Γράφει ο Νίνο Φένεκ Μικελλίδης

Από το 2000 μέχρι σήμερα περισσότεροι από 22.000 μετανάστες έχουν χάσει τη ζωή τους προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη, με τους περισσότερους να έχουν πνιγεί στη Μεσόγειο. Τι συμβαίνει όμως με όλους αυτούς τους νεκρούς; Ποιος τους αναγνωρίζει; Πώς μπορεί να γίνει η ταυτοποίησή τους, πώς μπορεί να τους αναγνωρίσει η οικογένειά τους;

Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που βάζει το συγκλονιστικό, σπαρακτικό ντοκιμαντέρ «#387» («Αριθμός 387») της Μαντλέν Λερουαγιέρ, που παρουσιάστηκε στο «διαγωνιστικό τμήμα των Newcomers» του 22^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Η ταινία αναφέρεται σ’ ένα αγνώστου ταυτότητας πλοίο που βυθίστηκε στη θάλασσα κοντά στην Κατάνια της Σικελίας τον Απρίλη του 2015 και στο οποίο πνίγηκαν 800 άτομα (γυναίκες, άντρες και παιδιά), ενώ σώθηκαν μόλις 28 άτομα.

Ένα χρόνο μετά, το πλοίο-φάντασμα ανασύρθηκε από τον βυθό μαζί με 528 πτώματα. Ερευνητές και υπάλληλοι από το Ιατροδικαστικό Ινστιτούτο του Μιλάνου αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της ταυτοποίησης των νεκρών. Μέσα από τα λείψανα και τα προσωπικά αντικείμενα (ρούχα, τσάντες, πορτοφόλια, βρεμένα χαρτονομίσματα, έγγραφα, σημειώσεις, ημερολόγια, κ.ά.), μέσα από DNA αλλά και με συνεντεύξεις με τους λιγοστούς επιζήσαντες, οι ερευνητές προσπαθούν να κάνουν την ταυτοποίηση.

Τα πράγματα όμως δεν είναι καθόλου εύκολα. Τα χαρτιά και οι ταυτότητες που τυχόν βρίσκουν είναι συνήθως ψεύτικες (αγορασμένες στη μαύρη αγορά του Σουδάν), τα ονόματα ψεύτικα και τα λείψανα λιγοστά, ενώ πολλοί από τους πνιγμένους έχουν ενταφιαστεί ανώνυμα σε διάφορα κοιμητήρια της Σικελίας (με τους αριθμούς απλώς να σημαδεύουν τους τάφους τους: 320, 439, κλπ.). Στις καθυστερήσεις ταυτοποίησης συμβάλλει και η ιταλική γραφειοκρατία, με αποτέλεσμα μια εξακρίβωση να παίρνει ένα ολόκληρο χρόνο.

Στο επίκεντρο της έρευνας, ο #387, ο αριθμός 387. Στα λιγοστά του λείψανα, ένα πλευρό, ένας καρπός, μια φάλαγγα. Με ένα φούτερ, ένα πορτοφόλι, μερικές ξεθωριασμένες φωτογραφίες, μερικές κατεστραμμένες σελίδες από ένα γράμμα. Οι ερευνητές προσπαθούν απελπισμένα να ανακτήσουν κάτι, μέσα από τις στάχτες που θα βοηθήσει στην ταυτοποίηση. Προσπάθειες «από σεβασμό προς τους νεκρούς,  γιατί αυτό είναι δίκαιο, για να αποκατασταθεί η αξιοπρέπεια των νεκρών», όπως πολύ σωστά αναφέρει ένα από τα πρόσωπα. Το μόνο, δυστυχώς, που μπορεί σ’ αυτή την περίπτωση να προσφέρει η Ευρώπη.

