Ο Κώστας Μάντζαλος είναι ένας σχεδιαστής με γόνιμη και δημιουργική παρουσία στα εικαστικά και καλλιτεχνικά δρώμενα του νησιού που εκτείνεται για τρεις περίπου δεκαετίες, ενώ παράλληλα το έργο του έχει αναγνωριστεί και καταξιωθεί στο εξωτερικό, μέσα από μια σειρά σημαντικών συνεργασιών και διακρίσεων. Ως ακαδημαϊκός από το 1989, έχει γαλουχήσει και επηρεάσει πολλούς νέους σχεδιαστές της Κύπρου και όχι μόνο. Στο πλαίσιο του 5ου Συνεδρίου Γραφιστικής και Οπτικής Επικοινωνίας Κύπρου, Graphic Stories Cyprus, για το 2019, στο οποίο θα είναι ομιλητής, είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί του και να ανακαλύψω την πολύπλευρη προσωπικότητά του.

 

Τι ήταν αυτό που σου έδωσε το έναυσμα, που σε ώθησε να σπουδάσεις και να ασχοληθείς με την οπτική επικοινωνία; Ήταν μια συνειδητή επαγγελματική επιλογή περισσότερο, μια προσωπική αναζήτηση, ή κάτι άλλο;

Πιστεύω ότι το έναυσμα ήρθε πακέτο με το DNA μου. Ήξερα από μικρή ηλικία ότι θα ασχοληθώ με ένα πεδίο που θα ήταν δημιουργικό, χωρίς βέβαια να γνωρίζω σε ποιον ακριβώς τομέα. Η οπτική επικοινωνία, η οποία εμπίπτει στο γενικό πεδίο της δημιουργικότητας, δεν ήταν ακριβώς επιλογή αλλά ήρθε κάπως από το άγνωστο. Στην πορεία συνειδητά έγινε ανάγκη και επιβίωση. Έγινε τρόπος ζωής και σκέψης.
Για πολλά χρόνια είσαι καθηγητής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στους τομείς του design και της οπτικής επικοινωνίας. Ποιο είναι το επίπεδο της εκπαίδευσης στην Κύπρο στους τομείς αυτούς;

Από τότε που ξεκίνησα την ακαδημαϊκή μου πορεία το 1989, η εκπαίδευση έχει αλλάξει δραστικά. Περάσαμε από νηπιακά βήματα σε άλματα υπεροχής. Τουλάχιστον στο πανεπιστήμιο όπου είμαι, η παροχή παιδείας στους δημιουργικούς κλάδους έχει ανεβάσει τον πήχη στη χώρα μας και εύκολα μπορεί να συγκριθεί με άλλα εκπαιδευτήρια σε όλο τον κόσμο. Αυτό στο οποίο υστερούμε όμως είναι η εκτίμηση που έχει η κοινωνία ως προς τα δημιουργικά επαγγέλματα και γενικά τον πολιτισμό. Και αυτό λόγω μηδαμινής παροχής εικαστικής και σχεδιαστικής παιδείας στις ηλικίες 6 μέχρι 18. Θα σε παραπέμψω στον Σερ Κεν Ρόμπινσον. Ο Ρόμπινσον κάνει μια διασκεδαστική και έντονα συγκινητική πρόταση για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που να γαλουχεί, αντί να υπονομεύει, τη δημιουργικότητα, γιατί όπως λέει "το σχολείο σκοτώνει τη δημιουργικότητα".
Τι θα συμβούλευες έναν νέο που θέλει να σπουδάσει και να εργαστεί ως σχεδιαστής οπτικής επικοινωνίας;

Η γενική συμβουλή προς έναν νέο που θέλει να σπουδάσει και να εργαστεί ως σχεδιαστής οπτικής επικοινωνίας είναι να ΑΓΑΠΑ το design, την τέχνη, τον κινηματογράφο, την ποίηση, τη μουσική, τον χορό και τη ζωή!

Ως σχεδιαστής έχεις συνεργαστεί και δημιουργήσει για σημαντικούς πελάτες, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Ποιες διαφορές θα εντόπιζες, σχεδιαστικά αλλά και σε σχέση με τον επαγγελματισμό, ανάμεσα στην εγχώρια αγορά και την αντίστοιχη του εξωτερικού;

