Jake Chapman: «Νιώθω ένα ιδιαίτερο δεσμό με την Κύπρο. Είναι τεράστια τιμή για μένα και είμαι βαθιά κολακευμένος για την πρόσκληση να παρευρεθώ στην έναρξη της Σχολής Καλών Τεχνών»

Με ένα αφιέρωμα στο εικαστικό δίδυμο Jake and Dinos Chapman επέλεξε το Τμήμα Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ να ξεκινήσει το πτυχιακό του πρόγραμμα το περασμένο Σάββατο. Καθόλου τυχαία επιλογή καθώς το έργο τους, όπως και η θέση τους απέναντι στην τέχνη γενικότερα, συνάδει με το όραμα του τμήματος: να δημιουργήσει ένα περιβάλλον ευνοϊκό στον πειραματισμό και την υψηλή αισθητική, καλλιτεχνική δημιουργία, παράλληλα με την κριτική προσέγγιση και την αισθητική παρέμβαση στη σύγχρονη κυπριακή κοινωνία. Εν ολίγοις, να συμβάλει στην ουσιαστική συνδιαλλαγή με την ιστορία της τέχνης και στον συνεχή διάλογο με το παγκόσμιο, σύγχρονο, καλλιτεχνικό περιβάλλον. To έργο των αδελφών Chapman περικλύει όλα αυτά. Υπάρχει όμως ακόμα ένας λόγος παραπάνω για την πρόσκληση: Το εικαστικό δίδυμο Chapman Brothers έχει καταγωγή κυπριακή, παιδιά τρίτης γενιάς, γεννημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο από Άγγλο πατέρα και Κύπρια μητέρα με καταγωγή από την Πάφο, εξ ου και τα ονόματά τους Ιάκωβος και Κωνσταντίνος.

Ο Ιάκωβος Τσάπμαν ταξίδεψε στην Κύπρο για την εκδήλωση, δηλώνοντας σε μια σύντομη συνομιλία μαζί του ότι «η πρόσκληση είναι μια τεράστια τιμή και είμαι βαθιά κολακευμένος». Οι απαντήσεις του γύρω από τις ερωτήσεις μου για τη δουλειά τους λιτές και καθόλου περιγραφικές, αποδεικνύουν ότι η εικαστική γλώσσα μπορεί να είναι αυτόνομη. Άλλωστε το έργο τους εδώ και τριάντα χρόνια δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προκαλεί έντονες συζητήσεις και να διοχετεύει τόνους μελάνι σε κείμενα από κριτικούς, θεωρητικούς της τέχνης, σε μια προσπάθεια ερμηνείας του.

Aποφεύγει να απαντήσει σε ερωτήσεις που αφορούν την πηγή έμπνευσής τους, τονίζοντας σαφώς ότι «το ένστικτό μου λέει να αποφεύγω συγκρίσεις, αν μη τι άλλο για να αποφύγω τις καθολικές υποθέσεις για ασυγκρίτως διαφορετικές εποχές. Είμαι βαθιά καχύποπτος απέναντι στους υπεργενικευμένους ισχυρισμούς που γίνονται σχετικά με την ανθρώπινη φύση, και η δουλειά μας αφορά ακριβώς την κατάρριψη τέτοιων ισχυρισμών».

  «Τα τρομερά παιδιά της δεκαετίας του '90»

Απόφοιτοι της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών του Λονδίνου (Royal School of Arts), άρχισαν να δημιουργούν τη δεκαετία του '90, σε μια εποχή που είχε αρχίσει και η πορεία ανανέωσης της βρετανικής τέχνης. Μια Μεγάλη Βρετανία τότε με έντονη πολιτική κατάσταση με τη Θάτσερ στο προσκήνιο και τους Εργατικούς να παλεύουν για την επιβίωσή τους, μια Μεγάλη Βρετανία με τους Άγγλους να παραληρούν στα ποδοσφαιρικά γήπεδα και στην γκλάμουρ νυχτερινή ζωή με τις δισκοθήκες και τα κλαμπ, απέναντι σε έναν κόσμο που αναζητούσε να βρει τη νέα του πορεία στην αλλαγή του αιώνα. Από τους Έλεν Τσάντγουικ και Ντέμιαν Χερστ έως τη Σάρα Λούκας και τον Μαρκ Τίτσνερ, η βρετανική τέχνη κατέγραψε τις κοινωνικές αλλαγές μέσα και από την άφιξη των φιλόδοξων νέων Βρετανών καλλιτεχνών.

Ανάμεσα σε αυτά τα παιδιά το δίδυμο Chapman Brothers. Έθεσαν το δικό τους μανιφέστο σε αυτό το κίνημα το 1992 με την πρώτη κοινή τους εγκατάσταση στο περίφημο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης ICA στο Λονδίνο "We Are Artists", ένα μανιφέστο το οποίο υπονομεύει τον λογικό λόγο ως βάση της γνώσης και υπογραμμίζει την αντι- γνώση, το παράλογο και το ανόητο.

Disasters of War 1993 Jake Chapman and Dinos Chapman born 1966, born 1962 Purchased 1998 http://www.tate.org.uk/art/work/T07454

Η πρώτη τους επιτυχία ήρθε με την παρουσίαση του έργου «Disasters of War», ένα γλυπτό που παράπεμπε σε σκηνή της ομώνυμης σειράς χαρακτικών του Ισπανού ζωγράφου Φραγκίσκο Γκόγια (1746-1828), ενός αντικαθεστωτικού καλλιτέχνη ο οποίος προτίμησε να διαμαρτυρηθεί για τον πόλεμο μέσα από το έργο του. Εκείνη την εποχή οι αδελφοί Chapman εργάζονταν ως βοηθοί για ένα άλλο γνωστό βρετανικό ζευγάρι καλλιτεχνών, τους Gilbert and George. Σε ποιον βαθμό επηρεαστήκατε από τους Gilbert και George, ρωτώ τον Τζέικ. «Επηρεαστήκαμε από αυτούς επειδή δουλέψαμε γι' αυτούς. Μας δίδαξαν να μην είμαστε σαν αυτούς. Προσπαθούσαν να είναι μονοσήμαντοι και συμβιωτικοί, ενώ εμείς προτιμούμε να είμαστε πολυσύνθετοι και χαοτικοί». Μέσα από αυτό προέκυψε το δίδυμο Chapman Brothers: «Από ένα τεράστιο νέφος από κόκκινο καπνό και ένα Big Bang», θα απαντήσει στο ερώτημά μου, με όλες τις σημειολογικές ερμηνείες που μπορεί να προκαλούν οι λέξεις.

«Αποκάλυψη - ομορφιά και τρόμος στη σύγχρονη τέχνη»

Στο τέλος του 20ού αιώνα και στην αρχή του 21ου η Βασιλική Ακαδημία Τέχνης (Royal Academy of Arts) του Λονδίνου οργάνωσε μια έκθεση με τίτλο «Apocalypse - ομορφιά και τρόμος στη σύγχρονη τέχνη» , την οποία είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ, όπου και είδα για πρώτη φορά το έργο των αδελφών Chapman. Η έκθεση είχε ήδη προκαλέσει πολλά αντιφατικά σχόλια και αντιδράσεις στην κοινή γνώμη. Έργα που αναπαριστούσαν σφαγές, ερωτικές συνευρέσεις, τεράστια βουνά από σκουπίδια, τον Πάπα να δέχεται το χτύπημα ενός μετεωρίτη, καθώς και μια αναπαράσταση της φρίκης του Ολοκαυτώματος, με τίτλο «Κόλαση» (Hell) των αδελφών Chapman, το οποίο αποτελούνταν από 5.000 στρατιωτάκια με στολές ναζί. Το συγκεκριμένο έργο κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στις αποθήκες του συλλέκτη Τσαρλς Σάατσι το 2004. Αμέσως, όμως, κατασκεύασαν το «διάδοχό» του με τίτλο «Fucking Hell». Ο Σάατσι ήταν αυτός που τους είχε καθιερώσει όταν τους συμπεριέλαβε στη μεγάλη έκθεση των Young British Artists του 1997 με τίτλο «Sensation», με την οποία έγιναν επίσης διάσημοι και άλλοι καλλιτέχνες της γενιάς τους, όπως ο Ντάμιεν Χιρστ και η Τρέισι Έμιν, η οποία έχει επίσης κυπριακή καταγωγή, από Τουρκοκύπριο πατέρα και Αγγλίδα μητέρα.