Ύστερα από μιας δύσκολη και με μεγάλη σχολαστικότητα σειρά ερευνών, οι ερευνητές ανακαλύπτουν πως τα λιγοστά λείψανα του αριθμού 387 ανήκουν σε δυο, στην πραγματικότητα, άτομα: ένα νεαρό, 16 περίπου χρονών κι ένα μεγαλύτερο, γύρω στα 25 άντρα. Το γράμμα είναι μάλλον του νεαρού, γραμμένο απ’ ότι φαίνεται προς το κορίτσι του, την Ολοούτι, γράμμα που δεν εστάλη ποτέ και που, ανάμεσα στις σελίδες του, γράφει: «Ελπίζω να σε ξαναβρώ, αγάπη μου... αυτό το γράμμα ελπίζω να σε φτάσει μια μέρα, σ’ αγαπώ…»  Μόνο που, όπως μας πληροφορεί στο φινάλε του, το ντοκιμαντέρ, ύστερα από 4 χρόνια ερευνών, 2 μόνο θύματα ταυτοποιήθηκαν.

Από το φεστιβάλ του Σάντανς μας έρχεται το συγκλονιστικό, συχνά ανατριχιαστικό, ντοκιμαντέρ, «Καλωσήλθατε στη Τσετσενία» (διαγωνιστικό τμήμα), του Αμερικανού  σκηνοθέτη Ντέιβιντ Φρανς, γνωστού για το ήδη βραβευμένο σε διάφορα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ του, «Ο θάνατος και η ζωή της Μάρσα Π. Τζόνσον, γύρω από τον μυστηριώδη θάνατο, το 1992, της γνωστής μαύρης γκέι ακτιβίστριας.

Μια συγκλονιστική, ανατριχιαστική έρευνα γύρω από τον αδιάκοπο, ιδιαίτερα επικίνδυνο, αγώνα ενός υπόγειου δικτύου ακτιβιστών στη Μόσχα, να βοηθήσουν τα μέλη της κοινότητας της ΛΑΟΤΚΙΑ+ της Τσετσενίας από το πογκρόμ που έχει εξαπολύσει εναντίον τους ο ευνοούμενος του Πούτιν πρόεδρος της Τσετσενίας, Ραμζάν Καντιρόφ.

Πογκρόμ που περιλαμβάνει μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις, φριχτά βασανιστήρια, εξαφανίσεις ακόμη και δολοφονίες των γκέι (ενώ, συχνά, μετά τα βασανιστήρια, η αστυνομία παραδίδει τα θύματά της στις οικογένειές τους ζητώντας τους να τα δολοφονήσουν!), όπως εξηγούν τόσο οι ακτιβιστές του μυστικού «Καταφυγίου» της Μόσχας, όσο και τα κυνηγημένα γκέι άτομα, που ο Ντέιβιντ Φρανς, για να καλύψει την πραγματική τους ταυτότητα, καταφέρνει πολύ έξυπνα να αντικαταστήσει ψηφιακά τα πρόσωπά τους με πρόσωπα άλλων.

Η κάμερα του Φρανς δεν αποφεύγει να καταγράψει ανατριχιαστικές σκηνές από τα διάφορα βασανιστήρια αλλά και να δώσει, από κοντά και με ξεχωριστή φροντίδα, τον καθημερινό αγώνα, με όλες τις λεπτομέρειες, των ανθρώπων που, με κίνδυνο της ζωής τους, αγωνίζονται καθημερινά να σώσουν τους κατατρεγμένους ενός καθαρά ρατσιστικού καθεστώτος αλλά και να παρουσιάσουν το δράμα τους σε τοπικές καθώς και σε παγκόσμιες οργανώσεις. Αν  και, δυστυχώς, όπως πληροφορούμαστε, το ελεγχόμενο από τον Πούτιν ρωσικό δικαστήριο απέρριψε τις καταγγελίες που έκανε  δημόσια, ο Μαξίμ Λαπουνόφ, ο μόνος γκέι που τόλμησε να εμφανιστεί και να καταγγείλει την όλη κατάσταση σε Επιτροπή Βασανιστηρίων της Μόσχας.