Από τη δεκαετία του 1980 που δουλεύω ως σχεδιαστής έχω συνεργαστεί με πολλούς διεθνείς οργανισμούς όπως οι Unicef, Tetra Pak, Hilton. Στα παλιότερα χρόνια ίσως και λόγω μικρότερης προσωπικής εμπειρίας η διαφορά στον επαγγελματισμό ανάμεσα στην εγχώρια αγορά και την αντίστοιχη του εξωτερικού ήταν αρκετά μεγάλη, τώρα δεν διακρίνω ιδιαίτερες διαφορές. Οι διαφορές στην επαγγελματική προσέγγιση δεν έχουν σχέση με γεωγραφικά σύνορα αλλά με συμπεριφορές. Και αφού λόγω της ακαδημαϊκής μου πορείας, που είναι και η κύρια επαγγελματική μου δραστηριότητα, έχω την "πολυτέλεια" να διαλέγω να συνεργάζομαι με οργανισμούς που μου πάνε καλύτερα, ίσως για αυτόν τον λόγο να ήμουν τυχερός που δεν έχω εντοπίσει διαφορές. Αν το επάγγελμα του σχεδιαστή είχε βιοποριστική υφή, τότε ίσως τα συναισθήματά μου να ήταν διαφορετικά.

Το design στην Κύπρο είναι στο επίπεδο που θα θέλαμε; Αν όχι πού νομίζεις ότι οφείλεται αυτό; Τι θα πρέπει να γίνει για να αλλάξει κάτι στον τομέα αυτό;

Αν θέλουμε να είμαστε αυστηροί κριτές του design και όχι μόνο, στην Κύπρο, τα "γενικά επίπεδα" υποφέρουν. Πάσχουμε από έλλειψη σεβασμού και εκτίμησης γενικά και μας διακατέχει το σύνδρομο του νησιού και της μικρής πολιτείας. Έχουμε έλλειψη πολιτιστικής συμπεριφοράς και αντίληψης και αυτό όπως είπα ήδη πάει στην εποχή που όλοι μας αρχίζουμε το σχολείο. Εκεί που θα έπρεπε να μαθαίνουμε να παίζουμε, να ονειρευόμαστε και να δημιουργούμε, αντίθετα αρχίζουμε να αποστηθίζουμε, να μετρούμε και να εξεταζόμαστε. Εκεί που θα έπρεπε να μπορούμε να επισκεφτούμε μουσεία και μέγαρα μουσικής, καταλήγουμε να τρέχουμε στο καζίνο. Μπορούμε όμως ακόμα να έχουμε μια καλή και ήρεμη ζωή και να διατηρούμε ακόμα την ελπίδα ότι ο πολιτισμός, αρχαίος και σύγχρονος, κάποτε θα μας κυριεύσει ξανά.

Το 1996 δημιουργήσατε, από κοινού με τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Κουννή, τη δημιουργική ομάδα TWOFOURTWO και δυο δεκαετίες μετά δεν σταματάτε να μας εκπλήσσετε με τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία των δράσεών σας. Ποια είναι τα συστατικά της επιτυχημένης αυτής πορείας;
Κατά την περίοδο του 20ού αιώνα τα όρια των καλλιτεχνικών μορφών έσπασαν και άλλαξαν. ?εν είναι σπάνιο πλέον στη σύγχρονη εικαστική σκηνή να βρίσκουμε έργα που θέλουν μια καινούργια πλατφόρμα για να παρουσιαστούν. Μια πλατφόρμα που να μπορεί να φιλοξενήσει (εκτός από τις παραδοσιακές μορφές τέχνης) υβριδικές μορφές όπως ντιζάιν, αρχιτεκτονική, μόδα, ακόμα και λογοτεχνία.

Η ομάδα τέχνης TWOFOURTWO έχει ξεκινήσει το εικαστικό της ταξίδι σαν ένα συλλογικό ντουέτο. Ερχόμενοι από διαφορετικές σχολές, ένας εικαστικός σχεδιαστής, ο υποφαινόμενος, και ένας αρχιτέκτονας, ο Κωνσταντίνος Κουννής, εξερευνούμε τις κοινές μας εμπειρίες έτσι ώστε να χαράξουμε τη βάση μας από όπου θα μπορέσουμε να επικοινωνούμε, τόσο μεταξύ μας όσο και με τους θεατές. Η ομάδα τέχνης TWOFOURTWO δημιουργήθηκε στις 21 Αυγούστου 1996 και έχει εκθέσει σε πολλές πόλεις όπως Αθήνα, Άμστερνταμ, Ερλάνγκεν, Λευκωσία, Μελβούρνη, Ντόρτμουντ και συμμετείχε σε διάφορες εκδηλώσεις σε Αθήνα, Βερολίνο, Θεσσαλονίκη, Νάπολη, Νέο Δελχί, Παρίσι και Φρανκφούρτη. Το συστατικό τής -όπως λες κι εσύ- επιτυχημένης αυτής πορείας οφείλεται στην απόλυτη ανοχή και τον σεβασμό του ενός ως προς τον άλλον. Και οι δύο μας δεχόμαστε και εκτιμούμε τις διαφορές μας με θετικότητα. Αντί να ξεχωρίζουμε τις ιδιοσυγκρασίες και τις διαφορές, τις ενώνουμε δημιουργικά.