Βραβείο Τέρνερ 2003

Η έντονη προσωπικότητα των Τσάπμαν, με το έργο τους να προκαλεί καθώς πίσω από τον τρόμο και την αποστροφή ήταν φανερή η πολιτική τους στάση απέναντι στα τεκταινόμενα, ώθησε τους κριτικούς να τους χαρακτηρίσουν «τα τρομερά παιδιά της βρετανικής τέχνης», έναν χαρακτηρισμό που σήμερα ο Τζέικ σχολιάζει με φανερή ενόχληση: «Δεν ήταν παρά μια δημοσιογραφική στενογραφία για κάτι τεμπέλικο, βαρετό και ανακριβές». Παρ' όλα αυτά, η υποψηφιότητά τους για το σημαντικότερο βραβείο της Βρετανίας, το Βραβείο Τέρνερ, ήταν λογικό επακόλουθο.

Στην Γκαλερί Τέιτ εξέθεσαν το έργο «Θάνατος», δύο πλαστικές κούκλες σε ερωτική περίπτυξη, το οποίο είχε προκαλέσει αντιδράσεις πριν ακόμα γίνουν τα εγκαίνια της έκθεσης με τις τελικές υποψηφιότητες για το βραβείο. Μάλιστα, η Γκαλερί Τέιτ συνέστησε σε γονείς και σχολεία να μην παίρνουν παιδιά κάτω των 16 ετών στην έκθεση. Το έργο υπογράμμιζε τη φιλοσοφική άποψη των αδελφών Τσάπμαν για την ερωτική πράξη που κατ' αυτούς «αντανακλά το τέλος της ζωής». Οι δύο κούκλες πέρα από το σοκ που μπορεί να προκάλεσαν, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο τους είναι το γεγονός ότι ενώ έμοιαζαν απόλυτα να είναι κατασκευασμένες από πλαστικό, τελικά ήταν μπρούτζινες. Απέναντι από τον «Θάνατο» βρισκόταν η εγκατάσταση με τίτλο «Σεξ» να παριστάνει σκελετούς με έρποντα σκουλήκια που κρέμονται από ένα δένδρο, βασισμένη στα χαρακτικά έργα για τα θύματα του πολέμου του Γκόγια. Αυτή η εγκατάσταση τούς χάρισε τελικά το Βραβείο Τέρνερ 2003, προκαλώντας έντονα σχόλια στη συντηρητική αγγλική κοινωνία. Η αντίδραση όμως δεν περιορίστηκε στην Αγγλία. Πριν μερικά χρόνια η ρωσική κυβέρνηση είχε δηλώσει ανοιχτά τη δυσαρέσκειά της για την έκθεση του διδύμου στο μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, χαρακτηρίζοντάς την εξτρεμιστική και προσβλητική για την Ορθοδοξία. Αντιδράσεις που σίγουρα δεν πτοούν το καλλιτεχνικό δίδυμο καθώς με στωικότητα ο Τζέικ Τσάπμαν απαντά στο ερώτημά μου: «Πιστεύετε ότι ζούμε σε έναν κόσμο ακραίων καταστάσεων;» «Ο κόσμος κάνει αυτό που κάνει πάντα». Η απάντηση είναι ναι μεν αόριστη, αλλά σαφής.