Παράλληλα, παρακολουθούμε την όλη διαδικασία της σωτηρίας αντρών και γυναικών που διαφεύγουν για να μεταφερθούν κρυφά από τη Τσετσενία στο Κρυφό Καταφύγιο στη Μόσχα και από εκεί, αφού παραμείνουν για ένα διάστημα κρυμμένοι, μεταφέρονται,  με διάφορους τρόπους, σε άλλες χώρες (Καναδά ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όχι όμως στις; ΗΠΑ που δεν δέχεται να υποδεχτεί τους γκέι) – μέχρι σήμερα η ομάδα των ακτιβιστών έχει καταφέρει να μεταφέρει 151 άτομα έξω από τη Ρωσία. Πρόκειται για μια δυνατή, τολμηρή φωνή ενάντια σε ένα καθεστώς που αποσιωπά τα φριχτά εγκλήματα μιας φασιστικών διαστάσεων πολιτικής που αποσκοπεί στη γενοκτονία μιας μερίδας ανθρώπων, εκείνης της ΛΑΟΤΚΙΑ+. Που σε κάνει να διερωτάσαι; Μετά, ποιάς κοινότητας θα είναι η σειρά;

Στην ελληνογαλλική παραγωγή «Κυριακές», η Αλήθεια Αβράμη εστιάζει την κάμερά της στον πατέρα της, τον γνωστό ως Πάτερ Τομ, που αφού υπηρέτησε για 30 χρόνια ως ιερέας της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Τουσόν της Αμερικής, αιφνιδίασε τους πάντες που τον θαύμαζαν, όταν αποφάσισε να αποποιηθεί την ιδιότητά του.

Η απόφαση για το φτιάξιμο του ντοκιμαντέρ ξεκίνησε όταν η Αλήθεια Αβράμη ανακάλυψε ένα παλιό βίντεο του πατέρα της όπου αυτός εξομολογείται τα διάφορα μυστικά του, τους προβληματισμούς τους για τη θρησκεία και τη θέση του στη θρησκεία γενικότερα. Βίντεο όπου ζητά απαντήσεις («άρχισα ν’ αμφισβητώ πολλά πράγματα», αναφέρει) για το νόημα της ζωής, την πνευματικότητα, τον ίδιο το Θεό.

«Οι Κυριακές για μένα έπαψαν να έχουν νόημα», αναφέρει σε μια στιγμή. Το ντοκιμαντέρ, μέσα από υλικό αλλά και συνεντεύξεις με φίλους και συγγενείς, καθώς και από μια επίσκεψη του ίδιου και της κόρης του σε συγγενείς στην Ελλάδα, μας αποκαλύπτει την προηγούμενη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ζωή του Πατήρ Τομ, ενός ιερέα που θαύμαζαν τα 400 περίπου άτομα της ενορίας του, ιερέα πρωτοπόρου, αγωνιστή και καινοτόμου, όπως τονίζουν όσοι τον γνώριζαν.

Κι όμως, τριάντα χρόνια μετά, ο Πατήρ Τομ διερωτάται: «Τι μου συμβαίνει;» «Τριάντα χρόνια ζούσα σ’ ένα ψέμα!». Η ταινία δεν προσφέρει τελεσίδικες απαντήσεις σχετικά με την απόφαση του Τομ. Απ’ ότι μαθαίνουμε, η δολοφονία ενός ιερέα στην περιοχή του, καθώς και ο θάνατος της μητέρας του («ήθελα να την κάνω ευτυχισμένη», εξομολογείται κάποια στιγμή, αφήνοντας να διαφανεί πως αυτός ήταν ο βασικός λόγος που τον έκανε να γίνει ιερέας).

Η κάμερα της Αβράμη διεισδύει στο χαρακτήρα του πατέρα της, στην προσπάθειά της να εξηγήσει όχι μόνο τα άγχη και τη μοναξιά του αλλά και την αυθεντικότητα με την οποία τελικά αντιμετωπίζει τον εαυτό του και τους άλλους, όσο δύσκολο και επίπονο αυτό αποδεικνύεται, προσφέροντάς μας το πορτρέτο ενός ανθρώπου που «ήθελε να πάρει τον έλεγχο του εαυτού του».

(ΚΥΠΕ/ΝΦΜ/ΜΚ)