Εκτός από τον καθαρά επαγγελματικό τομέα, πολύ συχνά παρουσιάζετε και εκθέτετε προσωπικά project, στο πλαίσιο και της ομάδας TWOFOURTWO. Από πού αντλείτε τη θεματολογία και την έμπνευσή σας και τι μηνύματα θέλετε να περάσετε μέσα από αυτά;

Όσο και αν έχει αλλάξει το εικαστικό μας λεξιλόγιο από το 1996, ακολουθούμε πιστά την αυτοεξερεύνηση και το αυτοβιογραφικό μας ταξίδι μέσα από αναζητήσεις των διαπροσωπικών μας σχέσεων, όπως αυτές αντλούνται από την προσωπική μας ταυτότητα και την κοινωνική μας συμπεριφορά. Τα μηνύματα που στέλνουμε κάθε φορά που παρουσιάζεται μια καινούργια μας πρόταση είναι πάντα σταθερά και με συνοχή. Μηνύματα που έχουν να κάνουν με την αυτοβιογραφική μας πορεία και δραστηριότητα, μηνύματα που προσπαθούν να αναλύσουν και να σκιαγραφήσουν τις ανθρώπινες σχέσεις που είτε συνειδητά, είτε όχι, έχουν διαμορφώσει την πολιτιστική, πολιτική, κοινωνική, γεωγραφική, επαγγελματική και προσωπική μας συμπεριφορά, ατομικά και σε επέκταση και το κοινωνικό σύνολο.

Πόσο σημαντικό θεωρείς τον κοινωνικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ένας σχεδιαστής οπτικής επικοινωνίας στη σημερινή εποχή;

Ο κοινωνικός ρόλος του σχεδιαστή οπτικής επικοινωνίας, και γενικά του design, είναι πολύ περισσότερος και σημαντικότερος από την ωραιοποίηση και τον καλλωπισμό. Στο μυαλό μου παίζουν διάφορες σκέψεις. Μου έρχονται εικόνες, ερωτήματα και συναισθήματα. Το design βοήθησε να πειστούμε ότι το AIDS δεν είναι αρρώστια που έστειλε ο Θεός για να τιμωρήσει τους ομοφυλόφιλους. Το design βοήθησε να επανεκλεγεί για δεύτερη θητεία η κυρία Μάργκαρετ Θάτσερ στην πρωθυπουργία της Αγγλίας. Το design βοήθησε κατά καιρούς να πέσουν κυβερνήσεις.

Γνωρίζω ότι σας αρέσει πολύ να ταξιδεύετε. Τι είναι για εσάς ένα ταξίδι; Φυγή, πηγή έμπνευσης, η χαρά της γνωριμίας με το άγνωστο, γνώση, εμπειρία ή τι άλλο;

Το ταξίδι είναι μια αυστηρά προσωπική ανάγκη. Μια ανάγκη που κατέληξε να γίνει μια συχνή δραστηριότητα και πραγματικότητα για μένα. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι ζω σε ένα νησί, μικρό και αρκετά ομοιογενές; Ίσως οφείλεται στο ότι ζω σε μια χώρα με λίγο πληθυσμό; Όποιος και αν είναι ο λόγος, ταξιδεύω διότι έτσι μπορώ να αναπνεύσω, να ζήσω, να επιβιώσω και να εξελιχθώ. Το ταξίδι είναι μάθηση. Το ταξίδι είναι εμπειρία. Το ταξίδι είναι περιπέτεια. Προτεραιότητά μου είναι η μάθηση, η εμπειρία και η περιπέτεια, γι' αυτό και με την πρώτη ευκαιρία "λείπω σε κάποιο ταξίδι". Τα προσωπικά μου συναισθήματα για το ταξίδι, τις εμπειρίες και την προσωπική ανέλιξη τόσο ως καλλιτέχνης, όσο και ως άνθρωπος πάνω από όλα, είναι πάντα -σχεδόν- όμοια. Σε κάθε ταξίδι είμαι πάντα ανοικτός και δεκτικός στα κατορθώματα των ανθρώπων και των λαών.

Ποια είναι τα μελλοντικά επαγγελματικά σας σχέδια, βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα;
Βραχυπρόθεσμα κάποιο ταξίδι... μακροπρόθεσμα ένα άλλο ταξίδι!