Παίζοντας με τον Χίτλερ

To 2008 οι Chapman Brothers προκάλεσαν και πάλι την κοινή γνώμη «παίζοντας» με πίνακες του Χίτλερ. Πλήρωσαν 115.000 στερλίνες για μια σειρά ακουαρέλες, έργα του Αδόλφου Χίτλερ στα οποία επενέβησαν ζωγραφίζοντας επάνω ουράνια τόξα, αστέρια και καρδούλες δίνοντάς τους τον τίτλο «Αν ο Χίτλερ είχε γίνει χίπης, πόσο χαρούμενοι θα ήμασταν», είναι ένας συλλογισμός για το τι θα γινόταν αν ο Αδόλφος Χίτλερ δεν είχε απορριφθεί από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης και δεν ακολουθούσε την πολιτική. Οι ίδιοι οι αδελφοί Τσάπμαν δεν παραδέχονται ότι η ενασχόληση με την τέχνη του στυγνού δικτάτορα τον «εξανθρωπίζει» ή του παρέχει τρόπο εξιλέωσης.

Living with Dead Art

«Living with Dead Art» ήταν μια πρόταση που παρουσιάστηκε το 2014 στη Βρετανία, με βασική πηγή έμπνευσης το βιβλίο «Living with art» όπου η έννοια της ομορφιάς μπαίνει σε ένα αμφίβολο πλαίσιο κυνισμού, με σημαντικό ρόλο να κατέχει το διαβολικό στοιχείο. Είχε προηγηθεί η έκθεση «Έλα και δες» στη Serpentine Sackler Gallery του Λονδίνου, το 2013-2014, με ζόμπι, ναζί και μοντέλα ντυμένα στρατιώτες να τραβούν την προσοχή.

Έναν χρόνο αργότερα παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Υπερβολικά ανθρώπινο», στο Διεθνές Μουσείο του Ερυθρού Σταυρού στη Γενεύη, μια έκθεση με θέμα τον ανθρώπινο πόνο των πολέμων και των βαρβαροτήτων του 20ού και του 21ου αιώνα, μέσα από τα μάτια μοντέρνων και συγχρόνων καλλιτεχνών. Από τα γκουλάγκ του Στάλιν και τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκεντρώσεων, μέχρι τις αγριότητες στην Αλγερία και τη γενοκτονία στη Ρουάντα, η έκθεση θέλησε να θυμίσει πόσο απάνθρωπος μπορεί να γίνει ο άνθρωπος. Σε έναν από τους κεντρικούς διαδρόμους της έκθεσης υψωνόταν ένα ψεύτικο δέντρο με σώματα από πλαστικά μανεκέν ακρωτηριασμένα με εξαιρετικό ρεαλισμό. Οι Jake και Dinos Chapman έκαναν για άλλη μια φορά αισθητή την παρουσία τους, προκάλεσαν σχόλια, δίχασαν το κοινό, όπως συνεχίζουν να κάνουν παρουσιάζοντας τεμαχισμένα σώματα και αιματηρά στιγμιότυπα.

«Τι στοχεύετε τονίζοντας το άγριο, το χάος, την καταστροφή και όχι την ευτυχία και την αγάπη;» τον ρωτώ, για να πάρω ακόμα μία απάντηση με γρίφους: «Η ευτυχία και η αγάπη δεν είναι αποκυήματα άγριου χάους και καταστροφής;»

«Το Brexit είναι ντροπή»

Η ιδέα πίσω από τη δημιουργία της «Κόλασης»; Πίσω από την "Κόλαση" υπάρχει περισσότερη κόλαση.

Τι είναι κόλαση; Οι άλλοι.

Δεοντολογικά όρια; Κάποτε.

Αισθητική; Τύφλωση.

Κινηματογράφος; Ναι.

Μουσική; Ναι.

Ιστορία της τέχνης; Ναι.

Εμπορική επιτυχία; Ανιαρή.

Καινοτομία; Όχι.

Πολιτική; Κάποτε.

Ντόναλντ Τραμπ; Όχι.

Έθνος; Όχι.

Παγκοσμιοποίηση; Πινγκ πονγκ.

Κύπρος; Ναι.

Ευρώπη; Καταδικασμένη.

Μεγάλη Βρετανία; Καταδικασμένη.

Brexit; Είναι ντροπή.

Γράφει η Μαρίνα Σχίζα /Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου