

Σε αυτή του την προσπάθεια εντάσσεται και η πληροφόρηση που μας έδωσε για την κατάληξη μιας από τις πολλές περιπέτειές με λέξεις που πέρασε: για εννέα περίπου χρόνια αναζητούσε και ρωτούσε πολύ κόσμο (μεταξύ των οποίων και τον γράφοντα) για την απόδοση στην κυπριακή του θορύβου που βγαίνει από το πυρωμένο σίδερο καθώς ο σιδεράς το βυθίζει στο νερό. Προσφάτως δέχτηκε τηλεφώνημα από έναν γέροντα ποιητάρη στη Λεμεσό ο οποίος έχει το ίδιο πάθος με τις κυπριακές λέξεις, τον Πιερή Κουτσόφτα. Του είπε ότι έτυχε να τον ακούσει που ζητούσε αγωνιωδώς τη συγκεκριμένη λέξη από κάποιον τρίτο και μετά από μία εβδομάδα τη θυμήθηκε. «Το ρήμα που ψάχνεις είναι ‘τσιησβηρίζω’», του είπε, και τον λύτρωσε. Στη συνέχεια, χαρούμενος ενέταξε την ηχομιμητική αυτή λέξη σε σκηνή εργασίας σιδερά στην Οδύσσεια, που ακόμη βρισκόταν στο στάδιο των διορθώσεων.



Φθινόπωρο 2017 στην ταβέρνα του Άκη Σπανούση στην Πύλα. Ο λαϊκός ποιητής εργάζεται με τους στίχους της Ιλιάδας, η οποία θα τυπωθεί σε λίγους μήνες (ΦΩΤΟ: Παύλος Νεοφύτου).

«Γαουροτζιυλίστρα»

Το άλλο θέμα προέκυψε όταν του μεταφέραμε την εύλογη απορία που συναντήσαμε από αρκετούς: «Γιατί να μεταφερθεί ο Όμηρος στην κυπριακή διάλεκτο για τη σωτηρία των κυπριακών λέξεων από τη στιγμή που υπάρχει λεξικό;». Σε αυτό ο Άκης Σπανούδης απαντά επικαλούμενος το παράδειγμα της λέξης «γαουροτζιυλίστρα» (στο γλωσσάριο της Οδύσσειάς του Σπανούδη βρίσκουμε «περιορισμένος μικρός χώρος, όπου μπορεί να κυλιστεί ένα γαϊδούρι»). «Μιλάμε για χώρο δύο επί δύο μέτρα», εξηγεί, λέγοντας:«θυμήθηκα αυτή τη λέξη και έπρεπε να την εντάξω στην κατάλληλη θέση ανάμεσα σε 29 χιλιάδες περίπου στίχους των δύο επών. Στο μεταξύ, μετά από δεκάδες φορές που διάβασα τα δύο έπη στην κυπριακή, είχα στο μυαλό μου την κάθε σελίδα κι έτσι μετά από πολλή προσπάθεια βρήκα τη σκηνή που ταίριαζε η λέξη. Στη ραψωδία ξ της Οδύσσειας, εκεί που προσπαθεί ο Εύμαιος να κάνει τον Οδυσσέα να νιώσει άνετα στον τόπο που έχει για να τον φιλοξενήσει, κι ας είναι μια «σχοιρόμαντρα» – χωρίς να ξέρει βέβαια πως είναι ο Οδυσσέας. Και του λέει: «Καλιώ σε με το κέφιν μου, τα έσιει μου θωρείς τα / στενοκοπιά ο τόπος μου, μια γαουροτζιυλίστρα». Δηλαδή, άμα ακούσεις «στενοκοπιά ο τόπος μου, μια γαουροτζυιλίστρα», θα εντυπώσεις καλά τη λέξη, γιατί η λέξη μέσα στη φράση μένει και δεν συγκρίνεται με τη μελέτη του λεξικού».



Όλα άρχισαν στην Κρήτη

Ο κ. Σπανούδης αναφέρει πως η αγάπη του για τον Όμηρο οφείλεται στον πατέρα του, ο οποίος συνήθιζε στην Κατωκοπιά να αφηγείται στα παιδιά του παραμύθια με τα κατορθώματα των ομηρικών ηρώων. Όμως, στην ουσία όλα ξεκίνησαν τα Χριστούγεννα του 1995, σε μια επίσκεψή του στην Κρήτη, όταν συνάντησε εκεί –γέροντα τότε– τον βοσκό Γεώργιο Ψυχουντάκη, μαχητή της Αντίστασης και μεταφραστή του Ομήρου και του Ησιόδου στην κρητική (γι’ αυτό του το έργο τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών). Αφού άκουσε τον Άκη Σπανούδη να απαντά στους Κρητικούς μαντιναδόρους με κυπριακά δίστιχα και ποιήματα, όλο μαεστρία και χάρη, τον προέτρεψε να μεταφράσει κι εκείνος τα ομηρικά έπη στην κυπριακή διάλεκτο. «Έτσι, την Πρωτοχρονιά του ’96 έγραψα τον πρώτο στίχο, όταν έπιασα την Οδύσσεια: «Μούσα τον πολλοπάητον άντραν να τραουδήσεις / τα όσα είδεν τζι έπαθεν να μας τα ιστορήσεις»..Πάντως ο κ. Σπανούδης τονίζει ότι δεν διεκδικεί για τον εαυτό του δάφνες «επικού» ποιητή ή περισπούδαστου φιλολόγου. «Στην ντόπια βιβλιογραφία είμαι γνωστός ως ποιητάρης, τσιαττιστής, παραδοσιακός στιχοπλόκος», τονίζει.

+ Η παρουσίαση του βιβλίου του Άκη Σπανούδη, «Ομήρου Οδύσσεια: Έμμετρη Ποιητική Απόδοση στην Κυπριακή Διάλεκτο» θα γίνει την Τρίτη 10 Δεκεμβρίου η ώρα 19.00 στην αίθουσα τελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου στον Αρχάγγελο. Ομιλητής: Δρ Κυπριανός Λούης, διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης στο Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας.