Ο εντοπισμός και η επιστροφή 219 έργων από την Αμμόχωστο μετά το 1974, άνοιξε μια τεράστια πηγή γνώσης που αφορά τη σύγχρονη κυπριακή τέχνη. Μπορεί τα συγκεκριμένα έργα να αποτελούν ένα μικρό μόνο μέρος όσων έχουν χαθεί από το 1974, όμως μπορεί να φωτίσουν αρκετές πτυχές της ιστορίας και των καλλιτεχνών που τα δημιούργησαν.

Ανάμεσα στα επιστραφέντα έργα υπάρχουν έργα των Κάνθου, Διαμαντή, Κισσονέργη, Παράσκου, Σκοτεινού, Κάσιαλου, Μαρίας Τούρου, Ρέας Μπέιλι, Σεργίου, Κοτσώνη κ.ά.

Η μεγαλύτερη μερίδα (44) από τα επιστραφέντα έργα ανήκουν στον Γεώργιο Πολ. Γεωργίου, αρκετά από τα οποία διακρίνονται και αναγνωρίζονται σε αρχειακές φωτογραφίες από στο εργαστήρι του στην οδό Ερμού 136 της Αμμοχώστου. Ανάμεσά τους και τα μνημειακά έργα «Cypria Saga» και «1963. Η συμβολική διαίρεση της Κύπρου».



Ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας είναι και 25 έργα του Στέλιου Βότση, τα οποία το 1973 είχαν σταλεί στο Λονδίνο για μια έκθεση, επιστράφηκαν στην Κύπρο λίγο πριν από την εισβολή και παρέμειναν σε κάποια αποθήκη στο λιμάνι της Αμμοχώστου. Καθώς ο Βότσης ανήκει στην ομάδα των Κυπρίων καλλιτεχνών που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο την περίοδο μετά την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας και πειραματίστηκαν με την αφηρημένη τέχνη, τα έργα αυτά αποτελούν πολύτιμο υλικό μελέτης.

Πέραν των πιο πάνω, η ιστορία της σύγχρονης κυπριακής τέχνης θα πρέπει να ανοίξει ένα νέο λαμπρό κεφάλαιο για τον καλύτερο, κατά τη γνώμη μου, πορτρετίστα: Τον Μιχαλάκη Χατζηδημητρίου (Χατζή), έργα του οποίου είναι ανάμεσα σε εκείνα που επιστράφηκαν και εκτέθηκαν στο Λήδρα Πάλας.

Πρώτη φορά είχα ακούσει για τον Χατζή το 2005 από τον ζωγράφο Γιώργο Σκοτεινό, όταν έκανα έρευνα για το βιβλίο «Η Αμμόχωστος της εικαστικής δημιουργίας». Μετά από συνεντεύξεις και με άλλους Αμμοχωστιανούς που είχαν γνωρίσει τον Χατζή, ολοκλήρωσα το κεφάλαιο αφιερωμένο στον ίδιο, όμως έλειπαν οι φωτογραφίες. Καθώς γνωρίζαμε ότι όλα τα έργα του έμειναν στην Αμμόχωστο, το ζητούμενο ήταν να εντοπίσουμε έστω και ένα έργο για να δημοσιευτεί στο βιβλίο. Αν μη τι άλλο για να υπάρχει έστω μια απτή απόδειξη των όσων καταγράφονταν. Μετά από αρκετά πήγαινε-έλα βρήκαμε ένα έργο στη συλλογή της επίσης Αμμοχωστιανής ζωγράφου Μαίρης Πλαντ, ένα πορτρέτο του Κυριάκου Παύλου Ρωσσίδη, 1933.

Η σημαντικότητα του συγκεκριμένου καλλιτέχνη είναι αδιαμφισβήτητη αν μελετήσει κανείς σήμερα και τα 63 έργα που επιστράφηκαν (ελπίζω σύντομα να εντοπιστούν και τα υπόλοιπα έργα του που αγνοούνται).

Το έργο του Χατζή (1904 -1965) αποτελείται κυρίως από πορτρέτα καθώς του άρεσε να ψυχογραφεί τους τύπους της Αμμοχώστου. Σύχναζε, όπως μου περιέγραφε ο Σκοτεινός, σε μέρη όπου μαζεύονταν καλλιτέχνες και διανοούμενοι, έπαιρνε μέρος στις συζητήσεις και την ίδια στιγμή έκανε τα πορτρέτα του. Ο Χατζής υπήρξε, μέχρι τα τελευταία του χρόνια, φίλος του Έλληνα ζωγράφου Γιώργου Γουναρόπουλου, με τον οποίο μοιραζόταν τις ίδιες ανησυχίες.

Αυτό που ουσιαστικά ήθελε να ανακαλύψει ο Χατζής ήταν μια τεχνική που να διαφέρει από τις άλλες, να έχει δηλαδή το δικό του προσωπικό στίγμα. Αυτό το τεράστιο έργο του άγνωστου Κύπριου ζωγράφου, όπως αποκαλύπτεται σήμερα μπροστά μας, αποτελεί μια μέγιστη πρόκληση έρευνας και μελέτης.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Πορτρέτο του Κυριάκου Παύλου Ρωσσίδη που φιλοτέχνησε ο Μιχαλάκης Χατζηδημητρίου (Χαμπής). Συλλογή: Μαίρη Πλαντ