Συνέντευξη στον Παύλο Νεοφύτου

Ενεργοποιώντας το παιχνίδι σκιάς - φωτός, αποτυπώνει με παραδοσιακά υλικά [πενάκι, ξύλο, φιλμ] τα γκρεμισμένα σπίτια του Φαναριού και τον κόσμο της Κωνσταντινούπολης. Με 13 αυστηρά, δωρικά σχέδια, ο Σακέλλης αναζητεί το απαραίτητο φως, κατά την κρίσιμη αλλά και διαρκή στιγμή, όταν νυχτώνει στον κόσμο ή όταν ο κόσμος όλος γκρεμίζεται. Παρουσιάζονται επίσης μια συναφής με τα σχέδια εγκατάσταση, όπως μας συνηθίζει εδώ και δέκα χρόνια ο εικαστικός, και φωτογραφικά στιγμιότυπα της πόλης.

Το πολυσχιδές εγχείρημα συμπληρώνει ένα βιβλίο-κατάλογος, που περιέχει τις σημειώσεις περιπάτου και τη συνακόλουθη αφήγηση, από τον συγγραφέα Κυριάκο Μαργαρίτη. Ο τελευταίος ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση του Γιάννη Σακέλλη και τον συνόδευσε σε ένα οδοιπορικό στο Φανάρι, την τεκμηρίωση του οποίου αποτελεί το θέμα του καταλόγου, μια συνομιλία ανάμεσα σε εικόνες και λέξεις που φέρει τον τίτλο "Το κυοφορούμενο φως".



Η έκθεση αποτελεί την κορύφωση ενός εικαστικού περιπάτου με διάρκεια περίπου δέκα χρόνων. Με ποιες σκέψεις παρουσιάζεις στο κυπριακό κοινό το συγκεκριμένο θέμα και με τις συγκεκριμένες τεχνικές: σχέδιο, εγκατάσταση, φωτογραφία;

Πρόκειται, όπως λες, για έναν περίπατο στο Φανάρι, που κρατά σχεδόν δέκα χρόνια, από τότε που επισκέφτηκα για πρώτη φορά την Κωνσταντινούπολη. Μου έκανε τόσο ισχυρή εντύπωση αυτή η πόλη, ώστε άρχισα να φωτογραφίζω και να σχεδιάζω ποικίλα σημεία της, όσα με γοήτευαν περισσότερο, χωρίς να έχω κατά νου ένα συνολικό έργο. Ήταν μόνο η προσπάθειά μου να αποτυπώσω σε θραύσματα μια εικόνα μεγαλειώδη, που ένιωθα να με ξεπερνά. Χρειάστηκε να περάσουν δυο-τρία χρόνια, ώσπου να διακρίνω τη δυνατότητα μιας ενιαίας και αυτόνομης σειράς έργων. Μέχρι τότε, είχα κατανοήσει βαθύτερα την Πόλη, την ιδιοσυστασία της και γι' αυτό επέλεξα ασπρόμαυρη τεχνική για τα σχέδια και την εγκατάσταση (με το κάρβουνο και το μελανωμένο ξύλο), και ασπρόμαυρο φιλμ για τις φωτογραφίες. Θέλω να πω, το ασπρόμαυρο σε συνδυασμό με υλικά παραδοσιακά (πενάκι, ξύλο, φιλμ κ.λπ.) επιτρέπει να αντιληφθούμε ευκρινέστερα την έννοια της απόστασης, και για τον χώρο και, κυρίως, για τον χρόνο. Η έννοια είναι κρίσιμη, διότι η απόσταση από τα πράγματα είναι η προϋπόθεση για να τα πλησιάσουμε ουσιωδώς, χωρίς την υπερβολική εγγύτητα που παραμορφώνει τα πάντα. Ελπίζω, λοιπόν, ότι οι τεχνικές μου απελευθερώνουν αισθαντικά την ουσία των στοιχείων που εικονίζονται: την πόλη, τους ανθρώπους, τον τόπο.

Η ζωή σου σε όρισε σε βιωματική σχέση με την Κωνσταντινούπολη. Τα έργα αποτελούν ένα προσωπικό ημερολόγιο των τελευταίων χρόνων; 

Ναι, η σχέση είναι όντως βιωματική, από την Κωνσταντινούπολη κατάγεται η γυναίκα μου κι εκεί παντρευτήκαμε, στο Πατριαρχείο, στο Φανάρι, ενώ αυτός είναι και ο λόγος που την επισκέπτομαι με τόση συνέπεια. Τώρα, για το ημερολόγιο που λες, ίσως να είναι έτσι, είναι ωραία σκέψη, η διάσωση πραγμάτων που πέρασαν ή που έχουν χαθεί, η μνημείωσή τους. Ωστόσο, δεν είχα τέτοια πρόθεση, όχι συνειδητά. Τα έργα προέκυψαν ως ανταπόκριση σε μια γοητεία, στη σαγήνη που μου άσκησαν το Φανάρι και όλη η Κωνσταντινούπολη.

Το κενό, η απουσία: ένας πρόλογος

Το Φανάρι μας έχρισε ξένους, για να το διασχίσουμε με τα χέρια απλωμένα. Τα γκρεμισμένα του κτήρια είναι υστερόγραφα, υπομνηματίζουν τη βιογραφία μιας σκιάς. Η πιο τρομερή φυσική καταστροφή: η Ιστορία του Ανθρώπου […]. Οι μυρωδιές στο Φανάρι σε μαθαίνουν την αγάπη για τους απόντες: με μιαν εισπνοή, ενεργοποιείται ο παροξυσμός. Η κατανόηση είναι καθ' οδόν. Η Αγάπη επίσης, πιθανώς στον Κεράτιο. Το κενό, η απουσία: ένας πρόλογος. Με την άκρη της μύτης, με τα ρουθούνια, αναγνωρίζουμε τους απόντες: τα χαμένα αγαπημένα μας πρόσωπα. Όλα τα πρόσωπα ~ Απόσπασμα από το βιβλίο «Fener / Φανάρι. Το κυοφορούμενο φως», το οποίο συνοδεύει την έκθεση του Γιάννη Σακέλλη και περιέχει σημειώσεις και κείμενα του Κυριάκου Μαργαρίτη.

Τι πόλη είναι για εσένα η Κωνσταντινούπολη και οι άνθρωποί της, τους οποίους παρουσιάζεις με φωτογραφικά στιγμιότυπα; 

Έχω ήδη μιλήσει για τη γοητεία που μου άσκησε η Πόλη, και θα την απέδιδα στην αίσθηση μιας απουσίας. Θα ακουστεί παράδοξο, αλλά η απουσία είναι παρούσα στις γειτονιές της Πόλης, στα ερείπια του Φαναριού και παντού, ακόμα και στα πρόσωπα των ανθρώπων της. Ίσως να οφείλεται στα αμέτρητα περιστατικά ιστορικής τραγωδίας που συνέβησαν εκεί, καθώς και στο γεγονός ότι η Πόλη στέκει στο κατώφλι ή είναι ένα κατώφλι από τη Δύση στην Ανατολή και αντίστροφα, σαν τις γέφυρες του Βοσπόρου. Σαν να μην είναι ένας τόπος, αλλά ο τρόπος για να περάσεις από τον έναν τόπο στον άλλον. Αυτές τις αποστάσεις θέλησα να εκφράσω με τις τεχνικές που λέγαμε. Η Κωνσταντινούπολη δίνει την εντύπωση ότι είναι πάντα στον δρόμο, καθ' οδόν, μια φευγαλέα πόλη. Ένας τόπος που διαρκώς μας διαφεύγει.

Το φως και η σκιά παίζουν έναν κυρίαρχο ρόλο στο μέχρι στιγμής έργο σου. Μίλα μας για τη σχέση σου με αυτά τα στοιχεία, όπου εργαλεία είναι και η ικανότητα να βλέπεις αλλά και η υπομονή. Επίσης, πες μας αν ήταν κι αυτά ένας από τους λόγους που οδηγήθηκες στο θέμα των ερειπίων.

Η σχέση είναι συμπληρωματική, η σκιά γίνεται φόντο, πυροδοτεί το φως, προστατεύοντας τα μάτια από τύφλωση. Μην ξεχνάμε πόσο ζωτικός είναι ο ρόλος του φωτός στο θέατρο σκιών: το ένα χωρίς το άλλο δεν γίνεται. Στη δική μου εργασία, το έθεσες πολύ σωστά, παίζει τεράστιο ρόλο η ικανότητα να βλέπεις, η εργασία του ματιού, που ασφαλώς και απαιτεί υπομονή. Πρέπει να περπατήσεις πολύ καιρό στο σκοτάδι, ώσπου να ακονιστεί η όραση, και να διακρίνεις τα ακριβή περιγράμματα του κόσμου που μας περιβάλλει. Από αυτά τα περιγράμματα, με συγκινούν ιδιαιτέρως όσα ανήκουν στα ερείπια, για λόγους που δεν προλαβαίνω να τους αναπτύξω εδώ. Ας πω απλώς ότι στα ερείπια αποτυπώνεται η ροή του χρόνου, η βία του, η φθορά αλλά και ο αγώνας και η αγωνία για την απόδραση από τέτοια δεσμά. Στα ερείπια, δηλαδή, δεν με ελκύει η καταστροφή, παρά η δυνατότητα της δημιουργίας: τα εναπομείναντα ίχνη ζωής.

Πρόσφατα απευθύναμε παρόμοια ερώτηση και σε άλλον συντοπίτη σου καλλιτέχνη, και δεν γίνεται να μην ρωτήσουμε κι εσένα που, εκτός από καλλιτέχνης ο οποίος παρουσίασε το έργο του στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, ήσουν και συντονιστής εκδηλώσεων για το Πάφος 2017. Τώρα που έχει περάσει ένας χρόνος, πώς βλέπεις την κατάσταση στην Πάφο; Υπήρξε συνέχεια στο εγχείρημα; Υπάρχουν στην πόλη οι δυνάμεις που μπορούν να ευνοήσουν κάτι τέτοιο; 

Το 2017 ήταν πολύ σπουδαία χρονιά, που μας χάρισε πολλές όμορφες στιγμές και γέννησε ελπίδες για μια συνέχεια στην πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Φοβάμαι, όμως, ότι η συνέχεια εκκρεμεί. Το 2018 έμοιαζε με πισωγύρισμα, λες και η Πολιτιστική Πρωτεύουσα ήταν μια παρένθεση που έκλεισε οριστικά. Δεν μου αρέσει να επενδύω ελπίδες σε δημόσιους φορείς, αλλά η αλήθεια είναι ότι περιμέναμε κάτι παραπάνω από τον δήμο, κι έτσι υπήρξε μια κάποια απογοήτευση. Ελπίζω, πάντως, ότι κάποιες πρόσφατες επίσημες δηλώσεις, που υπόσχονται καλύτερη συνέχεια, δεν θα διαψευστούν. Σε κάθε περίπτωση, η Πάφος διαθέτει ιδιωτικές οάσεις, που δραστηριοποιούνταν στον χώρο του πολιτισμού και πριν από το 2017, και εξακολουθούν, παρά τις αντιξοότητες. Ανάμεσα σ' αυτές, επιτρέψτε μου να αναφέρω και την γκαλερί Blue Iris, εκεί όπου έχω την τιμή να φιλοξενείται η έκθεση των έργων μου για το Φανάρι αυτό τον καιρό.

Το κενό, η απουσία: ένας πρόλογος

"Το Φανάρι μας έχρισε ξένους, για να το διασχίσουμε με τα χέρια απλωμένα. Τα γκρεμισμένα του κτήρια είναι υστερόγραφα, υπομνηματίζουν τη βιογραφία μιας σκιάς. Η πιο τρομερή φυσική καταστροφή: η Ιστορία του Ανθρώπου [...]. Οι μυρωδιές στο Φανάρι σε μαθαίνουν την αγάπη για τους απόντες: με μιαν εισπνοή, ενεργοποιείται ο παροξυσμός. Η κατανόηση είναι καθ' οδόν. Η Αγάπη επίσης, πιθανώς στον Κεράτιο. Το κενό, η απουσία: ένας πρόλογος. Με την άκρη της μύτης, με τα ρουθούνια, αναγνωρίζουμε τους απόντες: τα χαμένα αγαπημένα μας πρόσωπα. Όλα τα πρόσωπα". Απόσπασμα από το βιβλίο "Fener / Φανάρι. Το κυοφορούμενο φως", το οποίο συνοδεύει την έκθεση του Γιάννη Σακέλλη και περιέχει σημειώσεις και κείμενα του Κυριάκου Μαργαρίτη.

+ Η έκθεση Fener / Φανάρι εγκαινιάστηκε στις 8 Δεκεμβρίου και θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι το Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2018, στην γκαλερί Blue Iris [οδός Ιωάννη Αγρότη 20, κέντρο πόλης].